TariXİ VƏ DİNİ BƏhsləR (ŞÜBHƏLƏRƏ cavab) faiq vəLİ OĞlu biSMİllahiRRƏhmaniRRƏHİM

VƏHHABİYYƏT öZÜNÜ “SƏLƏFİYYƏ”NİN DAVAM×ISI HESAB EDİR

Vəhhabiyyət öz əqidəsinin əslini “Hənbəliyyə”nin yaratdığı “Sələfiyyə” və ya “əhli-hədis” firqəsinə nisbət verirlər.
Əsl məsələ budur ki, özlərini “Sələfiyyə” adlandıran bir dəstə alim o cümlədən Əhməd ibni Hənbəli (161-241-ci hicri ili) Qur’an ayələrində və hədislərdə Allahın sifətləri barəsində olan xəbərləri qəbul edirlər. Lakin onların mə’nasında heç bir batini ifadəyə e’tiqad bəsləmirlər. Əslində onların əqidəsi Allahı cisim şəklində təsəvvür etməyə gətirib çıxarır. Məsələn, onların e’tiqadına əsasən, ayələrdə Allah barəsində qeyd olunan “yəd” (əl) həmin lüğəvi mə’nasında işlənməlidir. Lakin bu əlin hansı şəkildə olmasını mə’nalandırmağa heç kəsin haqqı yoxdur.
Halbuki, bu dəstənin müqabilində şiələr və başqa məzhəblər belə olan qeydləri batini mə’nalarına - yə’ni adi insanlar içində işlənən ifadə ilə mə’nalandırırlar. Həmin “yəd” (əl) barəsində belə qeyd olunur: Allah cisim deyil ki, əli də olsun, əksinə, “əl”dən məqsəd həmin “qüdrət”dir.
Əhməd ibn Hənbəli bu əqidəni daha şiddətlə davam etdirir. Hətta iş o yerə çatır ki, İslam firqələri arasında Əhməd ibn Hənbəlini “Əhli hədis” (Sələfiyyə) firqəsinin imamı adlandırırlar. Əhməd ibn Hənbəli hədis və ayələr əsasında İslam dininin əsl əqidəsini yazır və kəlam elminə məşğul olmağa icazə vermir. Sonralar başqa əhli-sünnət firqələri Hənbəlinin nəzərini rədd etməyə başlayırlar. Belə ki, Əbülhəsən Əş’əri əqli və dəlili qəbul etməyən Hənbəli firqəsindən çıxıb təzə məzhəb meydana gətirir və bu məzhəbdə əqli və məntiqi əsl bilir. Buna görə də bir çoxları Əş’ərinin ardınca gedirlər. Beləliklə, Əş’əri firqəsi vücuda gəldikdə əhli-hədis (Hənbəliyyə) unudulmağa başlayır. Lakin tamamilə aradan getmir. Nəhayət, bu məzhəb (Hənbəli) hicrətin 6-cı əsrində Hənbəli alimlərindən sayılan Əhməd ibn Teymiyyə Hərrani Diməşqinin (728-ci ildə vəfat edib) vasitəsilə təbliğ olunmağa başlayır. İbni Teymiyyə Əhməd ibn Hənbəlinin Allahın sifətləri barəsində olan xəbərlərini olduğu kimi ifadələndirir və bu əqidəni “Sələfiyyə” adlandırır. Bununla belə, İbni Teymiyyə həmin əqidədən əlavə özündən təzə e’tiqadlar vücuda gətirir və bu e’tiqadı da “Sələfiyyə” firqəsinə nisbət verir. Bu e’tiqadların xülasəsi aşağıdakılardan ibarətdir: