Ted sinif ders notu
ANLATMAYA BAĞLI EDEBİ METİN İNCELEME YÖNTEMİ ÖRNEĞİ
Yüklə 0,63 Mb.
|
ANLATMAYA BAĞLI EDEBİ METİN İNCELEME YÖNTEMİ ÖRNEĞİ GÜVERCİN AVI “Yoo, güvercinlerime dokunmayınız.” dedi. İhtiyar çiftlik sahibinin hayatta en çok sevdiği şeylerden birisi ve belki birincisi de güvercinleri idi. Genç yaşından beri ne tarlası, ne ağılı, ne ahırı, ne kümesler onu çiftlik binasının iç avlusundaki güvercinleri kadar işgal etmemiştir. Bunun için değil midir ki, onu, kasabada olsun köyde olsun, aile adının bütün şöhretine rağmen “Kuşbaz Hüseyin Bey” demeden kimse tanımaz. Hüseyin Bey’in “Kuşbaz’lığı herşeyi bastırdı. Ömrünün öyle devreleri oldu ki, karısını, kızlarını ve en mühim işlerini bu merakı ve bu eğlencesi yoluna, âdeta, feda etti, unuttu, kendinden geçti; bir meczup hâline girdi. Şimdi, o havalinin (ne diyorum?) belki dünyanın en güzel, en nadir ve en cins güvercinlerine o sahiptir. Otuz seneden beri bu nazenin mahlûklardan, bin ihtimam ve bin itina ile kimbilir kaç nesil yetiştirdikten ve bu fende, kimbilir, ne kadar alın teri döktükten sonra nihayet bugün en temiz bir istifaya mazhar olmuş bu zavallı asil kuşlar ortasında hayatının en mesut dakikalarını yaşıyordu. Her birini ayrı ayrı isimleriyle çağırıyordu. Yabancı bir göz için hepsi bir renkte, bir boyda ve bir şekilde görünen bu mahlûkları birbirinden ayıran birçok gizli alâmetler yalnız ona zahir idi. Bazılarının boyunlarındaki ince mercan gerdanlıkları, bazılarının topuklarmdaki altın mahmuzları, kiminin kanatları altındaki yeşil benekleri veya gözlerinin içindeki kızıl yıldızları o görür, o bilirdi. Avlunun içinde hepsinin derecelerine göre ayrı ayrı daireleri vardı: Kuşbaz Hüseyin Bey, her akşam üstü, insan ruhlu bu güzel kuşların her birinin kendi sevgilisiyle kendi odasına çekildiğini görmeden içi rahat edip yemeğini yiyemezdi. (…) Acaba Akkadınla Süleyman Ustanın arası neden açıldı? Mutlaka küçük Serfiraz Mesud’a gönül bağladı. (…) Ne yapsak acaba, ne yapsak…” derdi ve bu endişelerle bütün gece gözüne uyku girmezdi. Yatağının içinde sağdan sola, soldan sağa dönüp dururdu. Eşi: -Yahu, ne olur biraz da benimle meşgul olsan; derdi. Fakat, Kuşbaz Hüseyin Bey, bütün gönül ve cinsiyet işlerini yalınız güvercinlere mahsus bir şey zannederdi. Hele, hep birden uçtukları zaman neşesine payan olmazdı. Avlunun ortasında, elinde bir uzun kargı ile saatlerce başı havada, ağzı açık hayran hayran dolaşırdı. 1919 senesinin, Nisan aylarında bir öğle sonu bütün civar köylerde olduğu gibi, onun çiftliğine de bir bölük düşman askeri girdiği gün o, işte bu vaziyette avlunun ortasında idi. Birden, etrafında adamların koşuşmağa ve içeriden karısıyla kızlarının telâşlı telâşlı konuşmağa başladığını hissetti; döndü baktı ki iki kanadı açık büyük avlu kapısından içeriye, bir hana inen yorgun ve sakin bir yolcu kafilesi tavrıyla, bazısı atlı, bazısı yayan bir sürü düşman askeri giriyor! Kuşbaz Hüseyin Bey’in ömründe ilk defa olacaktır ki kuşları havada iken başı yere indi; benzi sapsarı, gelenlere doğru yürüdü; henüz bir çiftlik beyi âmirliğiyle: -Ne var? Ne istiyorsunuz? Diye sordu. Bunun üzerine gelenlerden biri gülerek laubali bir tavırla ona yaklaştı: -Merhaba beyim; yabancı değiliz; dedi. Hüseyin Bey, bu sözleri söyleyerek kendisine elini uzatan genç düşman çavuşunu tanır gibi oldu: fakat, pek iyi hatırlayamadı. Çavuş sırnaşık bir gülüşle sordu: -Tanıyamadınız mı? İspiro’yu tanıyamadınız mı? İspiro, İspiro? Hüseyin Bey birden: -Ha, evet, dedi. Bu adam, beş sene evvel Hüseyin Bey’in yanında altı ay kadar hizmetkârlık etmişti; eli uzunca ve açıkgöz bir delikanlı idi. Gittikçe lâubalileşen bir tavırla elini ihtiyar adamın omuzuna koydu ve kulağına eğildi. Yavaşça: -Birkaç akşam burada kalacağız: dedi. Zabitler köy evlerinde rahat edemezler. Biraz ikram lâzım… Hüseyin Bey şaşkın bir hâlde: -Peki buyursunlar dedi. İşte, bunun üzerinedir ki, düşmanlar ihtiyarın yanına geldiler, gülüşerek, konuşarak etrafını aldılar ve havada uçuşan güvercinlere nişan almak istediler. Hüseyin Bey, elindeki kargıyı asabiyetle sallayarak, yarı öfkeli yarı tehditli bir sesle: -Yo, dedi; güvercinlerime dokunmayınız! Fakat, o bu sözünü bitirmemişti, ki, yanı başında bir silâh patladı. Hüseyin Bey, eteği tutuşmuş bir adam telâşiyle ilk kurşunu atanın kolundan çekti: -Ne yapıyorsun? Sakın ha! Diye bağırdı. Lâkin, o bununla meşgul olduğu bir sırada bir diğeri silâhını havaya kaldırdı; kulağı dibinde bir ikinci kurşun daha vızladı; havadaki kuşlardan bir tanesi döne döne, yavaş vavaş aşağı düşmeğe başladı ve uçan kafilede büyük bir perişanlık alâmeti belirdi. Hüseyin Bey’in elinden kargısı düştü, bütün vücudu titriyordu, yüzünün rengiyle sakalının rengi birbirinden fark olunamıyordu. İspiro, yanına yaklaştı: -Ne olur canım, bırak! Dedi. -Bırak mı? Sen aklını mı bozdun? Söyle şunlara, vallahi sonra fena olur. -Fena mı olur? Nasıl. Hey, kendine gel çorbacı, o günler geçti. Dünkü uşağın ağzından yüzüne bir tükrük gibi fışkıran bu sözdeki nihayetsiz hakareti işitmedi, hissetmedi bile… Şimdi, bütün hassası, birbiri ardı sıra havaya kalkan silâhlar, vızıldayan kurşunlar, döne döne, yavaş yavaş iri kar parçaları hâlinde yere düşen güvercinlerle meşguldü. Çaresiz yalvarmağa başladı. -Rica ederim yeter artık, rica ederim, diyordu. Size ne isterseniz vereyim. Bunlar ne yenir, ne içilir, yahu günahtır, günahtır. -Günah mı? O sizin dinde, cevabını veriyorlardı ve İspiro arsız arsız gülüyordu. Nişan alan zabitlerden birisi arkasını döndü; kendi lisanında bir şeyler bağırdı, hemen hayvanlarla meşgul neferlerden bir kaçı düşen kuşları toplamağa koştular. Bunlardan bazısı avluya, bazıları çiftlik binasının damları üstüne, bazıları dışardaki göle, bazıları bostana, bazıları epeyce uzaklarda, tarlalara düşüyorlardı. Bu beyaz güvercin yağmuru altında yaramaz bir çocuk neşesine tutulan düşman askerleri bir taraftan el çırpıyor, bir taraftan haykırıyorlar, bir taraftan da durdukları noktada tepiniyorlardı. Zavallı Hüseyin Bey, kendinden geçti, bulunduğu yere çöküverdi. Artık hiçbir şey söylemiyor kenarlarından iri yaş damlaları sızan gözleriyle bu vahşi avı seyrediyordu. İspiro yaklaştı dedi ki: - Neye bu kadar telâşlanıyorsun? Bırak, biraz eğlensinler, bırak biraz eğlensinler. Kaç gündür savaşıyoruz. Akşam bu kuşlardan âlâ mezelik olur mu? Hep beraberiz. Hüseyin Bey, bir şey söyleyecek oldu, söyleyemedi; yutkundu kaldı. Şimdi gözyaşları dinmiş ve bakışına korkunç bir manasızlık gelmişti. Beyaz kuşları üst üste, demet demet avlunun ortasına yığıyorlardı. İhtiyar adam, başını kaldırmış, havada bir noktaya dimdik bakıyordu. Neden sonra gözlerim yere indirdi ve avlunun ortasındaki beyaz yığına yaklaştı, eğildi. Önünde altmış yetmiş kadar güvercin vardı, hepsini birer kere kanatlarından, başlarından tutup ovucunun içine aldı, kiminin gagasından öpüyor, kiminin tüylerini uzun uzun, âdeta âşıkane bir tavırla okşuyordu. Zabitlerle konuşan İspiro, yüzünü ihtiyara doğru çevirdi. Ve o sırnaşık gülüşüyle uzaktan bağırdı:
Kuşbaz Hüseyin Bey, yerinden kımıldanmadı, işitmedi ve kana bulanmış ölü kuşları okşamakta, yüzüne gözüne sürmekte devam etti. Düşman zabitlerinden birisi îspiro’ya elini başına doğru kaldırıp ihtiyarı göstererek “Acaba deli midir?” mânâsına gelen bir işaret yaptı. İspiro avlunun öbür ucundan bir daha bağırdı: - Hey yeter artık, yeter; sana söylüyorum, sağır mısın be. İçeriye gönder güvercinleri, dedi. Kuşbaz Hüseyin Bey, gene yerinden kımıldamadı, gene başını çevirmedi; o zaman zabitlerle beraber eski çiftlik uşağı güvercin kümesinin başucunda çömelen adama yaklaştılar; biri omuzundan sarstı, diğeri sakalından çekti. Birkaçı karşısına çömeldi. Fakat çömelmeleriyle kalkmaları bir oldu. Hepsi birden haşyetle geri geri çekildiler ve birbirlerine demincek zabitin İspiro’ya yaptığı işareti tekrar ettiler. Filvaki, ihtiyarın simasına acayip bir mehabet çökmüştü. Gözlerinde madenî bir parıltı vardı ve bakışı bir süngünün ucu gibi sabit, dik, sert ve mütearızdı. Lekesiz ak sakalı ise yüzüne sürdüğü kuşların al kanına boyanmıştı; sanki çenesine Türk bayrağından bir parça sarmış gibiydi.” Yakup Kadri Karaosmanoğlu (Millî Savaş Hikâyeleri)
Güvercin Avı adlı hikâyede Kuşbaz Hüseyin Beyden başka, karısı, kızları, lspiro ve düşman askerleri vardır. Kuşlar da Hüseyin Bey’in mutluluğunu ve mutsuzluğunu hazırlayan unsurlar durumundadırlar. Bir bakıma kişileştirilmişlerdir. İspiro, işgal yılları öncesinde Kuşbaz Hüseyin Bey’in evinde uşaklık yapmıştır. Yazar, lspiro ile o yıllarda kendi içimizdeki, evimize kadar giren yabancılardan yediğimiz darbeleri anlatmak istemektedir. c) Mekan (yer): Hikâyede mekân Kuşbaz Hüseyin Bey’in çiftliğidir. Mekân 1919 Nisan'ından önce kuşlarla yaşanan mutluluğun, sonra ise zulmün sahnesi durumundadır. İspiro'nun daha önce bu çiftlikte yaşaması ikinci olay halkasının da burada gerçekleşmesine zemin hazırlamıştır. d) Zaman: Hikâyede zaman Kuşbaz Hüseyin Bey’in hayatıyla ilişkilidir. Düşman işgalinin başladığı 1919 senesinin Nisan başları hikâyedeki en belirgin zamandır. Kuşbaz Hüseyin Bey’in bundan önceki hayatından parçaların anlatılması ile de karşılaşmaktayız. Çocukluk yılları anlatamadığına ve altmış yaşlarındaki bir ihtiyarın hayatı hareket noktası alındığına göre yirmi veya yirmi beş yıllık bir geriye gidiş söz konusudur. Bütün bunlar, XX. yüzyıl başlarını ifade eden söz gruplarıdır. 3. TEMA: Hikâyede zalim - zulme uğrayan karşılaşması esastır. Temada zalim suç işlerken suçlu aramaz. Herkes suçludur. Zalim doğal hayatını sürdürürken suç işler. İspiro ve arkadaşları böyledir. Masum - zalim teması Kurtuluş Savaşı öncesi Anadolu'sundan alınan malzemeyle yorumlanmış ve somut hâlde ifade edilmiştir. Bu tema başka metinlerde de ele alınmıştır. 4. DİL VE ANLATIM: Hikâyede olaylar bize her şeyi bilen anlatıcı tarafından aktarılmaktadır, ilahî bakış açısı. Anlatıcı kişilerin özelliklerini, zihinlerinden geçenleri, geçmişlerini, kısaca yaşanan her olayı bilebilir. Güvercin Avı'nda anlatıcı, Kuşbaz Hüseyin Bey’in geçmiş hayatını, zevklerini, karısıyla ilişkilerinin boyutunu bilen durumundadır. Metinde geçen: “meczup, nazenin, mahlûklar, ihtimam, itina, fen, istifaya mazhar olmuş, zahir, neşesine payan olmazdı, han, zabit, asabiyet, nefer, mütearız…” gibi kelimeler günümüzde pek kullanılmayan kelimelerdir. Yalnız bu kelimeler bizim metni anlamamızı olumsuz etkileyecek kadar fazla değildir. Bu nedenle metnin dili için sade ve anlaşılır bir dil kullanılmıştır diyebiliriz. Nazenin mahlûklar, bin ihtimam ve bin itina ile en temiz bir istifa gibi söz grupları dilin şiirsel işlevini hatırlatan mahiyettedir. Bu söz gruplarını ilk cümleden çıkardığımızda veya söz gruplarının yerine yenilerini (yaratıklar, özenle, ayrılma) koyduğumuzda metnin sunduğu gizemli havayı dağıtmış oluruz. Dilin bireysel tarzda kullanımı ortadan kalkar. “Birden, etrafında adamların koşuşmağa ve içeriden karısıyla kızlarının telâşlı telâşlı konuşmağa başladığını hissetti; döndü baktı ki iki kanadı açık büyük avlu kapısından içeriye, bir hana inen yorgun ve sakin bir yolcu kafilesi tavrıyla, bazısı atlı, bazısı yayan bir sürü düşman askeri giriyor!” “Otuz seneden beri bu nazenin mahlûklardan, bin ihtimam ve bin itina ile kimbilir kaç nesil yetiştirdikten ve bu fende, kimbilir, ne kadar alın teri döktükten sonra nihayet bugün en temiz bir istifaya mazhar olmuş bu zavallı asil kuşlar ortasında hayatının en mesut dakikalarını yaşıyordu.” gibi cümleler, kuruluşu uzun olan cümlelerdir. 5. METİN VE GELENEK: Dış dünyayı ve Anadolu'yu anlatmada, yazarlarımıza, batı edebiyatı metinleri rehberlik etmiştir. Bu hikâye de Kurtuluş Savaşı yıllarında Anadolu’da yaşananlar anlatılmıştır. Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Maupassant tarzında hikâye (olay hikayesi) yazar. Yazarlığa Refik Halit Karay'la birlikte başlayan yazarın hikâyeciliğini de iki dönem hâlinde ele almak gerekir. Birinci döneminde Servet-i Fünûnu değişik şartlar altında devam ettiren, yaşanılan hayatı bütün gerçekliğiyle gözlemleyemeyen Yakup Kadri, bu hikâyelerinde topluma ferde ait fantezilerle bakmaktadır. İkinci dönem hikâyeciliğinde kendi "ben"i dışına çıkarak Türk toplumunun yaşadığı siyasî ve sosyal olayları dikkatlere sunmak gayesindedir. Yakup Kadri Servet-i Fünûn edebiyatının etkisi ile başladığı hikayeciliğini Milli Edebiyat Akımı döneminde geliştirerek sürdürmüştür. SONUÇ: Hikâye ilk etapta Kuşbaz Hüseyin Bey’in yaşadıklarını, kuşlarla olan mutluluğunun düşman kuvvetlerinin kuşlarını öldürmesiyle mutsuzluğa dönüşmesini anlatır. Fakat Güvercin Avı adlı hikâye arka planda, Türk insanının işgal yıllarında çektiği acıları, kendi içinden hançerlenişini, en umursamaz insanın bile canlanışını sezdirmektedir. www.edebiyatdersi.net TÜRK EDEBİYATININ DEVİRLERİ 
İslamiyet Öncesi İslamî Devir Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı Türk Edebiyatı Türk Edebiyatı 
ŞİİRDE AHENK (SES VE RİTM) Ahenk:Ahenk kelimesi uyum anlamına gelmektedir. Edebiyatta ise kelimelerin birbiriyle ses ve anlam bakımından etkileyici bir bütün olması anlamındadır. Şiirde ahenk;ustaca kullanılan ses akışı,söyleyiş,ritm,ölçü ve her türlü ses benzerliğiyle sağlanır. Şiirde ahengi sağlamak için ölçü,uyak,vurgu,tonlama gibi değişik unsurlar kullanılır. Vurgu: Bir kelimede hecelerden birinin diğerlerine göre daha baskılı,daha kuvvetli söylenmesidir. Vurgu hem kelimenin anlamını güçlendiren hem de şiiri ahenkli kılan bir unsurdur. Vurgulama ve tonlama şiirin ahengini ve etki gücünü bir kat daha artırır. Ör:
Gök sarı toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı Arkada zincirlenen Toros Dağları Tonlama: Anlatılmak istenen duygu veya düşüncenin daha etkili ifade edilebilmesi için ses tonunu değiştirerek okumaya tonlama denir.Böylece acıma,üzüntü,özlem,hayranlık,sevgi gibi duygular belirginlik kazanır. Ör:
Bir sarsıntı... Uyandım uzun süren uykudan, Geçiyordu araba yola benzer bir sudan. Ölçü:Ahengi sağlamak şiire belli bir düzen vermek için şiirlerde çeşitli ölçüler kullanılır. Türk edebiyatında hece ve aruz ölçüsü olmak üzere iki çeşit ölçü kullanılmıştır. Hece ölçüsü: Şiirdeki tüm dizelerin hecelerinin sayısının eşit olması esasına dayanır. Yaş o-tuz beş yo-lun ya-rı-sı e-der Dan-te gi-bi or-ta-sın-da-yız öm-rün Yal-var-mak ya-kar-mak na-fi-le bu-gün De-li-kan-lı ça-ğı-mız-da-ki cev-her
Her söze inanmışım redif: ‘’mışım’’ Ben artık sevgiden de Bıkmışım, usanmışım Uyak Çeşitleri a)Yarım Uyak:Sadece bir ünsüzün benzeşmesiyle oluşan kafiyeye yarım uyak denir. Ecel büke belimizi Söyletmeye dilimizi Hasta iken halimizi Soranlara selam olsun
İsimim söylenir dillerde Kalmışım gurbet illerde Dağlar başı duman şimdi b)Tam Uyak:Biri ünlü biri ünsüz olmak üzere iki sesin benzerliğiyle oluşan uyağa tam uyak denir. Ben gideyim yol gitsin,ben gideyim yol gitsin; İki yanımdan aksın bir sel gibi fenerler Tak,tak ayak sesimi aç köpekler işitsin Yolumda bir tak olsun zulmetten taş kemerler Bir gece yarısı ay suya düşer Çöllerde bir ceylan pusuya düşer Çimenler üstünde üç beş damla kan Gözünü nefretle kapatır ceylan Çırpınır ağzında bir demet keklik Kör avcı her şeye çekilmez tetik c)Zengin Uyak: En az üç sesin benzerliğiyle oluşan uyağa zengin uyak denir. Bir alem ki, gökler boru içinde Akıl almazların zoru içinde Üst üste sorular soru içinde
Kaydını düştüler,mühür basıldı Geçti gitti, birkaç günlük fasıldı.
Cinaslı Uyak:Aynı seslerden oluşan ;fakat farklı anlamları karşılayan kelimelerle yapılan uyağa cinaslı uyak denir. Cinas bir kelimenin tekrarı değildir. Aynı kelimenin aynı anlamla tekrar etmesine redif denir. Ör: ‘’Kalem böyle çalınmıştır yazıma Yazım kışa uymaz kışım yazıma’’ Bu beyitteki ‘’yazıma’’ sözcüklerinin yazımı aynıdır; ancak birinci dizede kaderime anlamında ikinci dizede ise yaz mevsimi anlamında kullanıldığından cinaslı uyaktır. NOT:Yazımları ve anlamları aynı olan iki sözcük redif;yazımları aynı ancak anlamları farklı olan iki sözcük cinaslı kafiye oluşturur. Uyak Düzeni(Şeması) ve Çeşitleri Şiirler uyaklanış bakımından üçe ayrılır. Düz uyak:Uyaklı kelimeler aaxa veya aaab şeklinde sıralanmışsa buna düz uyak denir. Hiç anılmaz olmuş atalar adı Redif:’’-ı’’ Beşikte bırakmış ana evladı Kafiye:’’-ad’’ tam kafiye Kırılmış yetimin kolu kanadı Uyak düzeni: aaab Zulüm pençesinden aman kalmamış
Sokaktayım kimsesiz bir sokak ortasında Redif.’’-yorum/-sında’’ Yürüyorum arkama bakmadan yürüyorum Kafiye:’’-rü(tam k.)/-ta(tam k.)’’ Yolumun karanlığa saplanan noktasında Uyak düzeni:abab Sanki beni bekleyen bir hayal görüyorum
En son Bektaş Ağa çöktü diz üstü Redif:’’-ı’’ Titrek elleriyle gererken yayı Kafiye:’’-ay’’ Her yandan bir merak sardı alayı Uyak düzeni: abba Ok uçtu,hedefin kalbine düştü ALIŞTIRMALAR Gâh eserim yeller gibi Redif:’’-ler gibi’’ Gâh tozarım yollar gibi Kafiye:’’-l’’ yarım kafiye Gâh akarım seller gibi Gel gör beni aşk neyledi. Yunus Emre Hasretinle geçiyorken bu gençlik çağım, Redif:’’-ım’’ Ey sevdiğim,ben ümitsiz değilim gene Kafiye:’’-ne’’ (tam kafiye) Ak düşünce saçların kumral rengine Kollarında son aşığın ben olacağım. ÇOBAN ÇEŞMESİ Derinden derine ırmaklar ağlar, Uzaktan uzağa çoban çeşmesi, Ey suyun sesinden anlayan bağlar, Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi. "Gönlünü şirinin aşkı sarınca Yol almış hayatın ufuklarınca, O hızla dağları Ferhat yarınca Başlamış akmağa çoban çeşmesi..." O zaman başından aşkındı derdi, Mermeri oyardı, taşı delerdi. Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi. Değdi kaç dudaya çoban çeşmesi. Vefasız Aslı’ya yol gösteren bu, Kerem’in sazına cevap veren bu, Kuruyan gözlere yaş gönderen bu... Sızmadı toprağa çoban çeşmesi.
Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda, Ateşten kızaran bir gül ararda, Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi, Ne şair yaş döker, ne aşık ağlar, Tarihe karıştı eski sevdalar. Beyhude seslenir, beyhude çağlar, Bir sola, bir sağa çoban çeşmesi... Faruk Nafız Çamlıbel 1.,3.,4., dörtlüklerin kafiye ve redifleri bulunup uyak düzenleri yazılacak,nazım birimi belirtilecek. Ödev: İstiklâl Marşı’mızı aheng ve ritm özellikleri bakımından inceleyiniz. Aliterasyon: Bir şiirin dizelerinde sürekli aynı ünsüzün tekrarlanmasından oluşan ahenge aliterasyon denir. İSTANBUL’U DİNLİYORUM İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı Önce hafiften bir rüzgar esiyor Yavaş yavaş sallanıyor Yapraklar, ağaçlarda; Uzaklarda, çok uzaklarda, Sucuların hiç dinmeyen çıngırakları, İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı Kuşlar geçiyor, derken Yükseklerden sürü sürü, çığlık çığlık Ağlar çekiliyor dalyanlarda, Bir kadının suya değiyor ayakları, İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı Serin serin Kapalıçarşı Cıvıl cıvıl Mahmutpaşa Güvercin dolu avlular Çekiç sesleri geliyor doklardan Güzelim bahar rüzgarında ter kokuları İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı
Başımda eski alemlerin sarhoşluğu Loş kayıkhaneleriyle bir yalı; Dinmiş lodosların uğultusu içinde İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı …..
Orhan Veli Kanık ‘’İstanbul’u Dinliyorum’’ adlı şiirde ‘’-r’’ ve ‘’-l’’ sesleri kullanılarak aliterasyon yapılmıştır. ÖDEV: Orhan Veli’nin ‘’Anlatamıyorum’’ adlı şiirinde aliterasyon sağlayan sessizler belirlenecek. ‘’m’’ sesi ile aliterasyon yapılmıştır. Asonans: Bir şiirin dizelerinde sürekli aynı ünlünün tekrarlanmasıyla oluşan ahenge asonans denir. GURBET Gurbet o kadar acı Ki ne varsa içimde, Hepsi bana yabancı, Hepsi başka biçimde! Eriyorum git gide, Evlada her ümide , Gurbet benliğimi de Bitirmiş bir içimde. Ne arzum, ne emelim, Yaralanmış bir elim, Ben gurbette değilim, Gurbet benim içimde! Kemalettin Kamu Gurbet şiirinde ‘’a’’ ve ‘’e’’ sesleriyle asonans yapılmıştır. ŞİİR DİLİ Şiir insanın değişen duygu,çoşku,özlem ve hayallerini kendine özgü bir dille ifade eder. Dili daha canlı,daha güzel ve daha tesirli hale getirerek ona bir üst kimlik kazandırır. Şair günlük dildeki sözcükleri özenle seçer. Onlara yepyeni anlamlar kazandırır. Kullanılan dile yeni değerler ve anlamlar kazandırır. Benzetmelere değişmecelere (mecaz) yer verir. Somut varlıkları soyutlaştır, soyutları da somutlaştırır. Böylece duygu ve düşüncelerine bir anlam derinliği kazandırır. Söz Sanatları Teşbih Anlama güç katmak için, aralarında gerçek ya da mecaz, çeşitli yönlerden ilgi, benzerlik bulunan en az iki varlıktan zayıf olanı nitelik bakımından güçlü olana benzetme sanatıdır. Teşbih sanatında en az iki, en fazla dört öğe bulunur. Öğeleri şunlardır : 1- Benzeyen (müşebbeh, teşbih edilen, benzetilen) : Birbirine benzetilen şeylerden nitelik bakımından güçsüz olanıdır. 2- Kendisine Benzetilen : Birbirlerine benzetilen şeylerden nitelik bakımından daha üstün ve güçlü olanıdır. 3- Benzetme Yönü : benzeyen ve kendisine benzetilen arasındaki ortak noktadır. Zaten benzetme bu ortak noktayı belirtmek için yapılır. (Ancak bu ortak nokta her zaman vurgulanarak zikredilmeyebilir.) 4- Benzetme Edatı : Benzeyen ve kendisine benzetilen arasında benzetme ilgisi kuran kelime veya ektir. Teşbihte genellikle şu kelime ya da ekler benzetme edatı olarak kullanılır :
Ör: Ali aslan gibi cesurdur. 1- Benzeyen-benzetilen: Ali 2- Kendisine benzetilen: aslan 3- Benzetme yönü: cesaret 4- Benzetme edatı: gibi
Bu sesler dokunuyor en ağrıyan yerime, Bir eski çıban gibi işliyor içerime.
Kendisine benzetilen unsur:Eski çıban Benzetme yönü: Batmak,işlemek Benzetme edatı: Gibi Teşbih-i beliğ:Sadece benzeyen ve benzetilen ile yapılan ve benzetme edatı ile benzetme yönü bulunmayan teşbihe teşbih-i beliğ denir. Ör:Günlerim koklamadan attığım bir güldür. Ör:Yarin dudağından getirilmiş Bir katre alevdir bu karanfil Ahmet Haşim Ör: Kömür gözlüm, gül dudaklım Sen de bir gün perişan ol
İstiare(İğretileme) Sadece benzeyen ya da benzetilenle yapılan teşbihe istiare denir. Açık istiare ve kapalı istiare olmak üzere ikiye ayrılır. Açık istiare: Benzetme öğelerinden sadece kendisine benzetilenin bulunduğu benzeyenin bulunmadığı istiaredir. Ör: Yüce dağ başında siyah tül vardır. Benzeyen: bulut(söylenmemiş) Benzetilen:siyah tül (söylenmiş) Ör: Havada bir dost eli okşuyor derimizi
Benzetilen: dost eli(söylanmiş) Kapalı istiare: Benzetme öğelerinden sadece benzeyenle yapılan istiaredir. Kapalı istiarede kendisine benzetilen yer almaz. Ör:
Bir arslan miyav dedi Minik fare kükredi Fareden korktu kedi
Salkım salkım olan bulut. Benzeyen:Bulut(var) Kendisine benzetilen:üzüzm(yok) Teşhis(Kişileştirme) İnsan dışındaki canlı ve cansız varlıklara insana özgü bir özellik verme sanatına teşhis denir. Ör: Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilâl Kahraman ırkıma bir gül ne bu şiddet bu celâl Ör: Ağlama karanfil beni de ağlatma Sil göz yaşlarını Ör: Gel bahar erit bu yolun karını Geçen seneleri anmayalım hiç
Güllerin kıpkızıl şarabını iç İntak(Konuşturma) İnsan dışındaki canlı ve cansız varlıkların konuşturulması sanatıdır. Konuşturma kişileştirmeden sonra gelir.Varlıklar önce kişileştirilir sonra gerekirse konuşturulur. Her intakta bir kişileştir me vardır ama her kişileştirmede bir intak yoktur.Fabllar bu sanata örnektir. Ör:Mor menekşe:’’Bana dokunma;’’diye bağırdı. Ör:Minik kuş:’’Anne beni rüyalar ülkesine götür.’’diye yalvarıyordu. www.edebiyatdersi.net Tezat(Karşıtlık) Ör:Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz Ör.Ağzına yok dediler dediklerince var imiş Ör: Ne efsunkâr imişsin âh ey didâr-ı hürriyet Esir-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esaretten
Mübalağa(Abartma) Bir sözün etkisini arttırmak amacıyla bir şeyi olduğundan çok göstermek ya da olmayacak biçimde anlatma sanatıdır. Ör: Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan şühedâ Ör: Alem sele gitti gözüm yaşından. Bir ah çeksem dağı taşı eritir, Ör: Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın? Gömelim gel seni tarihe desem,sığmazsın.
Bir dalın arkasına geçse göremezdi kimse onu Telmih(Hatırlatnma) Söz arasında herkesin bildiği bir olaya ya da kişiye işaret etme sanatı. Vefasız Aslı’ya yol gösteren bu, Kerem’in sazına cevap veren bu. Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor teshidi, Bedrin aslanları ancak bu kadar şanlı idi. M. Akif Ersoy Ekmek Leyla oldu bire dostlarım, Mecnun olup ardı sıra giderim. Şu Boğaz harbı nedir?Var mı ki dünyada eşi? En keşif orduların yükleniyor dördü beşi.
Gökyüzünde İsa ile, Tur dağında Musa ile , Elindeki asa ile, Çağırayım Mevlam seni.
Tecahül-i Arif(Bilip de Bilmemezlikten Gelme) Bilinen bir gerçeği bilmez görünerek anlatma sanatıdır. Şakaklarıma kar mı yağdı ne var? Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz? Cahit Sıtkı Tarancı Sular mı yandı,neden tunca benziyor mermer? Ahmet Haşim Hüsn-i talil(Güzel Bir Nedene Bağlama) Sebebi bilinen bir olayın meydana gelişini,gerçek sebebinin dışında başka,güzel bir nedene bağlamadır. Senin o gül yüzünü görmek için Sana güneş bakmak için doğuyor. Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden Birçok seneler geçti dönen yok seferinden Yahya Kemal Beyatlı Tenasüp Anlam yönünden birbiriyle ilgili sözcükleri bir arada kullanmaktır. Ör:Yine bahar, bülbül sesinden Seda verip seslendin mi yaylalar Çevre yanın lale sümbül bürümüş Gelin olup süsülendin mi yaylalar ●Bu dizelerde ‘’bahar,yayla,lale, sümbül,bülbül sesi,seda’’ birbiriyle ilgili sözcükler olarak Ör: Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabip Kılma derman kim helakim zehr-i dermendadır. ●Bu dizelerde ‘’dert,derman,ilaç,tabip’’ birbiriyle ilgili sözcükler olarak kullanılmıştır. Kullanılmıştır. Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması) Bir sözün benzetme amacı güdülmeden gerçek anlamı dışında kullanılması sanatıdır.Gerçek anlama gelmesi imkansızdır. Ör:Ankara bu olaya tepki gösterdi. Burada tepki gösteren şehir değil.Anakara da bulunan hükümettir.Mecaz-ı mürsel yapılmış.Şehir söylenmiş hükümet kastedilmiştir. Ör:Cemil Meriç’i her okuyuşumda yeni bir şeyler buluyorum. (Kitabını okuyorum kendisini değil) Ör: Kırmızı beyaz bu sene başarı gösteremedi. Ör:Evin suyu patlamış. ŞİİRDE YAPI Şiirin yapısı anlam ve ses kaynaşmasından oluşur. Anlam ve ses kaynaşmasından oluşan nazım birimlerine beyit,kıt’a,bent,mısra gibi isimler verilir. Dize ,beyit,dörtlük gibi birimlerle ölçü, kafiye düzeni,tema ve imgeler belli bir bütün oluşturarak şiirde yapıyı meydana getirir. Nazım birimi: Bir manzumede anlam bütünlüğü taşıyan en küçük parçaya nazım birimi denir. Nazım birimi en az iki dizeden oluşmak üzere üç, dört, beş veya daha fazla dizeden oluşabilir. Mısra (Dize): Bir şiirin her bir satırına dize denir. Beyit: İki dizeden oluşan nazım birimine beyit denir. Ör: Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi
Yer yüzünde yer beğen Nereye dikilmek istersen, Seni oraya dikeyim! Arif Nihat Asya Bent: İkilik ve dörtlük dışında kalan 3,5,7 veya daha fazla eşit satıdaki dizelerden oluşan nazım birimine bent denir. Bugün Cuma Büyük annemi hatırlıyorum Dolayısıyla çocukluğumu Uzun olsaydı o günler! Yere düşen ekmek parçasını Öpüp başıma götürdüğüm günler!
İslamiyet öncesinden günümüze kadar kesintisiz gelen bir edebiyattır. Halk içinde yetişmiş ozanları icra ettiği bir edebiyattır. Temelinde sözlü bir gelenek vardır. Dili sadedir. Dörtlük ve yarım kafiye esaslıdır. Hece ölçüsü kullanılmıştır. Halkın dertlerini, sevinçlerini, her türlü duygularını işlemektedir. Bu edebiyatı genellikle “aşık”adı verilen sazlarıyla yazdıklarını besteleyip köy köy dolaşan ozanlar icra etmiştir. Koşma, destan, semai, varsağı, mani, ağıt, türkü, bilmece, atasözü, devriye, şathiye, ilahi, deme gibi çeşitli nazım şekilleri vardır. Kendi arasında : “Âşık Tarzı, Anonim,Dini-Tasavvufi olmak üzere 3’e ayrılır.
İslamiyet'ten önce başlamıştır. Eskiden “kam,baksı” adı verilen ozonlara bu dönemde “AŞIK”adı verilmiştir. Âşıklar şiirlerini bağlama adı verilen sazlarla köy köy dolaşıp söylemiştir. Hece ölçüsü kullanılmıştır. Dili sadedir. Nazım birimi dörtlüktür, yarım kafiye kullanılmıştır. Son dörtlükte şairin mahlası(adı) kullanılır. Koşma, mani, türkü, semai, varsağı destan gibi biçimleri mevcuttur. Aşk, ölüm, gurbet, ayrılık konuları sıklıkla ilenmiştir. Coşkulu, lirik bir söylenişi vardır. Koşma, mani, türkü, semai, varsağı destan gibi biçimleri mevcuttur. 17. yüzyıldan sonra divan edebiyatından etkilenmeye başlamıştır.
Güzelleme:İnsan ve doğa sevgisinin lirik bir edayla işlendiği koşmalara denir. Koçaklama: Savaş, yiğitlik, kahramanlık gibi konuları işleyen koşmalara denir. Ağıt: Ölen kişinin arkasından duyulan acının ve onun iyiliklerinin işlendiği koşmadır. Taşlama: Toplumun veya bireylerin aksayan yönlerini eleştiren koşmalara denir. Varsağı
Semai
Destan
işlendiği destanlar da vardır.
Not:Destanlar doğal ve yapma destan olmak üzere ikiye ayrılır. Doğal Destan:Toplumu derinden etkileyen savaş,göç,afet vb. olayları halkın dilden dile aktarması ve şairler tarafından saz eşliğinde seslendirilmesi ile oluşan ve yazarı belli olmayan destanlardır.Halkın ortak malıdır. Yapma Destan:Tarihi bir olayın üzerinden yıllar geçtikten sonra bir yazar tarafından destan özelliklerine uygun olarak yeniden kaleme alınmasıyla oluşan ve yazarı belli olan destanlardır. ANONİM HALK EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ Türkü
1-Bent:Türkünün asıl sözlerinin bulunduğu bölümdür. 2-Kavuştak:Her bendin sonunda tekrarlanan bölümdür. Nakarat ya da bağlama adı da verilir. Not:Destanlar hem aşık tarzı hem de anonim halk edebiyatı ürünlerine dahildir. Mani
Nİnni Annelerin çocukları uyutmak için belli bir ezgiyle söylediği sözlü edebiyat ürünleridir.
DİNÎ TASAVVUFÎ HALK ŞİİRİ a)Hece ölçüsü ağırlıklıdır,az da olsa aruz ölçüsü kullanılmıştır. b)Yarım uyak ve redif sık kullanılmıştır. c)Tasavvuf terimlerinin dışında dil,halkın anlayabileceği nitelikte ve sadedir. d)Saz eşliğinde söylenenlerde vardır. e)Süslemesizdir. f)İlahi,nefes ,deme ,şathiye,nutuk ve devriye başlıca nazım türleridir. g)Allah sevgisi,nefsin öldürülmesi,insan sevgisi,ölüm,Allah’a varış yolları,tasavvuf ilkeleri temel konularıdır. h)Coşkuludur,genellikle didaktik şiirlerden oluşur. I)Nazım birimi dörtlüktür ancak beyitle oluşturulmuş türlerde vardır. Dinî Tasavvufî Halk Edebiyatı Nazım Türleri İlahi: Tekke edebiyatının ana nazım türüdür.8’li hece ölçüsüyle söylenirler 7 ve 11’li de olabilir.Fanili,k Allah sevgisi,nefsin öldürülmesi temel konusudur.Bu türün en büyük ustası Yunus Emre’dir. Nefes: 8’li hece ölçüsüyle söylenirler.İlahilerin konularının Bektaşilerce söylenmesi sonucu ortaya çıkmış türdür.Hz. Muhammed ve Hz. Ali ile ilgili şiirler vardır. Deme: 8’li hece ölçüsüyle söylenir müritlere öğreticiliği esas alır. Nutuk: 8’li hece ölçüsüyle söylenir müritlere öğreticiliği esas alır. Devriye: Alah’tan gelen insanın yine Allah’a döneceğini anlatan şiirlerdir. Şathiye: Korkuya dayalı din anlayışına eleştiri niteliğinde olan şiirlerdir. Allah ile konuşuluyor gibi söylenir. Bu türde eser veren başlıca ozanlar; Yunus Emre,Hacı Bayramı Veli,Süleymen Çelebi,Nesimi,Kaygusuz Abdal, Pir Sultan Abdal,Mevlana’dır. DİVAN EDEBİYATI ( KLASİK EDEBİYAT) İslamiyet’in kabulünden sonra Türkler yaşamın her alanında Araplardan, Farslardan etkilenmişlerdir. Bu etkileşimin en belirgin olduğu alanların başında edebiyat göze çarpmaktadır. 13. yy dan dan itibaren şair ve yazarlar Fars- Arap etkisine girmeye başlamıştır. Şairler şiirlerini “DİVAN” adını verdikleri bir kitapta topladıkları için bu edebiyatına “Divan Edebiyatı” denilmiştir.Ayrıca “klasik-eski –zümre edebiyatı” da denilir
Divan edebiyatı nazım şekilleri Dörtlük halindekiler Bent Halinde Beyit halindekiler Rubai Terci-i bent Kıt’a Şarkı Terkib-i bent Müstezat Tuyuğ Şehrengiz Murabba Gazel,kaside Mesnevi
Nazım Birimi Beyit Olanlar Gazel Güzellik, aşk, kadın, şarap gibi konuları işleyen nazım türüdür. Araplarda Farslara onlardan da Türklere geçmiştir. Gazelin ilk beytine “matla”son beytine “makta” denir. Makta beytinde şairin mahlası(takma adı) kullanılır. En güzel beytine “beyt’ül gazel ya da şah beyit” denir. Gazelin bütün beyitlerinde aynı konu işleniyorsa buna yek-ahenk gazel denir. Bütün beyitler aynı söyleyiş güzelliğine sahip ise buna yek-âvâz gazel denir. Kafiye şeması: “aa,ba, ca da...” şeklindedir. En az beş en fazla on beş beyitten oluşur. Konu birliği yoktur. Her beyit başka bir konudan bahsedebilir. Dize sonlarındaki uyaklardan başka dize ortalarında da uyak bulunan gazellere musammat gazel denir. Türk edebiyatında Fuzûli,Bâki, Nedim en tanınmış gazel şairleridir.
Din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan şiirlere denir. En az 33 en fazla 99 beyitten oluşur. Kafiye düzeni gazelle aynıdır. İlk beytine matla, son beytine makta, şairin adının bulunduğu beyte taç beyit adı verilir. Kaside: nesip-girizgâh-methiye-tegazzül-fahriye-dua bölümlerinden oluşur. Nesib: Kasidenin giriş bölümüdür. Girizgah: Konuya giriş niteliğinde olan bölümdür. Methiye: Övülecek olan kişinin yüceliklerinin sıralandığı bölümdür. Fahriye: Şairin kendini övdüğü kısımdır. Tegazzül: Şair bu bölümde bir gazele yer verir. Dua: Övülen kişinin başarısı için Allah’a dua edilir. Konularına Göre Kasideler Tevhid:Allah’ın birliğini anlatan kasidelere denir. Münacat:Allah’a dua etmek ve yalvarmak için yazılanlara denir. Methiye:Herhangi bir şahsı övmek için yazılanlar denir. Naat:Peygamberleri övmek için yazılanlara denir. Hicviye:Birini eleştirmek için yazılanlara denir. Mersiye:Ölen birinin arkasından yazılanlara denir. Edebiyatımızda kaside türünün en güzel örneklerini Nef’i vermiştir. Onun Siham-ı Kaza adlı kasidesi bu türün en meşhur örneğidir. Mesnevi Beyit sayısı sınırsızdır. Konu sınırlaması yoktur. Genellikle savaş, aşk,tarihi olaylar,dinî olaylar gibi konular işlenir. Mesneviler o dönemde roman ve hikaye türünün yerini tutuyordu. Her beyit kendi arasında kafiyelidir. Uyak düzeni aa, bb,cc,dd,ee,… şeklinde devam eder. Bir şehrin güzelliğini anlata mesnevilere şehrengiz denir. Türk edebiyatındaki ünlü mesneviler şunlardır: Fuzuli- Leyla ile Mecnun Şeyh Galip- Hüsm ü Aşk Şeyhi-Harname Ahmedi-İskendername Nabi- Hayrabat Süleyman Çelebi-Mevlid Mevlana- Mesnevi
Nazım Birimi Dörtlük Olanlar Rubai Kafiyelenişi aaxa şeklindedir. Aruzun belli kalıplarıyla yazılır. Hayatın anlamı ve hayat felsefesi,dünyanın nimetlerinden yararlanma ve ölüm gibi konular işlenmiştir. İran edebiyatına ait olan bu türün en büyük şairi Ömer Hayyam’dır. Türkçe rubailerin en güzel örneklerini Yahya Kemal vermiştir. Tuyuğ Divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir nazım şeklidir. Felsefi konular işlenmektedir. Kadı Burhanettin’in tuyuğları meşhurdur. Uyak düzeni rubai gibidir. Fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla yazılır. Şarkı Besteyle okunmak için yazılan ve dörtlüklerden oluşan nazım biçimidir. Dörtlük sayısı 3ile 5 arasında değişir. Birinci dörtlükte 2. ve 4. dizeler diğer dörtlüklerde 4. dizeler aynen tekrarlanır. Buna nakarat denir. Türklerin divan edebiyatına kazandırdığı bir türdür. Aşk ,sevgi,günlük hayat gibi konular işlanir. Halk deyişlerine ve söyleyişlerine yer verilir. Şarkı türünün ilk kullanıcısı ve en önemli temsilcisi Nedim’dir. Yahya kemal de bu türü ustalıkla kullanmıştır. Diğer Türler Terkib-i Bent Bentlerle kurulmuş olan bir nazım şaklidir. Her bent 7 il 10 beyitten oluşut. Bent sayısı 5 ile 15 arasındadır. Bentleri birbirine bağlayan beyitlere vasıta beyti denir. Şairin toplumsal ve felsefi konulardaki düşünceleri konu olarak işlenir. Terkib-i Bent türünün en önemli ismi Bağdatlı Ruhi’dir. Türk edebiyatında bu türün en önemli ismi Ziya Paşa’dır.
Yalnız burada bentler arasındaki vasıta beyti aynen tekrarlanır. Konu da daha çok Allah’ın kudreti,kainatın sırları ve kainatın zıtlıkları gibi konulara yer verilir. Bu türün de Türk edebiyatındaki en önemli temsilcisi Ziya Paşa’dır. Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|