Tam ehliyetsizlerin “hukuki işlem ehliyeti” yoktur. Çünkü tam ehliyetsiz kişiler, ayırt eme gücünden yoksun olduklarından hukuki işlem için gerekli olan irade açıklamasında bulunamazlar
Tam ehliyetsizlerin “hukuki işlem ehliyeti” yoktur. Çünkü tam ehliyetsiz kişiler, ayırt eme gücünden yoksun olduklarından hukuki işlem için gerekli olan irade açıklamasında bulunamazlar.
Kişiye sıkı sıkıya bağlı olan haklarını da bizzat kullanamazlar. Tam ehliyetsizlerin “haksız fiillerden sorumlu olma ehliyeti” de yoktur. Örneğin bir akıl hastası haksız fiilleriyle başkalarına vermiş oldukları zararlardan sorumlu olmaz. Kural bu olmakla beraber bunun istisnaları da vardır.
Ayırt etme gücünden sürekli olarak değil de, “geçici olarak” yoksun bulunan kimseler, Ayırt etme gücünü geçici olarak kaldıran hale kendi kusurlarıyla düşmemiş oldukları ispat ederlerse, sorumlu olmazlar. Tam ehliyetsizlerin dava ehliyeti de yoktur.
2-TÜZEL KİŞİ KAVRAMI
2-TÜZEL KİŞİ KAVRAMI
Kişi denildiği zaman ilk önce insanlar akla gelir. Ancak hukuk düzeni toplumsal hayatın zorlaması sonucu belirli şartlar altında bazı mal ve topluluklarını da kişi olarak kabul etmiştir.
Tüzel kişiler, ister kişi topluluğu isterse mal topluluğu şeklinde olsunlar, kendilerine meydana getiren insanlardan ayrı bir kişilikleri vardır. Ayrı bir kişiliklerinin olması, kurucularından ayrı kendilerine ait hak ve fiil ehliyetlerinin olması sonucunu doğurur. Tüzel kişilerin sahip oldukları haklardan üyeler ve ortaklar doğrudan faydalanamazlar, istisnalar dışında tüzel kişinin borçlarından da bizzat sorumlu olmazlar.
Tüzel kişiler, tabi oldukları hukuk kurallarına göre “ kamu hukuku tüzel kişileri” ve “özel hukuk tüzel kişileri” şeklinde ikiye ayrılır.
1) Kamu Hukuku Tüzel Kişileri
Kamu hukuku tüzel kişilerine kamu hukuku içinde yer alan kurallar uygulanır. Bunlar ya doğrudan doğruya bir kanunla ya da kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulur. Bunlar, “kamu idareleri” ve “ kamu kurumları” olmak üzere ikiye ayrılırlar. Devlet, il özel idareleri, belediyeler ve köyler tüzel kişiliği olan kamu idareleridir. Tüzel kişiliğe sahip kamu kurumlarına örnek olarak da TRT ve üniversiteler gösterilebilir.
Özel hukuk tüzel kişileri özel hukuk kurallarına tabidir. Kişilerin iradeleriyle kurulur ve sona erdirilirler. İdeal veya iktisadi nitelik taşıyan amaçlar için kurulurlar. İdeal amaçlı özel hukuk tüzel kişilikleri derneklerdir. Vakışarın durumu da genellikle böyledir. Şirketlerin amacı ise iktisadidir. Onlar ortaklarına kazanç sağlamak amacıyla meydana getirilirler.
B. Yapılarına Göre Tüzel Kişiler
1) Kişi Toplulukları
Kişi topluluğu şeklindeki tüzel kişiler ortak bir amaca ulaşmak için birden fazla kişinin bir araya gelmesiyle oluşurlar. Bu tip toplulukların en belirgin örneği “ dernekler”dir.
2) Mal Toplulukları
Mal toplulukları şeklindeki tüzel kişiler, hukuk düzeninin ön gördüğü esaslar çerçevesinde belirli bir amaca tahsis edilmiş mal topluluklarıdır. Bu tip tüzel kişilik en belirgin örneği “vakışar” dır.
2.2. Tüzel Kişilerde Kişiliğin Kazanılması
2.2. Tüzel Kişilerde Kişiliğin Kazanılması
Tüzel kişilerde kişiliğin ne zaman kazanılacağı hususunda üç değişik sistem vardır. Bunlar izin sistemi, tescil sistemi ve serbest kuruluş sistemidir.
İzin sistemine göre; tüzel kişi ancak devletin izniyle kurulabilir. Devletin yetkili organı izin verip vermemekte serbesttir. Kişiliğin başlangıcı “iznin verildiği an”dır.
Tescil sistemine göre; bir tüzel kişiliğin doğabilmesi ancak onun resmi bir sicile tescil edilmesiyle mümkün olur. Resmi sicile tescil edildiği takdirde kişilik kazanılmış olur.
Serbest kuruluş sistemine göre ise, tüzel kişinin kişilik kazanması bakımından kurucuların, hukuk düzeninin belirlediği şartlara uygun olarak iradelerini açıklaması yeterlidir. Bu konuda başka şart aranmaz.
Türk hukukunda dernekler bakımından serbest kuruluş sisteminin benimsenmiş olduğu söylenebilir. Vakışar yönünden tescil ilkesi geçerlidir. Ticaret şirketlerinde ise izin sistemi ile tescil sistemi birlikte uygulanmaktadır.
Belirtilmesi gereken bir nokta da, tüzel kişinin amacının hukuka ve ahlaka aykırı olmasıdır. Böyle bir durumda, gerekli bütün şartlar yerine getirilmiş olsa bile, tüzel kişi, kişiliğini kazanamaz.
Tüzel kişilerde de gerçek kişilerde olduğu gibi, hak ehliyeti ve fiil ehliyeti olmak üzere iki tür ehliyet düzenlenmiştir. Şimdi bunları inceleyelim.
1) Hak Ehliyeti
Hak ehliyeti, hak ve borçlar sahibi olabilme gücüdür. Gerçek kişiler gibi tüzel kişilerin de hak ehliyeti vardır. Ancak; cins, yaş, akrabalık gibi yaradılış gereği sadece insanlara özgü medeni haklar tüzel kişiler hakkında söz konusu olamaz. Tüzel kişiler bunun dışındaki bütün medeni hakları kazanabilirler ve borçlara sahip olabilirler.
Tüzel kişilerin de gerçek kişiler gibi “ kişilik hakları” vardır. Böylece manevi bütünlüklerine, isimlerine, iktisadi bütünlüklerine karşı haksız saldırılarda bulunduğu takdirde Medeni Kanun’da belirtilmiş olan davaları açabilirler.
