Tablo: I. Temel Ekonomik Büyüklükler

E. ENERJİ VE ULAŞTIRMA ALTYAPISININ GELİŞTİRİLMESİ

ENERJİ

1. Mevcut Durum

2002 yılından itibaren süregelen güçlü ve istikrarlı ekonomik büyüme ile sosyal refah artışı enerji tüketiminde de büyük artışa yol açmıştır. Son beş yılda birincil enerji tüketimi yüzde 35, elektrik enerjisi tüketimi yüzde 43 oranında yükselmiştir.

2008 yılında ekonomideki büyüme eğiliminin devamı neticesinde sanayi sektörü birincil enerji tüketimi önceki yıla göre yüzde 3,9 ve elektrik sektörü birincil enerji tüketimi yüzde 7,6 olmak üzere toplam birincil enerji tüketimi yüzde 4,5 oranında artış gösterecektir. Böylece, 2007 yılında 106 milyon ton petrol eşdeğeri (MTEP) olarak gerçekleşen birincil enerji tüketiminin 2008 yılında 110,8 MTEP’e ulaşması ve kişi başına enerji tüketiminin 1.451 kilogram petrol eşdeğerinden (KEP) 1.481 KEP’e yükselmesi beklenmektedir.

Doğal gaz tüketiminin geçmiş yıllardaki düzenli artışını sürdürmesi ve 2008 yılında bir önceki yıla göre yüzde 5,5 oranında artarak 33,6 MTEP’e yükselmesi beklenmektedir. Böylece doğal gazın birincil enerji tüketimi içindeki payı yüzde 30’u aşacaktır.

Hidrolojik koşullardaki kötüleşmeye karşın sıkı elektrik arz-talep dengesi nedeniyle hidrolik kaynakların kullanımı arttırılmıştır. 2008 yılında hidroelektrik enerji üretiminde yüzde 3,2 oranında bir artış olması beklenmektedir. Aynı nedenle, üretim maliyeti nispeten çok yüksek olan akaryakıta dayalı elektrik üretiminde yüzde 62 oranında bir artış beklenmektedir.

Birincil enerji tüketimindeki artışa karşılık, birincil enerji üretiminde önemli bir artış beklenmediğinden enerji tüketim artışının büyük oranda enerji ithalatıyla karşılanması gerekecektir. 2007 yılında 29,2 MTEP olan birincil enerji üretiminin, 2008 yılında 30,5 MTEP olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir. Bunun sonucunda enerji ithalat oranı yüzde 72,5 olacaktır.

2007 yılı sonu itibarıyla 40.836 MW olan elektrik santralleri toplam kurulu gücü, 2008 yılında yüzde 3,3 oranında artarak 42.191 MW'a ulaşmıştır. Bu güç, talebin oldukça üzerinde olmakla birlikte gerek santrallerin tam kapasitede çalışmasında yaşanan sıkıntılar gerekse olumsuz hidrolojik koşullar nedeniyle talebin karşılanmasında yer yer güçlükler yaşanmış ve ciddi ölçekli yeni yatırımların eksikliği sonucu güvenli yedek marjı daralmıştır. Hızla artan talep ve kısıtlı arz elektrik arz güvenliği riskini artırmıştır.

2007 yılında 191,6 milyar kWh olarak gerçekleşen elektrik üretiminin, 2008 yılında yüzde 6 oranında artışla 203 milyar kWh’e yükseleceği tahmin edilmektedir. Elektrik üretimindeki yakıt paylarının sırasıyla doğal gaz için yüzde 47,3, linyit için yüzde 20,7 ve hidrolik için yüzde 18,2 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.

1990 yılından itibaren toplam elektrik üretimi içindeki payı hızla artan doğal gazın 1990 yılında yüzde 17,7 olan payının 2008 yılında yüzde 47,3’e ulaşması beklenmektedir. Yaklaşık tamamı ithal bir kaynak olan doğal gaza bu ölçüde bir bağımlılık ve bunun ağırlıkla tek ülkeye olması önemli bir arz güvenliği riski oluşturmaktadır. Diğer taraftan, doğal gaza bu derece bir bağımlılık 2008 yılı içinde yoğun bir şekilde yaşanan elektrik fiyat artışlarının da temel nedenini oluşturmaktadır. Zira, bir doğal gaz santralinin üretim maliyetinin çok büyük kısmını doğal gaz fiyatı teşkil ettiğinden son altı yılda uluslararası doğal gaz fiyatlarında gözlenen yüksek fiyat artışları nihai tüketici fiyatlarına doğrudan yansımaktadır.

2003 yılı ve öncesinde net elektrik ithalatı olarak gerçekleşen ithalat-ihracat dengesi, 2004 yılından itibaren net ihracata dönüşmüş olup, net dış satışın 2008 yılında, artan iç talep sonucu önceki yıla göre ciddi seviyede azalarak 0,3 milyar kWh olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir.

17 Mart 2004 tarihli Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Stratejisi Belgesi kapsamında, kamu elektrik santralleri, portföy üretim grupları şeklinde yapılandırılmış olup, bazı santrallerin rehabilitasyon ihtiyacı ve ilave ünite yapılabilme imkanı çerçevesinde tekil olarak özelleştirilmesi ile üretim özelleştirme yönteminin belirlenmesine yönelik çalışmalar devam etmektedir.

Kamu dağıtım ve üretim varlıklarının planlanan süreç içerisinde özelleştirilememesi, gerçek anlamda rekabetçi bir serbest piyasanın oluşumunu ve yeni üretim yatırımlarının devreye alınmasını olumsuz etkilemiştir. Elektrik sektöründeki mevcut durum, Strateji Belgesi uygulamaları ve karşı karşıya kalınan enerji arz açığı riski dikkate alınarak ve kapsamı genişletilerek mevcut Strateji Belgesi revize edilmiştir.

Elektrik arz-talep projeksiyonlarının işaret ettiği yakın dönem elektrik arz açığının önlenmesi ve uzun dönemli arz güvenliğinin sağlanması amacıyla 5784 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 26 Temmuz 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kanun ile arz güvenliğinin izlenmesi, değerlendirilmesi ve sağlanmasına yönelik olarak ilgili kurum ve kuruluşların görev ve sorumlulukları açıklığa kavuşturulmuştur.

5784 sayılı Kanun ile arz güvenliğinin sağlanması amacıyla kapasite mekanizmalarının oluşturulması ve bu kapsamda merkezi bir yarışma yoluyla arz tedariki imkanı getirilmiştir. Nihai bir seçenek olarak ise kamunun üretim yatırımı yapması mümkün kılınmıştır. Tüm bu seçenekler için son karar mercii Bakanlar Kurulu olarak belirlenmiştir.

Kanun ile bir rüzgar enerjisi sahası için çoklu başvuru olması halinde iletim şirketi tarafından yarışma yapılması benimsenmiştir. Üretim yatırımını öngörülen sürelerde gerçekleştiremeyen yatırımcılara, lisans iptali dahil, yaptırımlar getirilmiştir. Üretim özelleştirmelerinden elde edilen gelirin enerji sektörü için kullanılması öngörülmüştür. Otoprodüktörlerin serbest piyasada satabilecekleri enerjiye ilişkin limit, arz güvenliğinin söz konusu olduğu haller için esnetilmiştir.

Kanunla kısa dönem arz güvenliğini sağlamak için; izole bölge besleme yöntemiyle elektrik ithali; TETAŞ’ın ihale yoluyla enerji alım sözleşmesi imzalaması; üretim tesislerinin sisteme bağlanabilmesi için yeni iletim yatırımlarının, TEİAŞ finansmanının yeterli olmaması halinde ve bedeli en fazla 10 yılda geri ödenmek kaydıyla, tesis sahiplerince yaptırılabilmesi; üretim tesisleri için beş yıl süreyle iletim sistemi kullanım bedelinin yarısının ödenmesi ve yatırım döneminde damga vergisi ve harç istisnası; akaryakıt ile çalışan santraller için ÖTV istisnası gibi tedbirler getirilmiştir. Ayrıca, Kanun ile BOTAŞ’a yeni sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ithalatı imkanı tanınmış ve spot LNG alımları Kamu İhale Kanunundan müstesna tutulmuştur. Yenilenebilir enerjiye yönelik yeni teşvik ve kolaylıklar sağlanmıştır. Genel aydınlatma giderlerinin tahsili düzenlenmiştir.

5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunun olumlu sonuçları alınmaya başlamış ve rüzgar enerjisi kurulu gücü 2008 yılında önceki yıla göre üç kat, jeotermal santral kurulu gücü iki kat artmıştır. Toplam elektrik üretimi ise 2,5 kat artarak 1,8 milyar kWh olmuştur. Bu üretim, 2008 yılı elektrik üretim artışının yüzde 11’ini karşılamıştır. Böylece rüzgar ve jeotermal elektrik üretiminin toplam elektrik üretimi içindeki payı önceki yıla göre iki kat artarak yaklaşık yüzde 1’e ulaşmıştır.

5710 sayılı Nükleer Güç Santrallarının Kurulması ve İşletilmesi ile Enerji Satışına İlişkin Kanun uyarınca 5000 MWe (4000+/-yüzde 25) kapasitesinde nükleer güç santrali (NGS) kurulmasına yönelik 24 Eylül 2008 tarihinde son teklifler alınmak üzere yarışma düzenlenmiş ancak tek teklif sunulmuştur. Teklif değerlendirme süreci Ekim ayı itibarıyla devam etmektedir.

Enerjinin üretiminden nihai tüketimine kadar her aşamada tasarruflu ve verimli kullanımını öngören ve bu yönde teşvikler sağlayan 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu uyarınca ikincil mevzuat çalışmaları sürmektedir. Bu çerçevede, 2008 yılı enerji verimliliği yılı ilan edilmiştir.

Doğal gaz ve petrol arz güvenliğinin sağlanmasına yönelik çalışmalar çerçevesinde doğal gaz depolama tesisleri kurulması çalışmaları 2008 yılında da sürdürülmüştür.

50 milyon ton/yıl kapasiteli Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattının 2006 yılında işletmeye girmesini müteakip Ceyhan’ın uluslararası bir enerji merkezi haline getirilmesi hedefi kapsamında Ceyhan Enerji İhtisas Endüstri Bölgesinde altyapı çalışmaları sürdürülmektedir.