TohiD ŞƏHİd seyyiD ƏBDÜLHÜseyn dəSTĞeyb

DEMƏLİ ALƏMDƏ MÜTLƏQ ŞƏR YOXDUR
Bu dəstənin dediyinə görə, bu aləmdə elə şərlər vardır ki, onların xeyir məbdəsindən olması qeyri-mümkündür. Bir halda ki, bu aləmdə heç bir cəhətdən xeyri olmayıb, mütləq və xalis olan şər yoxdur. Hara baxsanız xeyir həmişə xalis və qalib olduğunu, şərrin isə o şeyə müqayisəli şəkildə başa düşüldüynü və sonradan daxil olduğunu görərsiniz.

Zəhərli olan ilan və əqrəbi faydasız heyvan hesab edib, onların haqqında misal çəkirlər. Görəsən bu heyvanların şər olmaqları onların yaradılışındadır? İlan özünün gözəl dərisilə nəyə görə şər olmalıdır? Əgər onların şər hesab olunmaqları zəhərlərinə görədirsə, belə nəql edirlər ki, bu heyvanların zəhərli olmaqları havada olan zəhərləri, zərərli qazları cəzb etdiklərinə görədir. Nəticədə onlar bizim yaxşı tənəffüsümüzdən ötrü havanı təmizləmiş olurlar.

Bundan əlavə zəhərin özü çox mənfəətli bir şeydir. Ondan dərman düzəldib bəzi xəstəliklərin müalicəsində istifadə edirlər. Deməli bu heyvanlar havanı təmizlədiklərinə və zəhərləri bəzi xəstəlikləri sağaltdığına görə xeyirli hesab olunurlar. Bundan əlavə bu heyvanların bədənində zəhərin ziddinə olan maddələr də vardır. Əqrəbin bədəninin ortasından kəsib onun sancdığı yerə qoysaq, orada olan zəhəri çəkib çıxaracaqdır. Eyni zamanda onun yağı zəhərlənmiş yerlər üçün çox mənfəətlidir. Əgər bir nəfər öz səhvi və diqqətsizliyi ucbatından əqrəbin sancmasına məruz qalırsa, bu əqrəbin şər olmasına dəlil deyildir. Bəlkə bu təbii bir hadisədir. Başqa bir misal, əgər bir nəfər evin damından yıxılıb əl-ayağı sınsa və ya ölsə, bu evin damının pis olmasına səbəb deyildir. Çünki hündür yerin təbii qaydası belədir.

Ehtiyatsızlıq edib, sürətlə maşın sürən adamın avtomobil qəzasına uğramaq ehtimalı daha çoxdur. Bu anda maşının şər olması haqqında heç bir şey demək olmaz. Deməli heyvan və zəhərin şər olması onların yaradılışında deyildir.

Əgər bir yeri od tutub, yandırsa, bu odun şər olmasına sübut deyildir.

Biz başa düşsək də düşməsək də, aləmdə olan bütün varlıqlar xalis xeyirdir. Buna misal olaraq xeyiri həmişə qalıb olan məlaikəni və ya bütün maddi varlıqların adını çəkmək olar. Bununla da, «sənəviyyə» və ya «ikiallahlı» dəstənin xeyir və şər haqqında dediyi əsas şübhə bətil olur. Özünə məxsus məbdəyi olan mütləq şər yoxdur.

Bir varlığın xeyiri qalıb olmayınca heç vaxt yaradılmır. Demək olar ki, bütün varlıqların xeyirləri daha çoxdur. Hər hansı bir surətdə hasil olan şər də Allahın izni ilədir. Zəhərli heyvanın sancıb öldürməsi Allahın təqdiri əsasında olan bir məsləhətdir. Buna görə də müqayisəli şəkildə baş düşülən şərlərin batinində məsləhətlər gizlənmişdir ki, onların həqiqəti də xeyir olub Allahın təqdiri ilə baş verir.

Bunun əsasında xeyir və şəri Allaha nisbət verib, «ey xeyir və şərin Xaliqi» deyirlər. Şər kimi başa düşülən şeylər də məsləhət əsasında baş verir və onlar içtimaiyyəti və şəxsləri sınamaqdan ötrüdür.