Tam ehliyetliler fiil ehliyetine dahil bulunan bütün ehliyetlere sahiptirler. O halde, tam ehliyetliler her türlü işlemleri hiç kimsenin iznine ihtiyaç duymaksızın bizzat yapabilirler ve bu suretle de kendi lehlerine haklar ve aleyhlerine borçlar yaratabilirler.
Tam ehliyetliler, haksız fiilleriyle başkalarına vermiş oldukları zararlardan bizzat sorumludurlar. Bu kişilerin aynı zamanda dava ehliyetleri de mevcut olduğundan mahkemelerde davacı ve davalı sıfatıyla bulunup her türlü usul hukuku işlemlerini de bizzat yapmaları mümkündür.
b- Sınırlı Ehliyetliler
b- Sınırlı Ehliyetliler
Sınırlı ehliyetliler, aslında tam ehliyetli oldukları halde bazı sebeplerden dolayı ehliyetleri belli konularda sınırlandırılmış bulunan kişilerdir. Sınırlı ehliyetliler kategorisine giren kişiler kendilerine kanunu müşavir tayin edilmiş olan kişilerdir.
Kendilerine kanuni müşavir tayin edilmiş olanlar, kısıtlanmaları için yeterli bir sebep bulunmamakla beraber, fiil ehliyetlerini kısmen sınırlandırılması kendi menfaatleri gereği olan ergin kişilerdir. Bu gibi kişilere kanunda sayılmış olan önemli hukuki işlemler de oyu alınmak üzere bir “kanunu müşavir” tayin olunur.
c) Sınırlı Ehliyetsizler
c) Sınırlı Ehliyetsizler
Sınırlı ehliyetsizler fiil ehliyetinin en önemli şartı olan ayırt etme gücüne sahiptirler. Fakat bunlardan bir kısmı reşit değildir bir kısmı ise kısıtlıdır.
Sınırlı ehliyetsizlerin hukuki durumunu hukuki işlem ehliyeti, haksız fiillerden sorumlu olma ehliyeti ve dava ehliyeti bakımından ayrı ayrı inceleyelim:
A. Hukuki işlem ehliyeti bakımından:
Sınırlı ehliyetsizlerin hukuki işlem ehliyeti bakımından durumlarını dört halde ayrı ayrı incelemek gerekir.
Sınırlı ehliyetsizler satım, kira istisna sözleşmeleri ile kendilerini borç altına sokan işlemleri bizzat yapamazlar. Kural olarak bu gibi hukuki işlemler sınırlı ehliyetsizler adına “yasal temsilcileri” tarafından yapılır. Yasal temsilciler veli veya vasi’dir. Sınırlı ehliyetsizler bu gibi işlemleri ancak yasal temsilcilerinin rızasıyla yapabilirler.
Sınırlı ehliyetsiz, kendisini borç altına sokan hukuki işlemleri yasal temsilcileri izni olmadan yaparsa bu işlemler “tek taraşı bağlamazlık” yaptırımına tabi olurlar; yani karşı taraf bu işlemlerle bağlı olduğu halde sınırlı ehliyetsiz bağlı değildir. Bu işlemleri sınırlı ehliyetsizi de bağlışlayabilmesi için yasal temsilcilerinin sonradan rızasını beyan etmesi gerekir.
I) Kendi başlarına yapabilecekleri işlemler
I) Kendi başlarına yapabilecekleri işlemler
Sınırlı ehliyetsizlerin bizzat yapabilecekleri işlemlerin başında “karşılıksız kazandırmayı amaçlayanlar” gelir. Karşılıksız kazandırmaya yönelik işlemlerle kastedilen, sadece sınırlı ehliyetsize menfaat sağlayan, buna karşılık herhangi bir yükümlülük getirmeyen işlemlerdir. Bu tip karşılıksız işlemlere örnek olarak sınırlı ehliyetsiz lehine yapılan bağışlama sözleşmesi gösterilebilir.
Sınırlı ehliyetsizlerin bizzat yapabilecekleri işlemlerin ikinci kısmını “serbest mallara” ilişkin işlemler oluşturur. Bunlar, anne babanın yönetim ve yararlanma hakkının dışında tutularak üçüncü şahısların küçüğe verdikleri mallar, sınırlı ehliyetsize bir meslek ve sanatla uğraşması için verilen mallar ve sınırlı ehliyetsizin çalışarak elde ettiği kazançtan meydana gelir.
Sınırlı ehliyetsizlerin bizzat yapabilecekleri işlemlerin üçüncü kısmını ise “sıkı şekilde şahsa bağlı hakların” kullanmasından kaynaklanan işlemler oluşturur. Örneğin boşanma, babalık davası açma gibi haklar şahsa sıkı şekilde bağlanmış haklardır.
III) Kanuni temsilci aracılığıyla veya kanuni temsilci izin verirse yapabilecekleri işlemler
III) Kanuni temsilci aracılığıyla veya kanuni temsilci izin verirse yapabilecekleri işlemler
Sınırlı ehliyetsizler kendini borç altına sokan işlemleri bizzat yapamazlar. Yapabilmeleri için kanuni temsilcilerinin önceden izin vermesi gerekir. Gerçekten medeni kanunun 16. maddesine göre “Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılar, yasal temsilcilerinin rızası olmadıkça, kendi işlemleriyle borç altına giremezler.”
IV) Hiç yapamayacakları işlemler
Bazı işlemleri sınırlı ehliyetsizler hiç yapamazlar. Yani bunları ne bizzat ne de kanuni mümessillerinin rızasıyla yapmaları mümkün değildir. Hatta kanuni mümessiller dahi bu işlemleri sınırlı ehliyetsiz namına yapamazlar. Bunlara yasak işlemler de denir. Yasak işlemler “ bağışlama”, “ vakıf kurma” ve “ kefalet”tir.
B. Haksız fiillerden sorumlu olma ehliyeti bakımından:
B. Haksız fiillerden sorumlu olma ehliyeti bakımından:
Sınırlı ehliyetsizlerin haksız fiillerden sorumlu olma ehliyetleri vardır. Haksız fiillerle başkalarına verdikleri zararlardan dolayı bizzat kendi mal varlıklarıyla sorumlu olurlar.
C. Dava ehliyeti bakımından:
Sınırlı ehliyetsizler, kendi başlarına yapabilecekleri hukuki işlemler ve haksız fiilleriyle ilgili olmak üzere dava ehliyetlerine sahiptirler.
Tam ehliyetsizler kategorisine giren kişilerin fiil ehliyetleri hiç yoktur; çünkü bunlar fiil ehliyetinin en önemli şartı olan ayırt etme gücünden yoksun olan kişilerdir.
