T. C. Kopenhag büYÜkelçİLİĞİ Tİcaret müŞAVİRLİĞİ

4GENEL EKONOMİK DURUMU

4.1Genel durum

4.1.1Genel Ekonomik Yapı

Tüm sanayileşmiş ve teknolojik açıdan gelişmiş ülkelerde olduğu gibi Danimarka ekonomisi de hizmet sektörünün öne çıktığı bir yapı arz etmektedir. 1990lı yıllarda gelişen hizmet sektöründe en önemli faaliyet alanları bankacılık ve finans ile bilgi ve haberleşme teknolojileri olup önümüzdeki yıllarda da anılan sektörlerin ekonominin lokomotifi olma konumunu sürdürmeleri beklenmektedir. Halihazırda ülke nüfusunun yarısı hizmet sektöründe istihdam edilmektedir. Ancak tarım ve sanayi alanları da önemini korumaya devam etmektedir. 1930lara kadar sahip olduğu büyük tarım alanları ve sınırlı kaynakları ile bir tarım ekonomisi görüntüsü sergileyen Danimarka’da hayvan hastalıklarının kontrolü konusunda var olan kararlılık ve gelişmiş hayvancılık teknolojilerinin uygulamaya konulması, 19 uncu yüzyılda hayvancılığa dayalı bir sanayinin kurulması sonucunu doğurmuştur. Bugün bile et ve süt ürünleri ihracatta önemli ürünler olmayı sürdürmektedir. Tarım ürünlerinin GSYİH içindeki payı % 2,1 olmasına karşın ihracattaki payı % 9,7’dir.

Sanayileşme 1960larda hız kazanmış, 1970lerde Kuzey Deniz’indeki petrol ve doğal gaz rezervlerinin işletilmeye başlamasıyla birlikte sanayi ürünleri ihracattaki en önemli sektör konumunu almıştır. Sanayileşmenin ilk döneminde gıda, özellikle balık işleme ile bu ürünlerin işlenmesinde kullanılan makinelerin üretimi ana sektörler olmuş, son yıllarda ise eczacılık ürünleri(özellikle ensülin), rüzgar türbinleri alanında Danimarka, dünyadaki en önemli üretici konumuna gelmiştir. Biyoteknoloji, bilgi teknolojileri ve yazılım, gıda ve içecekler, çevrenin korunmasına ve enerji tasarrufuna yönelik sektörler de gelişme görülen sanayi alanlarıdır.

Doğal kaynakların kısıtlı olması ekonominin oldukça liberal bir yapı arz etmesini gerektirmiştir. Küçük ve orta ölçekli firmaların sayısı çok fazla olmakla birlikte Carlsberg ve Lego gibi dünya çapında tanınan firmalara da sahiptir. Danimarka firmalarının dörtte üçünün 50 kişiden az çalışanı bulunmaktadır. Küçük firmalardan oluşan bu yapının özellikle de ihracat alanında daha verimli olabilmesini teminen hükümetin de teşvikiyle çeşitli ortaklıklar oluşturulmaktadır.
Toplam Borçlar (milyar $) 120,9

Borç/GSYİH (%) 39

Dış Borçlar (milyar $)+İç Borçlar 26,9+94

DANIMARKA EKONOMİK VERİLERİ
	2007	2008	2009
ITHALAT USD	101.872.389.210	107.212.235.067	84.667.302.505
IHRACAT USD	106.496.512.524	112.870.423.892	94.629.922.929

1 USD=5.19 DKK

Kaynak:www.dst.dk (Danmark Statistics: Danimarka Istatistik Bankası)

Danimarka Avrupa Birliği Ülkeleri içinde Maastricht kriterlerine en kolay uyum sağlayan ülkelerden biri olmuştur. Ülkenin genel ekonomi politikası denk bütçe, sağlıklı kamu finansmanı, düşük oranlı enflasyon, istikrarlı para birimi ve daha fazla istihdam amacına yöneliktir.
Dünya ekonomisindeki çalkantı ve ekonomik durgunluk Danimarka ekonomisi ve sermaye piyasasınada etki ederek Danimarka ekonomisinin doğal olarak 2008 yılı gösterge rakamlarınada negatif olarak yansımıştır. 2009 yılının değerlendirilmesi yapıldığında da, bu sürecin devam ettiği görülmektedir. Danimarka Ekonomi Bakanlığı tarafından yapılan değerlendirmede 2009 yılında arz ve talepte düşüşün devam ettiği iyimser bir tahminle 2009 yılının son ceyreğinde düşüşün yerini artışın alacağı, bu artışın da 2010 yılında devam edeceği öngörülmektedir. 2010 yılında gayri safi milli hasılada yüzde 1’lik bir artış beklenmektedir. Gayri Safi Milli Hasılanın 2009 yılı itibariyle aşağıdaki sektörlerden oluştuğu görülmektedir.

Tarım : % 1,2

Endüstri: %25,7

Hizmet : %73,1

Danimarka ekonomisi son 20 yıllık sürede sürekli büyümüştür. Özellikle 2000’li yıllarda bu ivme hızla artarak halkın refah seviyesininde diğer AB ülkelerine nazaran yükselmesine sebep olmuştur. Bununla birlikte Danske Bank ve OECD tarafından 2008 yılında yapılan araştırmalarda bu büyümenin 2008 yılında negatif olacağı işsizlik ve enflasyon oranının artacağı tahmin edilmekte idi. Nitekim 2008 yılı içerisinde Danimarka ekonomisi % 1,3 oranında daralmıştır. Bu durum 1970 krizinden sonraki en büyük krize işaret etmektedir. Kiel Institute tarafından yapılan araştırmada Danimarka ekonomisinin 2007 yılı fiyatları baz alındığında -1,3 oranında küçüldüğü, 2009 yılında bu oranın (-2,4) ve 2010 yılında (0) olacağı tahmin edilmektedir. (Kiel Institute 2010 yılı şubat ayındaki yayınında bu rakamı 2009 yılı için -5 olarak açıklamıştır.) Yine aynı raporda 2008 yılı enflasyon oranının 2008 yılında %3,6 oranında, 2009 yılında %2, 2010 yılında %2 oranında yükseleceği, işsizlik oranının ise 2008 yılında sayısal olarak arttığı(işsiz sayısı), 2009 yılında 4,9, 2010 yılında ise %5,3 olacağı tahmin edilmektedir. Nitekim 2008 yılında OECD tarafından yayınlanan raporda aynı sonuçlara yaklaşık olarak işaret etmektedir.
Danimarka Ekonomi Bakanlığı’nın 2010 yılı işsizlik oran ve sayı tahmini sırasıyla 5,25 ve 150.000 civarındadır.2009 yılı itibariyle çalışma hayatına katilim rakamı 2.850.000 dır.İşgücünün sektörlere göre dağılımı: Tarım :%2,9 , Endüstri :%23,8 ,Hizmet :%72,7 dır.

4.2Tarım

Tarım sektörü halen Danimarka`da önemli bir sektör olma özelliğini korumaktadır. Nitekim bu sektör teknoloji kullanımı ve verimlilik açısından Danimarka`nin tarım alanında dünyada önemli bir konuma gelmesini ve gıda güvenliği/kalitesi ve yeni tarım ürünlerinin geliştirilmesi anlamında Danimarka sayılı ülkeler arasında yer almasını sağlamıştır.

Danimarka`da çiftçiler üretimin ve üretim tesislerinin sahibidirler. 150 yıllık bir geçmişi olan bu kooperatif sistemi bu ülkedeki tarım sektörünün başarısının altında yatan önemli faktörlerden biridir. Süt ve et sektörlerinde faaliyet gösteren kooperatifler Avrupa`da bu sektörlerde faaliyette bulunan en büyük kooperatiflerdir.

20 inci yüzyılın ilk yarısında 200.000 adet olan çiftliklerin sayısı, 1950 yılı sonrasında giderek azalmış, 2003 yılı itibariyle ortalama 53 hektarlık 48,600 çiftliğe düşmüştür. Ayrıca kullanılan tekniklerde de büyük değişiklikler olmuş, uzmanlaşmaya gidilerek özellikle hayvancılıkta belirli bir cinsten daha fazla üretilmeye başlanmıştır. 1973-2000 döneminde üretimde yıllık % 2,8 oranında artış yaşanmıştır.

AB`nde Danimarka çiftlik başına 55 hektarlık ortalama çiftlik büyüklüğüne sahip olmasına karşın, AB`nin tarımsal alanının %2`sini oluşturmaktadır.

Tarım ve hayvancılık alanındaki üretime ilişkin verilere aşağıda yer verilmektedir.

Tablo 2 Üretim miktarları

			1.000 ton		% AB üretimi
Tahıl			8,963		3
Patates			1,629		2
Seker Pancarı			2,829		2
Kolza			468		3

	1.000 ton	% AB üretimi
Sığır/Dana	148	2
Domuz	1,762	8
Tavuk vb.	206	2
Sut	4,569	3

1995 yılı sonrasında organik tarım yapan çiftliklerin sayısında artış göze çarpmaktadır. Tarımsal faaliyette bulunulan toprakların % 6`si organik tarım üretimine ayrılmış olup, bu oran söz konusu sektörde Danimarka`nin AB-15 içinde ilk beşte yer almasını sağlamaktadır. Ancak üretim organik ürünler alanında artan talebi karşılamaktan uzaktır. Bu durum da özellikle organik meyve, sebze ve hububat ürünleri ithalatının ileriki yıllarda daha da artacağına işaret etmektedir.

Danimarka tarım sektörü Danimarka nüfusunun üç katı bir nüfusa yeterli olacak üretimiyle ihracatta önemli bir sektör olarak öne çıkmaktadır. Almanya, İngiltere ve Japonya en önemli pazarlar konumundadır. Ürünler açısından ise domuz ürünlerinin payı % 43, diğer canlı hayvan ürünlerinin payı % 22, süt ürünlerinin payı ise % 20`dir. Tarım ürünlerinin ithalatında ise Almanya, Hollanda ve İsveç önem arz etmekte olup, meyve sebze ürünleri % 50 oranında bir paya sahiptir.

Tarım sektöründe istihdam edilen işgücünün toplam işgücüne oranı 2003 yılı itibariyle %3 olup, toplam sayısı 98.000’dir.

Balıkçılık sektörünün de tarım gibi Danimarka ekonomisinde tarihsel olarak önemli yeri bulunmaktadır. GSYİH’ya oranı açısından değerlendirildiğinde Danimarka’daki balıkçılık sektörü Avrupa’da İzlanda’dan sonra ikinci sıradadır. AB tarafından konulan avlanma kotaları avlanma bölgelerindeki faaliyetlerin azalmasına ve balık çiftliklerinin kurulmasına yol açmıştır.

4.3Sanayi

Danimarka sanayi üretimi büyük çeşitlilik arz etmekte, hem ihracat hem de iç tüketim için oldukça geniş bir yelpazede üretim yapılmaktadır.

Gıda isleme sanayi (domuz eti ürünleri, süt ürünleri ve bira fabrikaları), kimya sanayi (petrol, ensülin, plastik ürünleri), mekanik mühendislik sanayi (tarım makineleri, pompalar, termostatlar, rüzgar türbinleri, buzdolapları, telekomünikasyon aletleri) ve gemicilik dikkati çeken sektörlerdir. Tüm bunların yanı sıra mobilyalar, konfeksiyon ürünleri ve oyuncaklar da üretimde önem arz eden kalemlerdir.

1990-1999 yılları arasında bahse konu sanayi sektöründeki fiyatlar % 22 oranında artmış, istihdam ise % 7 oranında azalmıştır. Bu durum sektördeki verimliliğin altını çizmektedir. Son yıllarda bu sektördeki istihdamda azalma eğilimi devam etmekte olup, 2003 yılı itibariyle 439,000 kişilik bir işgücü söz konusudur.

Ülke sanayinin yapısı 1990 yılı sonrasında büyük farklılaşma göstermiş, gıda ve içki sanayi ülke üretimindeki mevcut payını sürdürürken, tekstil ve konfeksiyon sektörü üretiminde büyük bir azalma yaşanmıştır. Bu gelişmenin temel kaynağı, bu sektörde Doğu Avrupa ve Güney Doğu Asya ülkelerinde gerçekleştirilen üretimde kullanılan ucuz işgücü ve artan rekabettir. Bununla beraber, kimya sanayi, bilgi teknolojileri ve biyoteknoloji alanlarında Danimarka dünyada çok önemli bir konuma sahip olmuştur.

4.4Ulaştırma ve Telekomünikasyon

Danimarka, bu alanda yapılan kamu yatırımları sayesinde oldukça gelişmiş bir altyapıya sahiptir. Ulaştırma sektöründe 132,000 kişi istihdam edilmekte olup, bu rakam bahse konu sektörü iş piyasasında beşinci önemli sektör konumuna getirmektedir.

Demiryolları ile hemen hemen tüm şehirlere ulaşmak imkan dahilinde bulunmaktadır. Yolcu taşımacılığının %7’si, mal taşımacılığının % 8’i demiryolları ile gerçekleştirilmektedir. Hava yolu trafiği açısından da dünyadaki en yoğun hava sahalarından birine sahip olan Danimarka’daki havayolu taşımacılığının % 75’i Kopenhag havaalanı aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Diğer önemli uluslararası havaalanları Aarhus, Aalborg ve Billund’da bulunmaktadır. Toplam 71,950 km uzunluğunda olan karayolları da yüksek standarda sahip olup mevcut trafiğe göre büyük bir kapasiteye sahiptir.

2000 yılı Haziran ayında Danimarka ve İsveç’i birbirine bağlayan Oresund köprüsünün açılmasıyla birlikte, Kopenhag’dan Malmö’ye 20 dakikada ulaşma imkanı yaratılmış ve Danimarka Avrupa kıtasını İskandinav ve Baltık Ülkelerine bağlayan bir geçiş noktası konumuna kavuşmuştur.

Danimarka telekomünikasyon sektörü ise 1996 yılında tamamen özelleştirilmiş olup, Batı Avrupa’da rekabete en açık piyasalarından biri olarak değerlendirilmektedir. Diğer İskandinav ülkelerinde olduğu gibi Danimarka da cep telefonu kullanımı alanında öncü ülkelerden biri olmuş, 2001 yılı itibariyle cep telefonu kullanıcılarının sayısı sabit telefon kullanıcı sayısının üzerine çıkmıştır.

2002 yılı ortası itibariyle Danimarka hane halkının % 95’inin ADSL aracılığıyla geniş bantlı internet erişimi imkanı bulunmakta olup, 2003 yılında 100 kişi başına Internet aboneliği 66 adet, cep telefonu aboneliği ise 85 adet kaydedilmiştir. Bilgisayar kullanımının çok yaygın olduğu ülkede, yüksek eğitim seviyesinin yanı sıra bu durumun iki önemli sebebi bulunmaktadır. Öncelikle elektronik ürünlerde geleneksel olarak yoğun bir rekabet yaşanmakta, bu da fiyatların düşmesine neden olmakta ve bilgisayar kullanımını yaygınlaştırmaktadır. Diğer önemli faktör de 1980lerin ortalarından başlayarak bilgi teknolojilerinin kullanımının yaygınlaştırılmasının bir devlet politikası olarak benimsenmesidir.

4.5Ticaret

Bu konuya ilişkin bilgilere 5.4.1 başlığı altında yer verilmiştir.

4.6Hizmetler (Bankacılık, Turizm, Sigortacılık, Diğer Hizmetler)

Bankacılık: Toplam işgücünün % 4`ünün istihdam edildiği bankacılık sektöründe toplam 69 finansal kurum faaliyet göstermektedir. Bu sektörde 1980lerde yaşanan büyüme sonrasında ortaya çıkan olumsuz piyasa şartları ve artan rekabet 1990 lı yılların başında bir kriz yaşanmasına neden olmuş, sonrasında bankacılık sektöründe yeni bir yapılanmaya gidilmiştir. Büyük ve güçlü bankaların gerekliliği sektörde konsantrasyona gidilmesini gerekli kılmış, gerçekleştirilen şirket birleşmeleri ve satın almalar sonucunda Danske Bank ve Unibank olmak üzere iki büyük banka ortaya çıkmıştır. Unibank`ın daha sonra MeritaNordBankaen ve Christiania-Kreditkassen bankası ile birleşmesiyle Nordea oluşturulmuştur. 1989 yılında 231 olan toplam banka sayısı 2003 yılında 169`a düşmüştür.

Bu sektörde faaliyet gösteren diğer önemli bankalar JyskeBank, Sydbank ve SparNord`dur.

Turizm: Turizm sektörünün önemli bir gelir kaynağı olduğu Danimarka`da 1990li yılların ortalarından bu yana bu sektörden elde edilen gelir 35 milyar DKK`unu aşmıştır. Ülkeyi ziyaret eden turistler arasında Norveç ve İsveçli turistler önemli bir yer tutmaktadır.

4.7Enerji

Danimarka enerjisini, Kuzey Denizindeki petrol ve doğal gaz rezervleri, kömür ithalatı ve rüzgar enerjisinden sağlamaktadır. Teknolojik gelişmeler ışığında jeotermal enerji, güneş enerjisi gibi kaynaklar da yaratılmaya çalışılmakta ancak bu kaynaklar oldukça düşük seviyelerde kalmaktadır. Kömür, elektrik üretimi açısından büyük önem arz etmekte, maliyet ve nitelik hususları göz önünde bulundurularak genellikle Avrupa dışındaki ülkelerden ithal edilmektedir.

Kuzey Denizinde gerçekleştirilen petrol ve doğal gaz üretimi iç talebi karşılamanın yanı sıra ihracatta da büyük önem arz etmekte ve 1990lar sonrasında kaydedilen cari işlemler fazlasına büyük katkı yapmaktadır. Doğal gaz için en önemli ihraç pazarları İsveç ve Almanya’dır. Bununla beraber, Danimarka Batı Avrupa’da Norveç ve İngiltere’den sonra üçüncü büyük petrol üreticisidir. Bu alanda faaliyet gösteren dört şirket Maersk Oil and Gas AS, Statoil Exploration and Production AS, Amerade Hess ApS, Dansk Olie og Naturgas’dır.

Bunun yanı sıra, rüzgar enerjisi alanında dünyadaki sayılı ülkeler arasında yer alan Danimarka’da 2007 yılında rüzgar enerjisi sektöründe 34.9 milyar kronluk gelir edilmiş olup, bu değer, Danimarka’nın ihracatının % 6.7’sine denk gelmektedir. İç pazarda da büyük ilerleme kaydeden sektörde, işgücü arzının yetersizliği ilerisi için mevcut büyümenin ve karlılığın korunabilmesini zorlaştırmaktadır. Rüzgar enerjisi üretimi alanında dünya ölçeğinde rekabet gücüne sahip olunması Danimarka’lı firmaların diğer ülkelerde yatırım şansını arttırmakta; bu amaçla da çevreye duyarlılık konusu gerek iç kamuoyunda gerekse dünya boyutunda çeşitli toplantılar vesilesiyle gündeme getirilmektedir. 2009 yılı Kasım ayında da çevreye duyarlılık ve iklim değişikliği vurgulu uluslararası ölçekli bir toplantıya Danimarka evsahipliği yapmıştır.

4.8Doğal Kaynaklar ve Madencilik

En önemli doğal kaynakları ülkenin Kuzey Denizi kıyılarında yer alan petrol ve doğal gaz rezervleridir.

4.9Para ve Sermaye Piyasaları

Uluslararası standartlarla değerlendirildiğinde Danimarka Borsası oldukça küçük ölçeklidir. Bu nedenle 1998 yılı Ocak ayında Kopenhag ve Stockholm Borsaları Norex Birligini kurmuşlardır. Daha sonra Oslo ve İzlanda Borsalarının da katılımıyla büyüyen Birlik finansal araçların verimli bir şekilde kullanılmasını amaçlayan stratejik bir ortaklık konumunu almıştır.

Danimarka Borsası genel olarak uluslararası piyasalarda meydana gelen gelişmeleri izlemekte olup, borsada isleme konu hisselere sahip en önemli şirketler Danske Bank, Nordea, Novo Nordisk, ISS, Vestas, Lundbeck, Novozymes, Carlsberg, Danisco ve TDC`dir.

4.10 Son Yılda Ekonomiyi Etkileyen İç ve Dış Olaylar

2006 yılı Haziran ayı itibariyle yeni bir refah programı yürürlüğe konulmuş olup, söz konusu programın temel amacı emeklilik yaşının yükseltilmesi, işsizliğin azaltılması ile işgücü arzının artırılması ve niteliğinin iyileştirilmesidir. Söz konusu refah programı kapsamında işsizlik seviyesinin 2025 itibariyle 110.000, 2040 yılı itibariyle de 125.000 olması öngörülmektedir. Ayrıca bahse konu program kapsamında eğitim suresinin artırılması, Danimarka üniversitelerinin konumunun iyileştirilmesi ve kamu kesimi araştırma bütçesinin GSMH`nin % 1`i seviyesine çekilmesi gibi hususlar da yer almaktadır. Global krizin yaygınlaşması nedeniyle Danimarka Merkez Bankası 2008 yılı içinde Roskilde Bankasına el koymuştur. Ayrıca, Mecliste bir yasa tasarısı kabul edilerek 2010 yılına kadar bütün mevduat garanti kapsamına alınmıştır.