TüRKİye diyanet vakfi 6 İSLÂm ansiklopediSİ (22) 6

İBNU'L-İMADIYYE ¹⁰⁶²

İBNÜ'I-İMÂM

Ebü'I-Feth Takıyyüddîn Muhammcd b. Muhammed b. Alî b. Hümâm el-Mısrî (ö. 745/1344) Kıraat ve hadis âlimi.

682'de (1283) Kahire'de dünyaya geldi.¹⁰⁶³ Bazı kaynaklarda doğum yılı 677 (1278) ve 688 (1289) ola­rak verilmekteyse de onunla ilgili bilgileri oğlu Muhibbüddin İbrahim'den alan İbnü'l-Cezerî'nin kaydettiği tarih doğru ol­malıdır. Aslen Askalanlı olup çok sayıda âlim yetiştiren bir aileye mensuptur. Bü­yük dedesi Hümâm muhaddis ve fakihti. Dedesi Nûreddin Ali ve babası Tâceddin Muhammed'in, Fâtımîler'in veziri el-Me-likü's-Sâlih tarafından Kahire'de yaptırı­lan Salih Camii'nin imam ve hatibi olma­ları sebebiyle İbnü'l-İmâm diye tanındı. İlk bilgiieri aile içinde aldı. Babasının gö­revli olduğu Salih Camii'nin âdeta âlimle­rin ziyaretgâhı olması onun yetişmesinde önemli rol oynadı. Bu âlimlerden bir­çok hadis kitabını ve Ahmed b. İshak el-Eberkühî'den Sîretü İhn Hişâm okudu. Ezher müderrisi ve kıraat âlimi Ali b. Yû­suf eş-Şattanûfî'den kıraat okudu. Hadis âlimi Abdülmü'min b. Halef ed-Dimyâtî'-den hadis dinledi ve icazet aldı. Ali İbnü's-Savvâftan da hadis dinlemiş olan İbnü'l-İmâm, Şihâb el-Muhsinî'den fıkıh öğrendi.

Şafiî fakihi, kıraat ve hadis âlimi olarak Kahire'nin önde gelen şahsiyetleri arasın­da yer alan İbnü'l-İmâm babasının vefa­tından (713/1313) sonra Salih Camii'nde imamiık yapmaya başladı ve hayatının so­nuna kadar bu görevde kaldı. Zehebî, İb-nü'l-İmâm'ın sika ve muttaki bir âlim ol­duğunu söylerken ¹⁰⁶⁴ İbnü'l-Cezerî onun kıraat okuttuğuna dair bilgisi olmadığını belirt­mektedir. İbnü'l-İmâm 15 Rebîülevvel 745'-te (27 Temmuz 1344) Kahire'de vefat etti ve Karâfe Mezarlığı'nda toprağa verildi.

Eserleri.

1. Silâhu'I-mü^min. Müellif bu eserini Kütüb-i Süte İle İmam Mâ-lik'inef-Muvcmâ1', Hâkim'ineİ-Müsted-rek 'aie'ş-Şahîhayn, Ebû Avâne'nin ei-Müsnedü'l-müstahrec'alâ Şahîhi Müs­lim, İbn Hibbân'ın Şahîh, İbn Ebû Şeybe'nin el-Muşannef ve Beyhaki'nİnes-Sünenü'î-kübrâ adlı eserlerinden dua ve zikir konusunda seçtiği hadisleri yirmi bir bab üzere düzenleyerek meydana ge­tirmiştir. Eser. Muhyiddin Dîb Mestû ta­rafından tahkik edilerek Silâhu '1-mü1-minîi'd-dıfâ ve 'z-zikr adıyla yayımlan-mıştır (Dımaşk 1414/1993). Silâhu'I-mümin üzerinde müellifin çağdaşı olan âlim­ler ihtisar çalışmaları yapmış, İbn Hacer, eserin Zehebî tarafından 730'lu (1330) yıllarda yazılmış muhtasarını gördüğünü bildirmiştir. Ancak Zehebî'nin, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinde ¹⁰⁶⁵ Muhtaşaru Süâhi'1-mü3-min adıyla kayıtlı bulunan eserinin diba­cesinde müellif hakkında kullandığı ifade­den kitabı onun vefatından sonra özetle­diği anlaşılmaktadır. Eserin ilk dokuz ba­bını ve İbnü'l-İmâm'ın hadisler üzerinde­ki sözlerini terkederekyalnız Hz. Peygam-ber'in zikir ve dualarını seçen Zehebî, asıl eserin onuncu babından sonrasını on iki bab halinde özetlemiştir. Eserin ayrıca Kemâleddin Ahmed b. Ömer en-Neşâî (ö. 757/1356) ve Şehâbeddin Ahmed b. Ali el-Uryânî (ö. 778/1376) tarafından yapılan muhtasarlarından söz edilmiştir.¹⁰⁶⁶ İbn Hilâl el-Makdisîde Nevevî'nin el-Ezkâfı ile Silâhu'l-mü'min'öen yaptığı seçmeleri el-Mişbâh fi'I-cem beyne'l-Ezkâr ve's-Silâh adıyla bir araya getir­miştir. ¹⁰⁶⁷

2. Alemü'l-ihtidâ fi'I-vakf ve'I-ibüdâ3. Kur'an'daki durma ve başlama yerlerini konu alan bir eserdir. Devrin sultanı el-Melikü'n-Nâsır Muhammed b. Kalavun tarafından Ebû Hayyân el-Endelüsî'ye in­celettirilerek sahasında yapılmış en güzel çalışma olduğu tesbit edilen eserin bir nüshası Kütahya'da Tavşanlı Zeytinoğİu İlçe Halk Kütüphanesi'nde bulunmaktadır.¹⁰⁶⁸ Müellifin ayrıca Mü/e-şâbihü'l-Kur'ân adlı bir eseri kaynaklar­da zikredilmektedir.

Bibliyografya :

İbnü'l-İmâm, SUâhu'i-mü'mİn (nşr. Muhyid­din Dîb Mestû), Beyrut 1414/1993, neşrederim girişi, s. 5-13; Zehebî, Aclâmü'n-nübelâ', XXII, 361-362; a.mlf.. Muhtaşaru SUâhİ'l-mü'mİn, TSMK, III. Ahmed, nr. 572, vr. 3a; Sübkî. Taba-/câf(Tanâhî), IX, 19; İsnevî, Tabakâtü'ş-Şâfı'îy-ye, il, 146; ibn Râfi', el-Vefeyâl {nşr. Salih Meh-dî Abbas- Beşşâr Avvâd Ma'rûf), Beyrut 1402/ 1982,1, 486-487; İbnü'l-Cezeri. Gâyetü'n-Nitıâ-ye, II, 245; İbn Hacer, ed-Dürerü'l-kâmine, I, 219-220, 224-225; IV, 203, 323-324; İbn Kâdî Şühbe, Târîh{nşr. Adnan Dervîş), Dımaşk 1977, II, 438; İbn Tağriberdî, en-Nücûmü'z-zâhire, X, 146; Keşfü'z-zunûn, II, 994; İbnü'I-İmâd, Şeze-rât, VI, 144; Brockelmann, GAL, II, 105, 162; SuppL, II, 102; Beşşâr Avvâd Ma'rûf. ez-Zehebî ue menhecühû fi kitabeti Târihi'l-İslâm, Kahi­re 1976, s. 243.

İBNÜ'I-KABÂKIBÎ

Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Halîlb. Ebî Bekr el-Halebî (ö. 849/1445) Kıraat âlimi.

777 (1375) veya 778 yılında Halep'te doğdu. Muhtemelen nalıncılık yapan bir aileden geldiği için İbnü'l-Kabâkıbî veya Kabâkıbî diye meşhur oldu. Halep'te Kur-"an'ı ve bazı kitapları ezberleyerek başla­dığı tahsilini ilerletmek için803'te (1401) Kahire'ye gitti ve Ebû Amr Osman b. Ab-durrahman ed-Darîr el-Bilbîsî'den Ebû Amr ed-Dânî'nin et-Teysîr'U İbn Sivâr el-Bağdâdî'nin el-Müstenîr'i, Sıbtu'1-Hay-yât'ın el-Mübhic ve Şâtibî'nin Hırzü'l-emânî'si gibi eserleri okudu. Zeynüddin el-lrâki ve Sıbt İbnü'l-Acemî'den.hadis, diğer bazı âlimlerden çeşitli ilim dalların­da dersler alarak kendini yetiştirdi. Çalış­malarında hadis. Şafiî fıkhı ve özellikle kıraat ilmine ağırlık verdi. Gazze'de bir süre ikamet ettikten sonra ziyaret için gittiği Kudüs'e yerleşti ve hayatının sonu­na kadar burada yaşadı. Çevresinde kı­raat ilminde otorite kabul edilen İbnü'l-Kabâkıbî, Kudüs'teki Cevheriyye Medre-sesi'nde kıraat dersleri verdi. 848 (1444) yılında gözlerini kaybetti ve 20 Receb 849'da (22 Ekim 1445) vefat etti. Ölümünden sonra onun çalışmalarını oğlu Ebü'l-Meâlî İbrahim devam ettirdi.

Eserleri.

1. Mecmcfu's-sümr ve mat-lacu'ş-şümûs ve'1-büdûr. On dört kıraate dair Gazze'de yazılmış manzum bir eser olup Süleymaniye ¹⁰⁶⁹ kütüphanelerinde nüshaları bulun­maktadır. ¹⁰⁷⁰

2. îzâhu'r-rumûz ve miftâhu'l-künûz. Müellifin Mecma'u's-sÜrûr adlı eserine yazdığı bu şerhin Süleymaniye ¹⁰⁷¹ ve Köprülü ¹⁰⁷² kütüphanelerinde nüshaları mev­cuttur. ¹⁰⁷³

3. Teysîm mâ ti'1-Muştalah. İbnü'l-Kâsıh'ın Ebû Ca'fer el-Kârî, Ya'küb el-Hadramî, Halef b. Hişâm, İbn Muhaysın, A'meş ve Hasan-ı Basrî kıraatlerini ele al­dığı el-Muştalah''inin manzum hale ge­tirildiği eserin Süleymaniye ¹⁰⁷⁴ ve RâgıbPaşa ¹⁰⁷⁵ kütüphanelerinde yazma nüshaları var­dır.

4. Urcûzetü't-lecvîd. İbn Fityân İb­rahim el-Hanefî, İbnü'l-Kabâkıbî'nin bu eserini Fethu'î-mecîd H-Urcûzeti't-tecvîd adıyla şerhetmiş olup bu şerhe ait bir nüsha İskenderiye Kütüphanesi'nde ¹⁰⁷⁶ kayıtlıdır. ¹⁰⁷⁷

5. Züb-detü'I-Muktefâ il tahrîri elfâzı'ş-Şifa. Kâdî İyâz'ın eş-Şid'ına Sıbt İbnü'l-Acemî tarafından yazılan el-Muktefâ fî eîfâzı halli'ş-Şi/ö'adli eserin şerhi olan ve yazı­mı 81S (1412) yılında tamamlanan ese­rin Süleymaniye Kütüphanesinde nüsha­ları mevcuttur. ¹⁰⁷⁸

6. Tahmîsü'l-Bürde. Muhammed b. Saîd el-Bûsîrî'nİn Kaşîde-tü'î-Bürde's\n\n tahmîsidir. Kaynaklarda İbnü'l-Kabâkıbî'nin çalışmaları arasında Safıyyüddin el-Hiüî'ye nazîre olarak kale­me aldığı bir Bedfiyye'sinin de ¹⁰⁷⁹ bulunduğu belirtilmiştir.

Bibliyografya :

Sehâvî. ed-Dau'ü'i-tâmi', XI, 266; Süyütl, Nazmü'i-'ikyân (nşr. Philip K. Mitti). Beyrut, ts. [el-Mektebetü'l-ilmiyye), s. 148; a.mlf., et-Tib-rü'l-mesbûk fi zeyli's-Sütûk, Kahire, ts. (Mek-tebetü'I-külliyyeti'l-Ezheriyye), s. 135-136; Ebü'l-Yümn el-Uleymî. el-Ünsü'l-celî! bi-tânhi'l-Kuds ue'l-Halîl, Amman 1973,11, 179; Keşfü'z-çunün, I, 209; II, 1054, 1333; Râgıb et-Tabbân. İHâ-ınü'n-nübelâ' bi-târihi Halebc'ş-şehbâ', Halep 1344/1925, V, 242-243; Brockelmann. GAL, II, 137-138; SuppL, II, ]39; Ziriklî, ei-A^iâm, VI, 352; Hediyyetil'l-'arifîn, M, 196; fzâhu'l-mek-nûn, II, 434; Kehhâle, Mu'cemü'l-mü.''eUifîn, IX, 288; Fehmi Edhem Karatay, İstanbul Üni-uersitesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Kata­logu, İstanbul 1951, I, 122-123; e/-H/ırısü'ş-şâ-mil: el-Kur'ân ue 'ulûmunu, et-iecoid (nşr. el-Mectnau'l-melekî), Amman 1405/1985, I, 187, 260; el-Fîhrisü'ş-şâmil: '(Jlûmü'l-Kur'ân, mah-tûtâtü'l-ktrâ'ât (nşr. el-Mecmau'l-melekî), Am­man 1987, I, 422-423, 424-425.