T. C. DİYanet iŞleri başkanliği trabzon-akçaabat-darica

T.C.

DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI

TRABZON-AKÇAABAT-DARICA

EĞİTİM MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ

KUR’AN’DA SÜNNETULLAH KAVRAMI

III. DÖNEM

BİTİRME TEZİ

Hazırlayan:

Osman ÖZTÜRK

Danışman:

Abdurrahman AKKUŞ

TRABZON–2006

Ö N S Ö Z

“Kur’an’da Sünnetullah Kavramı” adlı bu çalışma, bitirme tezi olarak hazırlanmıştır. Çalışma da, sünnetullahla ilgili olarak, daha çok toplum ve tarih yasalarına değinilmiş, az da olsa, Allah’ın kâinata koyduğu düzen ve dengeye de işaret edilmiştir.

Çalışmamız, iki bölümden oluşmaktadır. Çalışmamızın birinci bölümünde, sünnetullahın bugün kullanılan iki değişik yönünü açıklamaya çalıştık. İlk olarak, sünnetullahın tabiat kanunu olarak kullanımını ve bu kanunla nedensellik ilişkisini açıkladık. Daha sonra, sünnetullahın toplum ve tarih yasaları şeklindeki Kur’an’da asıl vurgulanan anlamı üzerinde durduk. Ayrıca bu bölümde tabiattaki denge ile toplum ve tarih yasalarında ki dengeye vurgu yaparak, her ikisinin önemine işaret ettik.

İkinci bölümde ise, sünnetullahın değişmezliğine vurgu yapmakla birlikte, bu değişmezliğin kâfir toplumlar için kesin olduğuna; inanan toplumlar için ise Allah’ın inananlara olan merhametinin ve rahmetinin gereği olarak sünnetullahın değişebileceğine de vurgu yaptık.

Ayrıca bu çalışmada, Kur’ân’dan bir kavramı konu aldığımızdan, daha çok tefsir kaynaklarından faydalanmaya önem verdik. Bundan dolayı ilk dönemde yazılan tefsirlerle, günümüzde yazılan tefsirlerin değerlendirmelerini birlikte ele aldık. Ayetlerin meallerini verirken değişik mealleri inceleyerek, en uygunu vermeye çalıştık.

Bu çalışmamda beni teşvik eden ve bu çalışmanın en güzel şekilde oluşması için önerilerini ve her türlü yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Abdurrahman AKKUŞ’a teşekkürü bir borç biliyorum. Ayrıca kaynaklara ulaşma da yardımcı olan bütün hocalarıma ve arkadaşlarıma da ayrı ayrı teşekkür ediyorum.

Trabzon 2006 Osman ÖZTÜRK

İÇİNDEKİLER

Ö N S Ö Z IV

İÇİNDEKİLER V

KISALTMALAR V

G İ R İ Ş 1

BİRİNCİ BÖLÜM 4

A. SÜNNETİN ANLAMI 4

B.SÜNNETULLAH KAVRAMI VE AÇILIMI 7

C.SÜNNETULLAH’IN KAPSAMI 11

D. SÜNNETULLAHIN İŞLEYİŞİ 25

İKİNCİ BÖLÜM 41

A.SÜNNETULLAHIN DEĞİŞMEZLİĞİ 41

B.İRADE AÇISINDAN SÜNNETULLAH 46

S O N U Ç 50

K A Y N A K Ç A 52

KISALTMALAR

a.g.e. :Adı geçen eser

ay. :Aynı yer

bkz. :Bakınız

bsm :Baskı

3. 
   :Cilt
   

çev. :Çeviren

DİB. :Diyanet İşleri Başkanlığı

EÜY. :Erciyes Üniversitesi yayınları

Hz. :Hazreti

8. 
   :Hicri
   

İA :İslam Ansiklopedisi

KTBY. :Kültür Bakanlığı Yayınları

MÜİFVY. :Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları

Ö. :Ölümü

(r.a.) :Radiyallâhü anhu

s. :Sayfa

ŞİA. :Şamil İslam Ansiklopedisi

t.y. :Tarih yok

y.y. :Yayın yeri yok

G İ R İ Ş

Araştırmamızın konusu olan “ Kur’an’da Sünnetullah” la ilgili ana gayemiz, genel manada sünnetullahın ne olduğunu ve Kur’an’da ifade edilen şekliyle daha çok neyi ifade ettiğini araştırmak olacaktır.

Kâinatta meydana gelen olaylar Allah’ın koyduğu bir takım kurallara, kanunlara tabiidir. Her şeyde bir sebep sonuç ilişkisi vardır. Evrenin yaratılışından kıyamet kopuncaya kadar tabiat olayları bu kanunlara bağlı olarak gerçekleşir.¹

İnsanoğlu tabiatta geçerli olan Allah’ın kanunlarını keşfettikçe tabiattan en güzel şekilde yararlanıyor ve hayat kendisi için kolaylaşıyor. Geleceğine daha güvenle bakabiliyor. Bunun gibi yine tabiatın bünyesinde olan toplumla ilgili kanunları keşfettiğinde de hayatla ilgili atacak olduğu adımları daha dikkatli atabiliyor. Yeryüzündeki insan hayatı da ilâhi kanunlar uyarına mükemmel bir dikkat ile kontrol altında cereyan eder. Biz bu kanunlar ışığında geçmişi, şimdiki anımızı ve geleceğimizi okuyabiliriz.²

Allah’ın yarattıklarında yasaları olmasını bize göstermesi, bu yasaları, onlardaki hidayet ve öğüdün en mükemmel şekilde devam etmesi için tedvin edilmiş ilimlerden bir ilim yapmamızı bize zorunlu kılar. Yine ümmete, Tevhid, Usul ve Fıkıh gibi Kur’an’ın icmalle öğrettiği, âlimlerinde onun yol göstermesine uyarak onları genişçe açıkladığı, bu ilimden başka ilimler ve sanatlarda yaptığı gibi, içinde Allah’ın yarattıklarındaki sünnetlerini ona açıklayan bir topluluğun olması zorunludur. Allah’ın yasalarını bilmek en önemli ve en faydalı ilimlerdendir. Kur’an pek çok yerde ona değinir.

“Sünnetullah” Allah’ın öteden beri toplumlar üzerinde işleyen değişmez kanunlarıdır. Gönderilen peygamberlerin bölgesinde peygamberliklerine delalet eden mucizeleri gördüğü halde inat edip bir türlü inanmayan ve peygamberleri yalanlayan kavimlerin helak edilmesi sünnetullahtır. Kur’an’da da anlatılan “sünnetullah” ve “sünnetul-evvelîn”in manası budur.

“ Çünkü onlar yeryüzünde büyüklenmek, fena ve hileli tuzaklar kurmak istiyorlar. Hâlbuki kişi kazdığı kuyuya kendi düşer. Onlar öncekilerin kanunundan (onlara uygulanandan) başkasını mı bekliyorlar? Allah’ın kanununda asla bir değişme bulamazsın, Allah’ın kanununda kesinlikle bir sapma da bulamazsın”.³

Kur’an, Allah’ın insanlığa mesajının sonuncusu olması hasebiyle evrensel bir kitaptır. Kur’an’ın evrenselliğini gerçekleştirebilmek, başka bir ifade ile Kur’an’ı başka çağlarda ve coğrafyalarda da tarihe maledebilmek için, onu kuşatan tarih ve coğrafya ile ilişkisinden yola çıkmak durumundayız. Bunu söylemekle, Kur’an metninin tarihsel bir vesika anlamında bir ölü belge olduğu, buna karşı, sadece prensiplerinin yaşadığı şeklindeki bir görüşe katılmadığımızı da belirtmek isteriz.⁴Kur’an’ın anlattığı kıssaların hiç birisi boşuna anlatılmamıştır. Öyleki, Allah bu kıssaları Kur’an’ın birçok suresinde tekrar tekrar zikrederek bu kıssaları okuyanların büyük dersler çıkarmasının gerektiğini vurgulamaktadır. Kur’an’da zikredilen bu tarihi olaylar ve kıssalar, tarihin derinliklerinde geçirilmiş derin tecrübelerin ışığından istifade ederek, bize hayatın zor ve uzun yolunda yaktığı yeşil ve kırmızı ışıklardır. Bu kıssalar bize geleceğimizi belirleme hususunda önemli işaretler olarak verilmiştir.⁵

Tarihin yasalarını araştırmanın Allah’ın kitabıyla çok sıkı bağları vardır. Bir hidayet kitabı olması; insanları karanlıklardan aydınlığa çıkarıcı olması nedeniyle bu yasalarla kopmaz bağları vardır. Çünkü bu ameliyenin pratik yönü, beşeri ve tatbiki yönü tarihi yasalara boyun eğen, onun hükümlerine göre hareket eden bir özelliğe sahiptir. Öyle ise ondan ilham almaya çalışmamız gerekecektir. Kur’an-ı Kerim’in bu sahalarla ilgili düşünceleri ve verileri tespit edilmelidir ki, Kur’an ve İslam düşüncesinin tarihsel yasalara nasıl bakması gerektiğini belirleyen genel bir çerçeve oluşturabilsin.⁶

Gün geçtikçe tarihi olaylar daha da açığa çıkmakta ve önem kazanmaktadır. Bu gün bütün toplumların, zarurî olarak tarihi olayların aydınlatabileceği en ufak parıltıyı ele alıp hayat seyrini tayin etmeye çalışmakta oldukları bir gerçektir. Bu çağdaş akım ve düzenler kendileri için ulaşılmasını kesinlikle zarurî gördükleri bazı hedeflere varmak ve bu uzun yolu rahatlıkla katetmek gayesiyle tarihi olaylardan alacakları en ufak bir ışığın, yollarını aydınlatacağına inanmaktadırlar. İşte tarihi olaylar bu düşünce akımları ve rejimler için birer tecrübe tarlası ve güçlerini ispatladıkları, zatlarını gösterdikleri birer meydandır.⁷