Timuçin yalçinkaya

Kaynak: Clark ve Knowles, 2003: 368.

Clark ve Knowles, özellikle uluslararası işletmecilik yazınına globalleşme konusunda etkin bir anlayış kazandırma amaçlı olarak, tek boyutlu bakış açısının sakıncalarına dikkat çekmektedirler. Bu amaçla; yalnızca bir disiplinin felsefesinden yola çıkmanın yararsız olacağını belirterek genel bir tanım denemesinde bulunmaktadırlar. Onlara göre, globalleşme; ulusların ekonomik, politik, kültürel ve sosyal sistemlerinin, dünya-sistem temelinde bütünleşmesi sürecidir (2003: 368). Yazarlar, “dünya-sistem” (world-system) kavramını, Immanuel Wallerstein’ın başını çektiği, Christopher Chase-Dunn, Leslie Sklair gibi düşünürlerin de oluşumuna katkıda bulunduğu Dünya-Sistemleri yaklaşımından almaktadır. Wallerstein’a göre, bir dünya-sistem; pek çok politik ve kültürel biçimi bir arada kapsayan bir uzaysal-zamansal alan olup, belirli sistemik kurallara uyan, bütünleşmiş faaliyetler ve kurumlar alanıdır (2004: 36). Bu bağlamda globalleşme, dünya-sistemin özellikle bütünselliği ile ilişkili bir kavramdır. Ancak, globalleşme bir sistem değil, süreçtir. Karmaşık sistemik kurallara dayalı bir süreç olan globalleşme; bu perspektiften yola çıkan genel bir tanıma muhtaçtır. Clark ve Knowles’ın tanımlarındaki bütünsellik ve süreç vurgusu gibi; Gülten Demir ve Manfred Steger’in tanımları da Tablo 1’de belirtilen tanımlardaki hatayı içermeyen niteliktedirler.

Gülten Demir, globalleşmeyi; “toplumsal ve ekonomik ilişkilerin, ulusal devletin sınırlarının dışına çıkarak dünyaya genişlemesi, ülkeler ve toplulukları birbirine bağlayan bağların sıklaşması ve böylece giderek artan ölçüde bir bütünleşme süreci” olarak tanımlamaktadır (2001: 74). Manfred Steger de benzer şekilde; “dünya ölçeğindeki toplumsal karşılıklı bağımlılıkları ve mübadeleleri meydana getiren, çoğaltan, yaygınlaştıran ve yoğunlaştıran toplumsal süreçlerin çok boyutlu kümesi” şeklinde bir tanım ileri sürmektedir (2006: 31).

Bu tanımlamalarda, yazarlar tarafından, globalleşmenin temelinde yatan ve bütünü yansıtan toplumsal süreçlere vurgu yapılmaktadırlar. Bütün bu bağlamda, globalleşme ana sürecinin dört alt süreç içerdiği görülmektedir: ‘Dünya çapında yaygınlaşma’, ‘karşılıklı bağımlılaşma’, ‘yoğunlaşma’ ve ‘bütünleşme’: Globalleşme, bir malın/hizmetin, finansal sermayenin, bir işçinin, bir paradigmanın, bir yöntemin, bir bilginin, bir kavramın, kısacası herhangi bir toplumsal öğenin dünya çapında yaygınlaşmasına dayanmaktadır. Bu yaygınlaşma sürecinde öğeler ya da öğelerin mülkiyetine sahip olanlar arasında bir etkileşim ve karşılıklı bağımlılık doğmaktadır. Karşılıklı bağımlılık çerçevesinde öğelerin bir araya gelişi zamanla sıklaşmakta ve öğelerden biri ya da bazılarının baskın öğe(ler) tarafından ikame edilirliği yoğunlaşmaktadır. Sonunda da, süreç, bütünleşmeyi, tek (türdeş) olmayı getiren bir evrim özelliği kazanmaktadır.

Globalleşme olgusuna bakma ve onu açıklama tarzları ayrıştırılarak, farklı sosyal bilim dallarınca farklı farklı değerlendirmeler yapılmaya çalışıldığında, asıl toplumsal (bütünsel) süreçler ve globalleşme olgusunun arka planındaki amaçlar gözden kaçabilmektedir. Bu farklı değerlendirme tarzlarını geliştirenler globalleşme için kendi alanlarından türettikleri sıfatlar kullanmaktadırlar. Dolayısıyla ‘ekonomik globalleşme’, ‘kültürel globalleşme’, ‘politik globalleşme’ gibi sıfat tamlamaları ortaya çıkmaktadır. Bu tamlamalar ise ‘ekonomik globalleşme’, ‘kültürel globalleşme’ gibi adlarda farklı globalleşmeler varmış gibi bir düşünce yaratmaktadır ki; bu düşünce, globalleşmeyi doğru değerlendirememe sorununa neden olmakta; globalleşmenin tarihsellik ve toplumsallıkla örülü bütünselliğini yok saymak anlamı doğmaktadır. Bu sakınca nedeniyle, ‘globalleşmenin ekonomik boyutu’, ‘globalleşmenin ideolojik boyutu’, ‘globalleşmenin kültürel boyutu’ gibi ifadelere yer vermek daha gerçekçidir. Böylelikle globalleşmenin doğru değerlendirilmesinin zemini geliştirilmiş olacaktır. Öyle ki; globalleşmenin tek boyutlu olarak değerlendirilmesinin yaratacağı olası eksik ve yanlış savlar, globalleşmenin çok boyutluluğunun ve bu boyutlar arasındaki etkileşimin kavranması sayesinde aşılmış olacaktır.