Türk Dili Tarihi Ahmet B. Ercilasun Akçağ Yayınları / 603 Araştırma İnceleme / 50

2.3. UYGUR TÜRKÇESİNİN DİL ÖZELLİKLERİ

Eski Türkçenin gramerini yazmış olan Annemarie von Gabain Uygur metinlerini y ve n ağzı olmak üzere iki ana ağız grubuna ayırır. Köktürkçedeki ń sesini n' ye çeviren metinler n ağzını, y'ye çeviren metinler y ağzını oluştururlar. Mani metinleriyle Köktürk harfli yazmalar çoğunlukla n ağzını, Burkan metinleri ise y ağzını temsil ederler (Gabain 1988: 2-3).

Reşid Rahmeti Arat, Köktürkçedeki n (ny) "sesinin hakikî mahiyetinin" iyice bilinmediği görüşündedir. Ona göre bu sesin hakikî mahiyet ve telâffu­zu bilinmeden n ve y gelişmesini "eski metinlerde bir 'şive' farkı olarak" ele almak doğru değildir (Arat 1987: 602-603).

Louis Bazin ve James R. Hamilton Köktürkçedeki harfin "duruma göre bazen yn, bazen de ny okunması" gerektiği görüşündedirler. Bazı etimolojik gerekçelerden hareket eden Hamilton'a göre koyn (koyun), Kıtayn (Kıtay), aynıg (kötü) kelimelerinde yn; fakat Tonyukuk kelimesinde ny okunmalıdır (Hamilton 1998: 68-69).

Yukarıdaki görüşlere rağmen Uygurcanın y ve n olarak iki ağıza ayrıl­ması genellikle kabul edilmiştir. Ancak aynı metinde bazen hem n'li hem y'li örnekler birlikte bulunabilmektedir. Söz gelişi "Edgü Ögli Tigin ile Ayıg Ögli Tigin" hikâyesinin Tun-huang yazmasında küçültme ekinin hem +kıya, hem +kına biçimi vardır (Hamilton 1998:68).

Gabain'e göre y ve n ağızlarını birbirinden ayıran başka özellikler de vardır. Her iki ağzın özellikleri maddeler hâlinde aşağıda gösterilmiştir.

y Ağzı

1. 
   Çıkma hâli için çoğunlukla +Dın kullanılması.
   
2. 
   İlgi hâli ekinin, ünsüzlerden sonra da +nlŋ olması.
   
3. 
   Bilinen geçmiş zaman teklik 2. şahıs ekinin her zaman ŋ'li olması.
   
4. 
   Gereklilik için daha çok -gUlUk ekinin kullanılması.
   
5. 
   —p zarf-fıil ekinin -pAn'dan daha çok kullanılması.
   
6. 
   erki yerine erinç'in hâkim olması.
   

TÜRK DİLİ TARİHİ 277