Tablo: I. Temel Ekonomik Büyüklükler

C. EKONOMİDE KAYITDIŞILIĞIN AZALTILMASI

1. Mevcut Durum

Ülkemizde ekonomik hayatın önemli bir yapısal sorunu olan kayıtdışılığı ortaya çıkaran etmenler arasında, yaşanan makroekonomik istikrarsızlıklar, yüksek enflasyonist ortam, yüksek vergi ve prim oranları ile diğer idari-mali-yasal yükler gibi ekonomik nedenlerin yanı sıra işletmelerin çok büyük bölümünün küçük ölçekli olması, yoksulluk, işsizlik, yolsuzluk, kamu harcamalarında israf, çarpık kentleşme, bürokratik formalitelerin fazlalığı, nakit kullanımının yüksekliği, denetim sisteminin yeterince etkin olmaması, kurumlar arası koordinasyon eksikliği, sıkça çıkarılan aflar ve kayıtdışılıkla mücadelede toplumsal ve siyasi iradenin oluşmaması gibi sosyal ve yapısal faktörler yer almaktadır.

Kayıtdışı ekonomiye yönelik çalışmalar, ülkemizde kayıtdışı ekonominin boyutunun gelişmiş ekonomilere kıyasla oldukça yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Kayıtdışı faaliyetlerdeki artış, bireyler ve işletmeler arasında haksız rekabetin doğmasına, gelir dağılımının bozulmasına, kayıtlı çalışan mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunun azalmasına ve böylece toplumdaki vergi bilincinin azalmasına yol açmaktadır. Ayrıca, bu durum sorunun toplum tarafından meşru bir olgu olarak algılanmasına yol açmakta ve böylece toplumsal değerlerin zedelenmesine neden olmaktadır.

Kayıtdışı ekonomi nedeniyle artan kamu finansman ihtiyacının vergi oranlarının yükseltilmesi yoluyla karşılanması, vergiye karşı direnci artırarak kayıtdışılığı besleyen bir kısır döngü haline gelmektedir. Ayrıca, kayıtdışı ekonomi, ilk aşamada kayıtdışı çalışan işletmeler açısından rekabet avantajı sağlasa da, bu şirketlerin kurumsallaşmasını ve ölçek ekonomisinin getirilerinden yararlanmalarını engellemekte, girdiler üzerinde artan vergi yükü bir bütün olarak ekonomi açısından uluslararası alanda rekabet edebilirlik açısından dezavantaj yaratmaktadır.

Son yıllarda, ülkemizde, yatırım ortamının iyileştirilmesi kapsamında bürokrasinin azaltılmasına, enflasyon muhasebesi uygulamasına, gümrük, sosyal güvenlik ve vergi işlemlerinde büyük ölçüde otomasyona geçilmesine, kaçakçılıkla mücadeleye, fikri mülkiyet haklarının korunmasına ve az gelişmiş yörelerde istihdamın artırılmasının teşvikine yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Yapılan bu düzenlemeler kayıtdışı ekonomiyle mücadele alanında altyapının oluşturulması bakımından önem arz etmektedir.

Ayrıca, yukarıdaki gelişmelere paralel olarak, makroekonomik göstergelerde sağlanan istikrar, kayıtdışı ekonomiyle mücadele için uygun bir zemin hazırlamış, genel ve sektörel düzeyde kayıtdışılığın azaltılması amacıyla bazı önlemlerin uygulamaya sokulmasına ve etkin olarak uygulanmasına katkı sağlamıştır.

Vergi denetiminin etkinleştirilmesi ve güçlendirilmesi amacıyla yüksek sayılarda vergi denetim elemanı alımına başlanmıştır. Vergi denetim birimlerinin tek çatı altında toplanmasını öngören yasa tasarısı hazırlanarak TBMM’ye gönderilmiştir.

Kayıtdışı istihdamla, Kayıtdışı İstihdamla Mücadele (KADİM) Projesi kapsamında mücadele başlatılmıştır.

Çalışanların sosyal güvenlik konusunda hak kayıplarının önlenmesi, kişilerin en kolay şekilde ihbar ve şikayetlerini yaparak kısa sürede sonuç alabilmeleri ve denetimlerin yapılabilmesi amacıyla 2008 yılı Mayıs ayından itibaren “Alo 170 Kayıtdışı İstihdam ve Sosyal Güvenlik Bilgi Hattı” hizmete girmiştir.

Kayıtlı çalışmanın önündeki en önemli engellerden biri olan istihdam üzerindeki vergi yükünün azaltılması amacıyla 2008 yılı Mayıs ayında çıkarılan 5763 sayılı Kanunla hizmet akdiyle çalışanlar açısından malullük, yaşlılık ve ölüm priminin işveren payı 5 puan düşürülmüştür.

Ekonomide rekabet gücünün artırılması, iş ortamının ve kamu hizmetlerinin iyileştirilmesi ve finansal sistemin geliştirilmesi gibi konulara yönelik alınan tedbirlerin de kayıtdışı ekonominin azaltılmasında önemli bir rol oynaması beklenmektedir.

2. Temel Amaç ve Hedefler

Ekonominin rekabet gücünün artırılmasının yanı sıra kamu finansman kaynaklarının sağlıklı bir yapıya kavuşturulması, kayıtlı ekonomiye geçiş süreciyle ulaşılmak istenilen temel amaçlardır.

Kayıtdışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı çerçevesinde kayıtdışı ekonomi ile mücadeleye 2009 yılında da devam edilecektir.

Kayıtdışı ekonomiyle mücadelede teknik altyapının oluşturulmasına yönelik başlatılmış çalışmalar hızla tamamlanacaktır.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik/Tedbir	Sorumlu Kuruluş	İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Öncelik 15. Hazırlanan programlar çerçevesinde kayıtdışılıkla etkin mücadele başlatılacaktır.
Tedbir 27. Kayıtdışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı uygulanmaya başlanacaktır.	Gelir İdaresi Başkanlığı	Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, DPT, Gümrük Müsteşarlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu, EPDK, TAPDK, BDDK	Mart Sonu	Eylem Planı yıl içerisinde izlenecek, değerlendirilecek ve güncellenecektir. Kayıtdışılıkla mücadelede toplumsal duyarlılığı artırmak amacıyla toplumun bilgilendirilmesine yönelik faaliyetler artırılarak sürdürülecektir. Vergi kayıp ve kaçağının boyutu ile niteliği çeşitli yöntemlerle düzenli olarak araştırılacak ve vergi kayıp ve kaçağını önlemeye yönelik denetimler artırılacaktır.
Tedbir 28. Kayıtdışı işçi çalıştırılmasını önlemek amacıyla kurumlar arası etkin işbirliği ve koordinasyonu sağlamaya yönelik Ortak Eylem Protokolü hayata geçirilecektir.	Sosyal Güvenlik Kurumu	Maliye Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Gelir İdaresi Başkanlığı, Gümrük Müsteşarlığı, Meslek Kuruluşları, STK’lar	Mart Sonu	Kurumların mevzuatları çerçevesinde kayıtdışı istihdam ve yabancı kaçak işçi çalıştırılmasının önlenmesi konusunda birlik sağlanması ve kurumlar arasında işbirliğinin geliştirilmesi suretiyle kayıtdışı istihdamın önlenmesi amacıyla imzalanan Ortak Eylem Protokolünün etkin bir şekilde uygulanması sağlanacaktır.
Öncelik 16. Kayıtdışı ekonomiyle mücadelenin denetim boyutunu güçlendirmeye ve etkinleştirmeye yönelik uygulamalar hayata geçirilecek ve gerekli düzenlemeler yapılacaktır.
Tedbir 29. Vergilendirmede mükellef hizmetleri daha da etkinleştirilecek ve işlemlerin çabuklaştırılmasına yönelik tedbirler alınacak; elektronik fatura, elektronik belge ve elektronik defter projeleri hayata geçirilecek, muhasebe kayıtlarının elektronik ortamda saklanması sağlanacaktır.	Gelir İdaresi Başkanlığı	Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu	Aralık Sonu	Her türlü beyanname, bildirim ve form yeniden gözden geçirilecek, beyanname düzenleme kılavuzları hazırlanacaktır. Ayrıca, Vergi İletişim Merkezinde internet destek hattı kurulacaktır. Bankacılık sistemiyle entegre bir elektronik fatura modeli oluşturulacaktır. Fatura dışında düzenlenmesi öngörülen diğer belgelerin elektronik ortamda oluşturulması, muhafazası ve iletilmesi ile ilgili çözüm üretilecektir. Mükelleflerin tutmak zorunda oldukları defterlerin elektronik ortamda oluşturulması, onaylanması ve muhafazası ile ilgili hukuki ve teknik altyapı oluşturulacaktır. Muhasebe kayıtlarının elektronik ortamda saklanmasına ilişkin standartlar belirlenecek, bilgi ve belgelere daha hızlı ulaşılmasını sağlamak ve tek tipte saklanacak veriler üzerinde çalışmalar yapılacaktır.
Tedbir 30. Bilgisayar Destekli Denetim ve Risk Analizi Merkezi kurulmasına yönelik çalışmalar tamamlanacaktır.	Gelir İdaresi Başkanlığı	Maliye Bakanlığı	Aralık Sonu	Denetimde etkinliğin artırılması kapsamında Bilgisayar Destekli Denetim ve Risk Analizi Merkezi kurulacaktır.
Tedbir 31. Kaçak işçi çalıştıran işletmelerin kamu ihalelerinden belli bir süreyle men edilmesine yönelik düzenleme yapılacaktır.	Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı	Kamu İhale Kurumu	Haziran Sonu	4734 sayılı Kamu İhale Kanununda kayıtdışı istihdamla mücadele amacıyla değişiklik yapılarak; kayıtdışı işçi çalıştırdığı saptanan işverenin, tüzel kişi olması halinde tüzel kişiliğin yanı sıra ortakları ve onların ortak olduğu diğer şirketler de kamu ihalelerine 5 yıl süreyle giremeyeceklerdir.
Öncelik 17. Kaçakçılıkla etkin bir şekilde mücadele edilecektir.
Tedbir 32. Akaryakıt kaçakçılığını önlemeye yönelik alınan tedbirlerin etkisi ölçülecektir.	Gelir İdaresi Başkanlığı	Maliye Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Gümrük Müsteşarlığı, DTM, EPDK, İlgili STK’lar	Aralık Sonu	Akaryakıt kaçakçılığını önlemeye yönelik uygulamaya sokulan önlemlerin sonuçları üçer aylık dönemlerle raporlanacak ve yıl sonunda sonuçlara ilişkin etki analizi raporu hazırlanacaktır.