T. C. DİYanet iŞleri başkanliği eğİTİm hiZMETleri genel müDÜRLÜĞÜ Program Geliştirme Daire Başkanlığı

İslam Ahlâkı İle İlgili Eserler

İslâm'ın ilk yüzyılında Müslüman toplumlarda ahlâk anlayışı tamamen yukarıda ana hatlarıyla gösterilen dinî ilke ve kurallara dayanmaktaydı. Yaklaşık II. yüzyılın başlarından itibaren ortaya çıkan yeni durumlar karşısında az çok farklı ahlâk anlayışları doğmakla birlikte, temelini Kur'an'dan alan ve Hz. Peygamber ile ashabın hayatlarında şekillenmiş olan geleneksel İslâm ahlâkına bağlılık sürdürüldü ve genel ahlâk konularına veya bu alanın özel konularına dair eserlerden oluşan zengin bir literatür meydana getirildi.

Daha çok hadis ve fıkıh âlimleri tarafından yapılan bu yöndeki ahlâk çalışmalarının başlangıcını hadislerin tasnif dönemine kadar götürmek mümkündür. Nitekim başta Kütüb-i Sitte olmak üzere hemen bütün hadis mecmualannda "Kitâbü'l-Edeb", "Kitâbü'1-Birr", "Kitâbü Hüsni'l-hulk" gibi başlıklar altında özellikle ahlâk hadislerini ihtiva eden bölümler bulunur. Buhâri’nin el-Edebü'l-müfred"i, Abdullah b. Mübârek'in Kitâbü'z-Zühd ve'r-rekâik’i gibi yalnızca ahlâka dair hadis ve haberlerden oluşan eserler yanında, İslâm kültür tarihi boyunca devam eden kırk hadis külliyatının başta gelen konuları da ahlâkî konulardır.

Fıkıh kitaplarındaki amelî ahlâk konularıyla, tefsir ilminde "ahkâmü'l-Kur'ân" türündeki eserlerde ahlâkla ilgili konuların varlığına da işaret etmek gerekir.

Eser sayısı bakımından İslâm kültür tarihinin en verimli alanlarından biri olan İslâm ahlâkının başta gelen klasiklerinden biri Mâverdi’nin “Edebü'd-dünyâ ve'd-din” adlı eseridir. (Beyrut, 1978). Eser geniş muhtevası, materyal zenginliği, ilmî, fikrî ve edebî üstünlüğü gibi meziyetleri dolayısıyla her devirde ve bütün İslâm ülkelerinde geniş bir ilgiye mazhar olmuştur.

Hz. Peygamber'in ahlâkını bütün insanlık için en yüksek hayat ideali olarak gösteren İbn Hazm'ın dinî-felsefî mahiyetteki “el-Ahlâk ve's-siyer”i (Beyrut 1985), muhtevasının önemi yanında edebî bakımdan da büyük bir değer taşır. Ebû Nasr et-Tabersi’nin “Mekârimül-ahlâk”ı da (Kahire, 1303) Hz. Peygamber'in, hayatın bütün alanlarına dair tutum ve davranışlarını sergileyen ve onu bir ahlâk ideali olarak gösteren en tipik ahlâk kitabı örneklerindendir.

Ahlâkî erdemlerin niçin iyi, erdemsizliklerin de niçin kötü olduğunu ve bunların sonuçlarının neler olabileceğini, aklî yöntemlerle îzah eden Felsefî ahlâka dair bazı eserler:

1. 
   Fârâbî’nin Kitâbü’t-Tenbîh alâ Sebîli’s-Saâde’si.
   
2. 
   İbn Miskeveyh’in Tehzîbü’l-Ahlâk’ı.
   
3. 
   İbn Sînâ’nın İlmü’l-Ahlâk’ı.