Türk Dili Tarihi Ahmet B. Ercilasun Akçağ Yayınları / 603 Araştırma İnceleme / 50

Yönelme hâli eki

Köktürkçede yönelme hâli eki +kA biçimindedir: yazı+ka (ovaya), taluy+ka (denize), kapıg+ka (kapıya), kagan+ka, öd+ke (zamana, zaman­da), yaşım+ka (yaşımda).

Yönelme hâli eki 3. şahıs iyelik ekinden sonra +ŋA biçimindedir: yiri+ŋe, sabı+ŋa, agısı+ŋa, başı+ŋa.

Teklik 1. ve 2. şahıs eklerinden sonra çoğunlukla +A biçimindedir: Tür­küm+e, bodunum+a, kaganım+a, kagamn+a, ebin+e (-senin- evine).

Bulunma-çıkma hâli eki

Köktürkçede çıkma hâli için ayrı bir ek yoktur. +DA eki hem bulunma, hem çıkma hâlini karşılar: tenri+de (gökte), il+te (ülkede), yir+de (yerde), sabım+da (sözümde), bunta (bunda, burada), yış+da (ormandan), Tabgaç kagan+ta (Çin kağanından), töpüsin+te (tepesinden).

186 Ahmet B. ERCİLASUN

Eşitlik hâli eki

+çA biçimindedir; "gibi, göre, kadar" anlamlarını verir: ot+ça (ateş gi­bi), bor+ça (bora gibi), ört+çe (ateş gibi), köŋlüŋ+çe (gönlüne göre), törüsin+çe (töresine göre), bunça (bunca), elig+çe (elli kadar), yüz+çe (yüz kadar).

Vasıta hâli eki

Köktürkçede vasıta hâli eki +(X)n'dvr, "ile, olarak" anlamlarını verir: ok+un (ok ile), süŋüg+ün (mızrak ile), er+in (erle), sab+ın (sözle), agı+n (hediyeyle), yol+un (yol ile, yoldan), yadag+ın (yaya olarak, yayan), ya-lıŋ+ın (çıplak olarak), yolsuz+un (yolsuz olarak, yol olmadan), keçigsiz+in (geçitsiz olarak).

Yön hâli eki

Köktürkçede iki yön eki vardır: 1. -gArU: il-gerü (ileriye, doğuya doğ­ru), kurı-garu (batıya doğru), yırı-garu (kuzeye doğru), yir-gerü (yere doğ­ru), eb+gerü (eve doğru), Türk kagan+garu (Türk kağanına doğru). Ek, 3. şahıs iyelikten sonra +ŋArU biçimini alır: ortusı+ŋaru (ortasına doğru). Şahıs zamirlerinde de aynı şekilde kaynaşma vardır: bayanı, aŋaru (ona doğru). 2. +rA: iç+re, taş+ra (dışarı, dışa doğru), öŋ+re (öne doğru), şad+ra (şada doğru).

Köktürkçede Soru

Köktürkçede soru için iki edat kullanılır:

1. 
   mu : kagan mu bar mu (var mı).
   
2. 
   gU: bar gu, begler gü (beyler mi).
   

2.4.2.2.2. FİİL

Şahıs Ekleri

Köktürkçede iki türlü şahıs eki vardır:

1. Bilinen geçmiş zaman ve -sIk ekiyle yapılan gelecek zamanda kulla­nılan şahıs ekleri: -m, -g—g,-mXz, -yXz~ -gXz,Bunlar iyelik ekle­rinden geliştiği için iyelik ekleriyle aynıdır.

TÜRK DİLİ TARİHİ 187

2. Geniş ve gelecek zamanlarda kullanılan şahıs ekleri: men, sen,biz, siz, Bunlar da şahıs zamirlerinden geliştiği için şahıs zamirleriyle aynıdır. Köktürk döneminde henüz ekleşmeyip zamiriiklerini korudukları da söylene­bilir. Üçüncü şahıslarda anlamı pekiştirme amacıyla bazen erinç (-DXr) e-datı kullanılabilir.

Emir çekiminde şahıs ifadesi, kip içindedir. Şahıs eklerinin durumu kipler bahsinde örnekleriyle birlikte daha açık görülecektir.