Transport vositalari detallarining ishlash qobiliyatini tiklash I. B. As q arov

1.3-rasm. Himoya soplolari konstruksiyasining variantlari (a va b). 
a 
b 

---

216 
Qizdirishning lazerli manbalarining uncha qimmat turmaydigan 
issiqlik manbalariga birlashtirib lazer yordamida payvandlash samara-
dorligini ortishiga erishiladi. Chunonchi, lazer-yoy yordamida payvand-
lashda jarayonning ish unumdorligi bir necha marta ortadi. 
Lazer yordamida kesish. 
SO
2
– lazerning uzluksiz nurlantirishi 
ta‘sirida kechadigan bug‗lanish jarayonidan iborat. Lazerning quvvati
ortishi bilan materialni kesishni ta‘minlash uchun inert gazlarni 
puflashdan foydalaniladi, ular kesilgan sirtlarning tozaligini ta‘minlaydi. 
Lazer yordamida kesishni yuqori aniqlikda bajarish va termik ta‘sir 
zonasi minimalligida tor kesiklar hosil qilish mumkin. Lazer 
nurlanishini boshqarish oson va nisbatan bo‗lganligidan murakkab 
kontur bo‗yicha kesishga va yuqori darajada avtomatlashtirishga imkon 
beradi. 
Lazer yordamida toblash:
quvvatining zichligi 10
3
...10
4
Vt

SM
2
va davomiyligi 0,1..100 s bo‗lgan impulsli rejimda ham, uzluksiz 
rejimda ham amalga oshiriladi. Toblash sirtni eritib va eritmasdan 
kechishi mumkin. 
Sirtni eritmasdan lazer yordamida toblashda sirtning mikrogeomet-
riyasi saqlanadi, shu tufayli keyingi ipshov berishga qojat qolmaydi, 
sirtni eritib toblashda esa sirtning dastlabki mikrogeometriyasi juda 
yomonlashadi, shuning uchun keyinga mexanik shplov berish zarurati 
tuqiladi. 
Lazer yordamida toblashning boshqa toblash usullariga qaraganda 
quyidagi afzalliklari mavjud:
1) har qanday shakldaga sirtlarni, murakkab konfiguratsiyali 
buyumlarda yetish qiyin bo‗lgan joylarni (uyiqlarni, teshiklarni) 
puxtalash imkoniyati borligi;
2) qizdirishning lokalligi, termik ta‘sir zonalarining kichikligi; 
3) nurlanish ta‘sirining kontaktsizligi, bu esa har qanday materialni 
puxtalashga imkon beradi; 
4) yuqori ish unumdorliliga va tejamliligi; 
5) katta termik jihozlar va sovituvchi muhitning yo‗qligi, bu esa 
ishlab chiqarish madaniyatini oshiradi va mehnat sharoitlarini yaxshi-
laydi; 
6) vakuumda, inert va faol gazlar muhit termik ishlov berish 
mumkinligi. 

---

217 
Lazer yordamida toblash natijasida sirtning yuqori qotgikligiga va 
strukturaning yuqori dispersligiga erishiladi, ishqalanish koeffitsiyenti 
kamayadi, sirt qatlamlarining ko‗tarib turish qobiliyati ortadi va boshqa 
parametrlar o‗zgaradi. 
Kesuvchi asboblarni puxtalash uchun lazer yordamida impulsli 
nurlantirish bilan toblash qo‗llanadi. Amalda R18, R6M5, U8, U10, 
XVG, X12, IIIx15 po‗latlaradan tayyorlangan keskichlar, yoygichlar, 
parmalar, frezalar, metchiklar va hokazolarni lazer yordamida impulsli 
toblashjarayonlari ishlab chiqilgan va ulardan foydalanilmoqda. 
Toblashdagi yuqoriroq ish unumdorligi uzluksiz nurlanuvchi 
lazerlar yordamida ta‘minlanadi, bunda detada eni 1 dan 10 mm gacha 
bo‗lgan polosalar ko‗rinishidagi toblangan uchastkalar hosil bo‗lada. 
Sirtni eritmasdan po‗lat va Cho‗yanlarni toblashda eng yuqori 
puxtalanish chuqurliga 2,0 mm ga yetada, eritib toblashda esa chuqurlik 
ortadi. Katta sirtlarni ishlashda puxtalangan polosalar bir-birini yoki bir-
birini ma‘lum masofada yotqizilada. 
Ishqalanish sirtlarini lokal puxtalash uchun detallarni deformat-
siyalanmaydigan qilib, lazer yordamida toblashni maqsadga muvofiqdir. 
Ko‗picha qurilma tarkibiga himoya gazini ishlov berish zonasiga 
puflash sistemasi va kukunni uzatash qurilmasi ham kiradi (eritish rejimida 
ishlash yoki sirtni legirlash uchun). Lazer lazerli texnologik qurilmaning 
asosiy elementi bo‗lib, undan foydalanish parametrlarini belgilaydi. 
Lazer texnologik qurilmaga (11.4-rasm) asosiy element sifatida lazer-
ning o‗zi ta‘minlash bloki bilan, lazer nurini eltish va fokuslash uchun optik 
sistema, ishlov beriladigan detalni pozitsiyalash sistemasi, qurilmani 
boshqarish va uning parametrlarini nazorat qlish sistemasi kiradi. 

---

218