Tablo: I. Temel Ekonomik Büyüklükler

B. İKİLİ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ

1. Mevcut Durum

Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları ile 1991 yılında başlayan ilişkilerimiz ülkemizin ve bölgenin orta ve uzun vadeli menfaatlerine uygun şekilde 2008 yılında da sürdürülmüştür.

Milli Eğitim Bakanlığının yürüttüğü Büyük Öğrenci Projesi kapsamında, Türk Cumhuriyetleri ile Türk ve Akraba Topluluklarından gelen öğrencilere, lisans ve yüksek lisans eğitimi verilmektedir. Bu kapsamda 767’si TÖMER’de Türkçe eğitim programlarına devam edenler olmak üzere toplamda 5.177 öğrenciye eğitim verilmektedir.

TABLO:V. - Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Öğrencileri (kişi)

Ülke	TÖMER	Ön Lisans	Lisans	Yüksek Lisans	Doktora	Toplam
Azerbaycan	81	6	222	173	176	658
Kazakistan	113	21	207	101	38	480
Kırgızistan	120	28	310	161	59	678
Özbekistan	1		14	4		19
Türkmenistan	18		522	17	6	563
Diğer Asya	306	36	877	222	122	1 563
Balkanlar	128	43	918	102	25	1 216
TOPLAM	767	134	3 070	780	426	5 177

Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan (Kars-Ahılkelek-Tiflis-Bakü) demiryolu projesinin yaklaşık 76 km’lik Türkiye tarafındaki kesiminin ihalesi 2007 Eylül ayında yapılmış ve iş sözleşmesinin imzalanmasının ardından inşaat faaliyetlerine başlanmıştır.

Türk Eximbank tarafından, Türk Cumhuriyetlerine yönelik kredi programları kapsamında, 1992-2007 döneminde 335 milyon ABD doları mal kredisi, 520 milyon ABD doları proje kredisi olmak üzere toplam 855 milyon ABD doları tutarında kredi kullandırılmıştır.

2007 yılında Türkiye’nin Türk Cumhuriyetlerine ihracatı 2,9 milyar ABD doları olup, toplam ihracatımız içindeki payı yüzde 2,7’dir. 2008 yılının ilk sekiz ayında ihracat geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 36 artarak, 1,8 milyar ABD dolarına yükselmiştir.

2007 yılında Türkiye’nin Türk Cumhuriyetlerinden ithalatı 2,7 milyar ABD doları olup, toplam ithalatımız içindeki payı yüzde 1,6’dir. 2008 yılının ilk sekiz ayında ithalat geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 102 oranında artışla 3,3 milyar ABD dolarına ulaşmıştır.

Türk Cumhuriyetlerine, Türkiye’den 1996–2007 döneminde toplam 3,8 milyar ABD doları tutarında sermaye ihraç edilmiştir. En çok sermaye ihracı gerçekleşen ülkeler; Azerbaycan (yüzde 81) ve Kazakistan (yüzde 15), olmuştur. 2008 yılının ilk sekiz ayında ise bu ülkelere toplam 197,7 milyon ABD doları tutarında sermaye ihraç edilmiştir. Bu dönemde en çok sermaye ihracı gerçekleşen ülkeler ise 167,6 milyon ABD doları ile Azerbaycan ve 23,7 milyon ABD doları ile Kazakistan olmuştur.

2008 yılında Singapur ve Romanya ile Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması (YKTK) Anlaşmaları imzalanmış, Hindistan ve Katar ile imzalanan anlaşmalar yürürlüğe girmiştir. Türkiye ile çeşitli ülkeler arasında Karma Ekonomik Komisyon (KEK) toplantılarının düzenlenmesine ve KEK protokolleri imzalanmasına 2008 yılında da devam edilmiştir.

Komşumuz Suriye Arap Cumhuriyeti ile Bölgelerarası İşbirliği Programı uygulama çalışmaları sürdürülmektedir.

Diğer ülkelerle ekonomik, sosyal ve kültürel alanlardaki ikili ilişkilerimizin geliştirilmesi ve bu gelişmelerle ilgili olarak kamu ve özel sektörün bilgilendirilmesi amacıyla ülke raporları hazırlanmaktadır.

2. Temel Amaç ve Hedefler

Türk Cumhuriyetleri ile her alanda ilişkilerimizin ve işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla başlatılan çalışmalara daha etkin bir mali ve idari koordinasyon sağlanarak devam edilecektir.

Türk Cumhuriyetleri ile KEK toplantılarının gerçekleştirilmesine, ticari ve ekonomik ilişkilerin en üst seviyeye çıkarılmasına çalışılacaktır.

Ayrıca, ulaştırma, haberleşme, televizyon yayını, bankacılık, müteahhitlik, tarım, madencilik gibi ekonomik ve kültürel faaliyetlerin yürütülmesinde altyapıya yönelik programlara özel önem verilecektir.

Komşu ülkelerle uygulanan sınır ötesi işbirliği programlarından elde edilen deneyimler ışığında, Türk Cumhuriyetleri ile Ortak Bölgesel İşbirliği Programları uygulanması hedeflenmektedir.

Suriye Arap Cumhuriyeti ve diğer bazı komşu ülkeler ile Bölgelerarası İşbirliği Programı kapsamında yapılacak çalışmalarda, kamu kurum ve kuruluşları ile STK’lar ve ilgili girişimciler arasında işbirliği yapılacaktır.

Türkiye ile diğer ülkeler arasında KEK toplantılarının gerçekleştirilmesi, YKTK Anlaşmalarının ve gümrük birliği yükümlülüklerimizle uyumlu bir şekilde Serbest Ticaret Anlaşmalarının (STA) imzalanması için gerekli çalışmalar yapılacaktır.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik/Tedbir	Sorumlu Kuruluş	İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Öncelik 114. Türkiye ile Türk Cumhuriyetleri ve Avrasya Ülkeleri arasında; kültürel, ekonomik, sosyal ve diğer alanlarda işbirliği programları devam edecektir.
Tedbir 228. Türk Cumhuriyetleri ve Avrasya Ülkelerine yönelik faaliyetlerin bir plan program çerçevesinde gerçekleştirilmesi sağlanacaktır.	TİKA	İlgili Kamu Kurum ve Kuruluşları	Yıl Boyunca	Türk Cumhuriyetleri ve Avrasya Ülkeleri ile Türkiye’nin ilişkileri; ekonomik, sosyal, kültürel ve benzeri alanlarda yapılacak olan faaliyetlerle sürdürülecektir.
Tedbir 229. Türk Toplulukları Ekonomi, Bilişim ve Kültür Forumu Çalışma Grubu faaliyetleri kapsamında forum ve eğitim faaliyetleri düzenlenecektir.	DTM	TİKA	Aralık Sonu	Türk Cumhuriyetleri ve Akraba Topluluklarda Eğitim, Kültür ve Bilişim alanlarında kapasite geliştirmeye yönelik olarak eğitim programları düzenlenmesi hedeflenmektedir.
Tedbir 230. Suriye Arap Cumhuriyeti ile Bölgelerarası İşbirliği Programına devam edilecektir.	DPT	İlgili Kamu Kurum ve Kuruluşları STK’lar, İlgili Girişimciler	Aralık Sonu	Kamu kurum ve kuruluşları ile STK’lar ve ilgili girişimcilerle işbirliği için gerekli çalışmalar sürdürülecektir. Suriye ile karşılıklı çalışmalar yapılacaktır.

C. TEKNİK İŞBİRLİĞİ

1. Mevcut Durum

Türkiye’nin OECD bünyesinde 23 üyesi bulunan Kalkınma Yardımları Komitesindeki (DAC) gözlemci statüsü devam etmektedir. 2006 yılında 714 milyon ABD doları olan Türkiye’nin Resmi Kalkınma Yardımları (RKY), 2007 yılında 602 milyon ABD dolarına düşmüştür. Türkiye’nin 2006 yılında yüzde 0,13 olan RKY/GSYH oranı, 2007 yılında yüzde 0,09’a düşmüştür.

TABLO:V. - Türkiye'nin Resmi Kalkınma Yardımları

	2003	2004	2005	2006	2007
Resmi Kalk. Yard. (Milyon ABD Doları)	66	339	601	714	602
Resmi Kalk. Yard. / GSYH (Yüzde)	0,02	0,08	0,12	0,13	0,09

Kaynak: TÜİK, TİKA

Türkiye’nin RKY miktarı yıllar itibarıyla artmakla birlikte, yardımların niteliğinin geliştirilmesi gereği devam etmektedir. Türkiye’nin gelişmekte olan ülkelere yaptığı RKY’nin orta ve uzun vadeli stratejilere dayanması ve program bazlı gerçekleştirilmesi gerekliliği de sürmektedir. Son yıllarda kalkınma yardımları alanında TİKA’nın Kalkınma Yardımları Kapasitesi Programı (KAP) benzeri uygulamaları ile kurumlar arası eşgüdüm iyileşmekle beraber, geliştirilmesi ihtiyacı devam etmektedir. Kurumlar arası eşgüdüme katkı sağlaması amaçlanan Dış Yardım Kanunu Tasarısı çalışmaları devam etmektedir.

Türkiye’nin teknik işbirliği faaliyetlerinde hedef bölgeler Balkanlar ve Orta Asya olmaya devam etmekle birlikte Dışişleri Bakanlığı ve Dış Ticaret Müsteşarlığının Afrika’ya Açılım Eylem Planlarına paralel olarak TİKA’nın Afrika’daki faaliyetlerine de ağırlık verilmeye başlanmıştır. Bu açılımların bir sonucu olarak 2007 yılı itibarıyla TİKA tarafından faaliyet gösterdiği ülke sayısı 86’ya yükselmiş, toplam 60,3 milyon ABD doları tutarında teknik işbirliği projesi desteklenmiştir.

2007 yılında, TİKA tarafından 110’u Kafkaslar ve Orta Asya, 44’ü Balkanlar ve Doğu Avrupa, 36’sı Orta Doğu ve Afrika ülkelerine yönelik olmak üzere toplam 190 teknik işbirliği faaliyeti gerçekleştirilmiştir. 2007 yılında, Afganistan 70 proje ile TİKA faaliyetlerinden yararlanan ülkeler arasında ilk sırada yer almış, bu ülkeyi Makedonya, Moğolistan ve Filistin takip etmiştir.

TİKA tarafından yapılan yardımlara ilaveten, 2007 yılında kamu ve sivil toplum kuruluşlarınca toplam 145 teknik işbirliği faaliyeti düzenlenmiş ve yürütülen programlara toplam 1.977 uzman ve öğrenci katılmıştır. 2008 yılı Ocak-Eylül döneminde düzenlenen 124 teknik işbirliği proje ve faaliyetinin ise 54’ü Kafkaslar ve Orta Asya, 34’ü Balkanlar ve Doğu Avrupa, 36’sı Orta Doğu ve Afrika, 3’ü de diğer ülkeler ve bölgelere yönelik olarak düzenlenmiş ve söz konusu faaliyetlere toplam 1.376 uzman ve öğrenci katılmıştır.

2008 yılında başta Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) olmak üzere BM kuruluşlarının desteğiyle Türkiye’de 56 adet teknik işbirliği projesi uygulanmıştır. Bu projelerde temel faaliyet alanları cinsiyet eşitliği, çevre, iyi yönetişimin sağlanması, yoksullukla mücadele, anne ve çocuk sağlığının iyileştirilmesi, çocukların ve gençlerin konumunun güçlendirilmesi ve program uygulama kapasitesinin geliştirilmesi gibi konular olmuştur.

2008 yılı itibarıyla Almanya ile gerçekleştirilen teknik işbirliği kapsamında 5 adet proje uygulanmaktadır. Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) desteğiyle uygulanmasına devam edilen proje sayısı 6’dır.

2. Temel Amaç ve Hedefler

Ülkemizin yaptığı kalkınma yardımlarında, Orta Asya, Balkanlar ve Afrika’da yer alan ülkeler başta olmak üzere, az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin kalkınmalarına, bu ülkelerin ihtiyaçlarını, ülkemizin uzmanlaştığı alanları ve dış politika önceliklerini gözeten bir anlayışla katkı sağlanacaktır. Güney-Güney işbirliği kapsamında, kamu kurumlarımızın öncülüğünde gelişmekte olan ülkelerle ortak çalışmalar yürütülecektir.

Ülkemizde uygulanan teknik yardım projelerinde kurumsal kapasite güçlendirilmesi konusuna yoğunlaşılacaktır.

Uluslararası teknik işbirliği faaliyetlerine gönüllü kuruluşların ve özel teşebbüsün katılımı teşvik edilecek, bu alandaki faaliyetlere ilişkin bilgi ve veriler sistemli bir şekilde tutulacaktır.

Türk uzmanların uluslararası kuruluşlarda ve projelerde belirli sürelerle istihdam edilmesine ilişkin çabalar sürdürülecektir.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik/Tedbir	Sorumlu Kuruluş	İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Öncelik 115. Türkiye’nin yaptığı kalkınma yardımlarının niteliği ve kurumlar arası koordinasyonu geliştirilecektir.
Tedbir 231. Türkiye’nin gelişmekte olan ülkelere yaptığı yardımlar için ulusal öncelikler ve ülkelerin ihtiyaçları dikkate alınarak orta ve uzun vadeli stratejiler geliştirilecektir.	TİKA	Dışişleri Bakanlığı, DPT, Hazine Müsteşarlığı	Aralık Sonu	Kalkınma yardımları ülke özelinde, program bazlı ve ulusal dış politika öncelikleri dikkate alınarak gerçekleştirilecektir. Kalkınma yardımları ile ilgili kurumların katılımıyla koordinasyonu iyileştirici mekanizmalar oluşturulacaktır. Kalkınma Yardımlarının envanter çalışmaları iyileştirilecek, Paris Bildirgesi ve Binyıl Kalkınma Hedefleriyle uyumu geliştirilecektir. TİKA Teşkilat Kanununun yapılacak değişiklik ile ortaya çıkan ihtiyaçlara cevap vermesi sağlanacaktır.
Tedbir 232. Türkiye’nin teknik yardım kapasitesi belirlenecek ve bu kapasitenin etkinlik değerlendirmesi yapılacaktır.	TİKA	Dışişleri Bakanlığı, DPT, Hazine Müsteşarlığı	Aralık Sonu	Ülkemizin teknik yardım kapasitesinin dış politika hedeflerine uygun olarak etkin bir şekilde kullanılması ve bu süreci takip eden adımda etkinlik değerlendirmesinin yapılması hedeflenmektedir. Bu kapsamda Türkiye’nin teknik işbirliği faaliyetlerinde görev alacak uzmanlara yönelik bilgi bankasının oluşturulması için çalışmalar yapılacaktır.
Tedbir 233. Dış Yardım Yasa Tasarısı ile ilgili çalışmalar sonuçlandırılacaktır.	Dışişleri Bakanlığı	Maliye Bakanlığı, DPT, Hazine Müsteşarlığı, TİKA	Aralık Sonu	Kalkınma yardımları alanındaki yasal karışıklığı gidermeye ve kurumlar arası koordinasyonu iyileştirmeye yönelik Dış Yardım Yasa Tasarısı TBMM’ye sevkedilecektir.