Türkiye’de Kamu Maliyesi Üzerine Değerlendirmeler Prof. Dr. Nevin Coşar* Giriş

Devlet neden etkin bir mali düzen kuramadı?

Türkiye’de etkin bir kamu mali sistemi kurulamadı. Vergi kanunlarında sık sık yapılan değişiklikler, vergiden kaçınma, vergi kaçakçılığı, kayıt dışılığın yaygınlığı, adaletsiz ve dar kapsamlı vergi sistemi bunun açık bir işaretidir. İkinci Dünya Savaşı sonrasında gelişmiş kapitalist ülkelerin iktisadi yapılarının ürünü olan modern gelir vergisi ve kurumlar vergisi gibi vergiler Türk Vergi sistemi içine alınırken üzerinde durulan önemli bir konu mali idarenin, vergi idarelerinin yetersizliği konusuydu. Modern vergilerin uygulamada etkin olabilmesi için yaygın, etkin bir mali idareye gereksinim vardı. 1950 yılında gelir vergisi ve kurumlar vergisi yürürlüğe girdiğinde etkin bir mali idare kurulması konusu pek önemsenmedi. Bu durum yirminci yüzyıl boyunca devam etti.

Bunun ana nedenlerinden biri, hükümetlerin iktisadi kalkınmada bir araç olarak devlete ne ölçüde etkin bir rol vereceklerini belirlememiş olmalarıdır. Tutarlı ve sürekli bir iktisat politikası yoktur. Planlamaya rağmen tutarlı iktisat politikasının yürütüldüğünü söylemek zordur. Bunun sonucunda, hükümetlerin harcamaların etkinliği konusunda kaygıları olmadığı gibi, etkin, istikrarlı bir finansman düzeninin kurulması gibi bir hedefleri de gözetilmedi. 1960 larda Devlet Planlama Teşkilatı ile Vergi Reform Komisyonu arasında meydana gelen tartışmalarda, planın finansmanı konusunda bir anlaşma sağlanamadı, DPT nin götürü usulün yaygın bir biçimde uygulanması, tarımın vergilenmesi, vergilemenin mali yönüne önem verilmesi gibi önerileri, o dönemin şartlarında solculuk, sol iktidar için mali zemin kurma biçiminde dar bir mercekten değerlendirildi. Türkiye'de vergi reformu siyasi nedenlerle yapılamadı, muhafazakar kanat siyasette olduğu gibi, iktisat ve maliye politikasına da ağırlığını koydu. Ayrıca, politika yapma biçimi negatif seleksiyonu destekledi ve popülizm kullanıldı. Bunun sonucunda, iktisadi kalkınma hedefi bir tarafa bırakıldı, günü birlik, rastgele, gelişigüzel politikalar izlendi (Coşar ve Örs, 1996). Demirel hükümetinin programında bu durum açıkça görülmektedir. Böylece, önce planların sosyal yönü bir tarafa bırakılarak, planlama sadece niceliksel büyümeyi sağlayacak bir araç haline getirildi. İkincisi, siyasal iktidarlar pür liberalizmi hayal ederek özel sektörü denetleme yoluna gitmedi. Ancak, her zaman bir sınıfın çıkarı ile bir toplumun uzun vadeli çıkarları uyuşmayabilir.

Kamu harcamaları alanında fayda-maliyet analizine dayanması gereken program bütçeler yapılamadı. Bu nedenle, uzun süre Türkiye'de bütçeler kamu kurumlarının gerçek ihtiyaçlarını yansıtmadı, başlangıç ödenekleri olduğundan küçük tahmin edildi. Bütçe giderlerinin hesaplanmasında gerçekçi olmayan değerlerden, birimlerden hareket edildi. Fonlar devreye girdi. Bütçe, hiçbir zaman toplumun gerçek gereksinimlerini yansıtmadı. Doğru, etkin ve samimi bütçeler yapılmadı. Siyasal iktidarlar birlik ilkesini göz ardı ederek merkezi bütçe sistemini parçalayan uygulamalara yönelerek kamu harcamalarını artırma yoluna gitti. 1970 lerden sonra, bu nedenle fon uygulaması giderek daha çok ilgi gördü. Bu yaklaşım biçimi 2000 li yıllara kadar devam etti.

Cumhuriyetin ilk yıllarında her ne pahasına olursa olsun yürütülen denk bütçe politikası, geçmişe karşı duyulan politik ve ideolojik tepkisellikten ve ülkenin içinde bulunduğu içsel ve dışsal siyasi ve iktisadi şartlardan etkilendi. Açık bütçeleri gidermenin tek yolunun uzun dönemde üretimi artırmak olduğunun bilincine varılmıştı. Siyasi bağımsızlığın temel unsuru olarak görülen denk bütçeyi kısa dönemde gerçekleştirmenin tek yolu, gelire göre gider yapmak ve mali disiplini sağlamaktı. Denk bütçe politikası içsel kaynaklara dayanılarak, 1930 larda sağlam para politikası ile bir bütün içinde uygulanarak sürdürüldü, ancak bu dönemde de sağlam bir kamu maliyesi temeli kurulduğunu söylemek pek mümkün değildir. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra açık bütçeler onaylanmaya başladı, içsel kaynaklar ihmal edilerek, temkinli finansman politikası terk edildi. Bütçe açıkları giderek arttı. Giderek artan oranda dış borçlanmaya başvuruldu. 1980 sonrasında bu gelişim daha bariz bir niteliğe büründü, bütün sınırlar zorlandı. Dış borçlanma temel ve sürekli finansman aracı haline dönüştü.

Türkiye'de bütçe açıkları konjonktürel ve geçici bütçe açıkları değildir, yapısaldır, süreklidir. Türkiye'de, hemen her dönemde bütçe açıklarının ana nedeni kronik gelir yetersizliği olmuştur. Bu yapısal bir sorundur. Çözümlenmesi iktisadi gelişme sürecinde üretim artışları ve verimlilik artışları ile mümkündür. Ancak, Türkiye'nin hızlı bir büyüme sürecine girdiği 1950 li yıllardan itibaren bütçe gelirlerini artıracak köklü çözümler geliştirilip, uygulanmadı. 1960 larda planların kamu kesimine yüklediği harcamaların nasıl finanse edileceği konusu bir ideolojik zıtlık konusu oldu, siyasetçi-bürokrat anlaşmazlığı ortaya çıktı. Ulusal çıkarlar, uzun dönemli gelişmenin gerekleri, istikrar ve sosyal adalet gibi kriterler göz ardı edildi. Gerekli vergi düzenlemeleri yapılmadı. Devlet harcamalarının finansmanının rastgele kaynaklara bırakılması, vergi sisteminin otomatik esnekliğini artıracak marjinal düzenlemelerin bile yapılamaması, bütçe açıklarının ısrarla sürmesinde ve artmasında önemli bir etken oldu. Vergileri bir kaynak olarak kullanmak istemeyen, dış borçlanma ve merkez bankası kaynaklarına bağlanan bir büyüme politikasının sonuçta giderek bütçe açıklarının büyümesine ve mali çıkmazlara neden olacağı belliydi.

Cumhuriyet döneminin başlangıcından 2010 lar Türkiye’sine gelindiğinde açık bütçelerin finansmanını sağlayacak elverişli bir vergi kapasitesi oluşmasına rağmen, bu kapasite siyasi kaygılarla vergilenmedi. Dış borçlanma, sermaye hareketleri ve kamu iktisadi teşebbüslerinin satışı bir gelir kapısı olarak görüldü, artan vergi kapasitesini kavrayan geniş kapsamlı, etkin, adaletli bir vergi yapısı kurmak için siyasi irade gösterilmedi. Vergi düzenlemeleri konusunda siyasi irade eksikliği, geçici borçlanma araçlarının sürekli hale getirilmesi, asıl devletin finansmanının belkemiğini oluşturan vergi sisteminin ihmal edilmesi Şubat 2000 krizinin ana nedenidir. 2000 yılında yaşanan ekonomik kriz, mali sistemin bu şekilde devam edemeyeceğini gösterdi. Uluslararası Para Fonu’nun güdümlemesiyle vergi kaçakçılığının, kayıt dışı ekonominin engellenmesi konusundaki tedbirler gündeme gelse de vergi reformunun öneminin anlaşıldığını 2010 lar Türkiye’si için bile söylemek zor görünmektedir.

Az gelişmiş bir ülkede, tasarruf oranı düşükse vergi sisteminin temel amacı toplam tasarrufları artırmaktır. Vergi sisteminin gelirleri artırıcı bir biçimde düzenlenmesi istikrar ve adalet açısından gereklidir. Ayrıca, toplam tasarruf oranının düşük olduğu bir ülkede vergilerin iktisadi etkileri sınırlıdır, kısmen dar ve spesifik alanlarda kullanılabilir. Bu nedenle, vergi politikasının kaynak dağılımını etkilemeye yönelik olarak oluşturulması, mali gereksinimlerin göz ardı edilmesine yol açarak, uzun dönemde önemli kaynak sorunları çıkarabilir. Ayrıca, vergilemede, şık ve mimarisi iyi bir vergi sistemi kurarak, modern vergicilik ilkelerine uyulmak istendi. Biçimsel düzenlemeler ile vergi sisteminin teşvik edici yönü ortaya kondu, ancak var olan modern vergi sistemi 1960 larda kalkınma planlarının finansmanını sağlayamadı. Bu durumda dış kaynak ihtiyacı giderek arttı ve bir sarmal döngü ve mali bunalımı sürecini hazırladı. Ulusal çıkarlar ile özel çıkarlar ve siyasi çıkarlar birbirine karıştırıldı. Vergi düzenlemeleri devleti büyütmemek, özel kesime engel olmamak gerekçesiyle ihmal edildi. Vergilerin toplam tasarrufları artırıcı, mali yönü ile iktisadi ve sosyal yönleri arasında bir denge kurulamadı. 1980 sonrasında vergilerin mali fonksiyonunun ihmal edilmesi pahasına, iktisadi fonksiyonları ön planda tutulmaya devam edildi. Hükümetler, geniş kapsamlı ve etkin vergisel düzenlemeler yerine kısmi ve küçük, keyfi ve karışık düzenlemeleri tercih etti. Gelirler alanında, özellikle 1980 sonrasında sık sık vergi afları yapılarak, vergi ödememek ödüllendirildi. Bu, mali disiplini zedeleyen bir faktör oldu

Devlet bütçesinin niteliği sorgulanmadan, devletin büyük olduğu, bu nedenle küçültülmesi gerektiği konusu ayrıca bir ideolojik zıtlık konusu olmuştur. Bütçe açıklarının esas nedeni nedir artan harcamalar mı, yoksa bu harcamaları karşılamakta yetersiz kalan gelirler mi? Gelişmekte olan bir ülkede, hangi nedenle vergi politikasının asıl amacı olan mali ve vergilerin toplam tasarrufları artırıcı fonksiyonu ön plana alınmayıp, kaynak dağılımını etkileme fonksiyonuna daha fazla önem verildi. Eksikliği duyulan şey, sermaye mi, yoksa var olan sermayenin belirli alanlara, bölgelere yöneltilmesi mi? Gelişmekte olan bir ülkede, vergi politikasının amacının ne olması gerektiği konusundaki yaklaşım farklılıkları, vergi gayretini etkileyen önemli bir etmendir. Vergi gayretindeki yetersizliğin ana nedeni tarihsel deneyimler incelenmeden siyasi ve ideolojik yaklaşımlardır.

Devlet maliyesi alanında önemli sorunlardan bir tanesi mali idarenin yetersizliğidir. Bu konuyu iki şekilde düşünmek mümkün, hem harcamaların israfını önleyecek biçimde etkinlik gözeten bir idare kurulamadı, hem de gelirler alanında etkin ve verimli bir vergi toplama sistemi oluşturulamadı. Cumhuriyet sonrasında mali alanda yapılan düzenlemeler ile etkin bir mali idarenin kurulması çabaları sınırlı kaldı. Harcama ve gelirler alanında yapılan düzenlemelerin çoğu, 1930 larda yeniden değiştirildi. Bu düzen günümüze dek sürdü. 1927 yılında çıkarılan Muhasebe-i Umumiye Kanunu'nun dışına çıkılamadı, harcamalar konusundaki düzenlemeler etkinliği artırıcı yönde olmadı. Program bütçe uygulaması gerekli alt yapı oluşturulmadığından ve politik nedenlerle kısa sürede klasik bütçe uygulamasına dönüştü. Harcamalara yönelik her yıl tasarrufu öngören düzenlemelere gidilse de, harcamalarda israf önlemedi, disiplin kurulamadı. 2000 li yıllarda bütçe politikasında mali disiplin ön plana çıktı. 2003 yılında kabul edilen ve 2006 yılında yürürlüğe giren 5018 sayılı Kamu Yönetimi ve Kontrol Kanunu bu yönde olumlu bir sonuç yaratacak mıdır? Bu konuda birçok sorun uygulamanın başlangıcında ortaya çıkmaya başladı (Falay, 2006) Politik etmenin yanı sıra bürokrasinin ve mali idarenin içinden kaynaklanan etmenler de bulunmaktaydı. Maliye bürokrasisinin kamu bürokrasisi içindeki ağırlığı 1980 sonrasında azaltılmaya çalışıldı. Hazine Genel Müdürlüğü Maliye Bakanlığından ayrılarak Müsteşarlık haline getirildi. Maliye idaresi bugünkü yapısı ile hazineden ayrıdır ve yatırım bütçeleri de Devlet Planlama teşkilatı tarafından belirlenmektedir. Bu durum hem harcamalar açısından hem de gelirler itibariyle bütçenin etkinliğini azaltmakta, eşgüdüm sorunları çıkarmaktadır.

Sonuç olarak, bir ülkede istikrar için öncelikle devletin mali disiplin ve düzen içine girmesi gereklidir. Bu ise, ancak ve ancak gerçek anlamda bütçe denkliği kurularak, etkin bir mali idare ile mümkün olabilir. Toplumun kaynaklarını siyasal iktidarların kısa vadeli, öznel çıkarlarına yönelik olarak kullanmasına izin vermeyecek, kamu çıkarını koruyacak sağlamlıkta bir mali düzen(Kamu harcama sistemi, vergi yapısı, vergi idaresi) kurulması istikrar içinde kalkınmak için şarttır.

Kaynakça
Akbank,(1980). Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi, Akbank Kültür Yayını, İstanbul.

Ahmad, F., (1994). Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Hil Yayınları, İstanbul.

------------., (1980), Vanguard of a Nascent Bourgeoisie: The Social and Economic Policy of the Young Turks 1908-1918, Türkiye'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi 1071-1920, Ed. Osman Okyar ve Halil İnalcık, Ankara.

Akarlı, E. D.,(1982). 1872-1916 Bütçeleri Işığında Osmanlı Maliyesinin Sıkıntıları, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil’e Armağan, özel sayı 1,38.

Akdeniz, G., (1944). Mali Davalarımızdan Devlet Bütçesi, Türk Ekonomisi, 17-18, İkinci teşrin-Birinci kanun.

Akşin, S., (1983). İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, Cem Yayınevi, İstanbul. Alanay, Tevfik, A., (1937). Türkiye’de Döviz Kontrolü, Ankara.

Arsan, Ü., (1961). Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde İç Devlet Borçları, SBF Yayınları, Ankara.

Aral, N.Z.,(1944). 1943-44 Bütçesi Mali Vaziyet, Nakdi Vaziyet, Siyasal Bilgiler Okulu Dergisi, 7, 2.

Arar, İ., (1968), Hükümet Programları (1920-1965), Burçak, İstanbul.

Bağımsız Sosyal Bilimciler,(2007). IMF Gözetiminde On Uzun Yıl, 1998-2008, Yordam kitap, İstanbul.

Bayar, D.(2003). Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Ne Getir(mi)iyor?, Maliye Dergisi, 144.

Bayur, Y.H., (1938). Türkiye Devletinin Dış Siyasası, Ankara.

Behramoğlu, N., (1973). Türkiye Amerikan İlişkileri-Demokrat Parti Döneminde, Yar Yayınları, İstanbul.

Berksoy, T.,(1982). Türkiye’de İstikrar Arayışları ve IMF in Erdost, Cevdet, eds, IMF İstikrar Politikaları ve Türkiye, Savaş Yayınları, Ankara.

Bildirici,M. ve Coşar, N.,(2007). Emprical Analysis of Relationship Between Budget Deficit&Indirect Taxes and Seigniorage:1980-2005, Yapı Kredi Economic Review, 18:1, June 2007, 39-48.

Blaisdel, D., (1979). Osmanlı İmparatorluğunda Avrupa Mali Denetimi, Düyun-u Umumiye, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul.

Boratav, K., (1989), Türkiye İktisat Tarihi, Gerçek, İstanbul.

Bulutoğlu, K.,(1970). Türk Vergi Sistemi, Fakülteler Matbaası, İstanbul.

Celasun, M., (2001). Ekonomide Uzun Dönemli Büyüme Enflasyon Süreci ve IMF Destekli Program. Doğu-Batı, 4, 255-78.

Cezar, Y., (1984). Tanzimat’ta Mali Durum, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Cavit Orhan Tütengil’e Armağan, özel sayı 2,38.

-----------------(1996). 18. Ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Taşrasında Oluşan Yeni Mali Sektörün Mahiyet ve Büyüklüğü Üzerine, Toplum ve Ekonomi, 9.

Coşar, N.,(1994). Türkiye’de Bütçe Finansman Politikalarının Kısa Bir Değerlendirmesi, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, 18,169, 28-32.

-----------.,(1995). Cumhuriyet Döneminde Denk Bütçe Politikasına Geçiş, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 11,31, 239-257.

-----------., (1996a). İstiklal Savaşının Finansmanında İç Kaynaklar, Para ve Finans

Ansiklopedisi, Cilt II, Creative Yayıncılık, İstanbul,924-932.

-----------., (1996b). İstiklal Savaşının Finansmanında Dış Kaynaklar, Para ve Finans Ansiklopedisi, Cilt II, Creative Yayıncılık, İstanbul,918-924

-----------.,(1996c). Lozan Antlaşması Sonrasında Osmanlı Borçlarının Ödenmesi, Para ve Finans Ansiklopedisi, Cilt II, Creative Yayıncılık, İstanbul, 1175-1183.

-----------.,(1996d). Aşar Vergisinin Kaldırılma Nedenleri, Toplumsal Tarih, 35, 21-29.

-----------.,(1996e). Aşar Vergisinin Kaldırılmasının Kısa ve Uzun Dönemli Etkileri, Toplumsal Tarih, 36, 7-13.

-----------.,(1996f). İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Kamu Finansman Politikası, Para ve Finans Ansiklopedisi, Cilt III , Creative Yayıncılık, İstanbul, 801-814.

----------- ve Örs, B., (1996). Türkiye’de İktisat Politikalarında İstikrarsızlığa Neden Olan Siyasal Etmenler, Toplum ve Ekonomi, 9, 23-56.

-----------.,(1997). İkinci Dünya Savaşı Sonrasında Mali Yaklaşımlar, Toplumsal Tarih, 44, 48-57.

-----------.,(2003). Varlık Vergisi Konusundaki Yolsuzluk Söylentileri, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 58,2, 1-27.

-----------.,(2004a). Yüz Elli Yıllık Borç Ekonomisi, Toplumsal Tarih, 11,121,62-66.

-----------., (2004), Kriz, Savaş ve Bütçe Politikası, Bağlam Yayınları, İstanbul.

-----------., (2005). Demokrat Parti Döneminde Maliye Politikası, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 60,1.

-----------.,(2007). İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Bütçeler, Toplumsal Tarih, 168, 70-73.

----------- ve Bildirici,M.,(2005). Some Comparisons Between Turkey and OECD Countries: Productivity, Education and Taxation 1960-2000. Applied Econometrics and Economic Development, 5,3, July-Sept.

Deniz, N..(2007). İyi Uygulama Örnekleri Çerçevesinde Kamu Yatırım Bütçesinin Etkin Yönetimi ve Türkiye için Model Önerisi, Maliye Bakanlığı BÜMKO, DBU Araştırma Raporu, Ankara.

Demircan, E..(2006). Reform of Budget in Public Financial Management Organization:The Case of Turkey, Turkish Weekly.

Demircan, E..(2006). Yeni Ekonomik Düzende Bütçe Sistemlerindeki Degisim Süreci ve Türk Kamu Maliyesinin Uyumu, Yönetim Ve Ekonomi, 13,2.

Devlet İstatistik Enstitüsü (1994). İstatistik Göstergeler (1923-91), DİE, Ankara..

Doğan, M,. (1957). Adnan Menderes Konuşmaları Cilt 1-2, Ekicigil Matbaası, İstanbul.

Doğan, Y., (1980). IMF Kıskacında Türkiye 1946-1980, Toplum Yayınevi, Ankara.

Du Velay, A., (1978). Türkiye Maliye Tarihi, Ankara:Maliye Tetkik Kurulu Yayınları.

DİE1994

Erçin, C.,(1934). Bütçeler ve Hazine, Ankara.

Erçin, C., (1938). On beş Sene içinde Maliyemizde Tekamül, Siyasi Bilimler Mecmuası, 8,91.

Eldem, V., (1948). Bir Vergi Reformuna Niçin İhtiyacımız Var?, İktisat Fakültesi Mecmuası, 10,1-4

-----------., (1994) Osmanlı İmparatorluğu'nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, TTK, Ankara.

Erder, N., A.Karaosmanoğlu, A. Çilingiroğlu ve A. Sönmez (2003). Planlı Kalkınma Serüveni, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.

Eren, N.,(1966). Financial Aspects of Turkish Planning, The Middle East Journal, 20, 187-195.

Ergin, F.,(1942). Türkiye Harp Maliyesi (1939-1942), İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 4,2.

Erhan, Ç., (2002). ABD ve NATO’yla İlişkiler, in Türk Dış Politikası, .Baskın Oran, eds. İletişim Yayınları, İstanbul.

Eroğul, C., (1990). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, İmge Yayınları, Ankara.

Eyüboğlu, C.R..(1945). Maliyemizin Harp Yıllarındaki Gidişi ve Harp Sonrası Mali Problemlerimiz, Türk Ekonomisi, 28.

Falay, N., (2006), Çok Yıllı Bütçeleme Nedir? Türkiye’de Uygulanabilirliği? İktisat Dergisi,470-1, 30-34,

Goloğlu, M., ( 1974). Milli Şef Dönemi 1939-45, Goloğlu Yayınları, Ankara.

Goode, R., (1984). Goverment Finance in Developing Countries, The Brookings Ins.. Washington D.C.

Görgün, S.,(1971). İktisadi Gelişme ve Türk Vergi Sistemi, Türkiye'de İktisadi Gelişme Meseleleri İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul.

Günçe, E., (1981). Türkiye’de Planlı Gelişmenin Yirmi Yılı 1960-1980, ODTÜ Gelişme Dergisi, Özel Sayı, 117-132.

Güran, T., (1989). Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi, Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841-1861),Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.

Herslag, Z.Y.,(1968). Turkey The Challenge of Growth, Genişletilmiş ikinci basım, Leiden.

Hines, W., E.W. Kemerrer ve diğerleri, (1936). Türkiye’nin İktisadi Bakımdan Umumi Bir Tetkiki 1933-34, Cilt I-V, Ankara.

İlyas Sami Bey, (1927). 1927 Bütçe Görüşmeleri Sırasındaki Konuşması, Zabıt Ceridesi, 31,2-2.

İnönü, İ., (1993). İstiklal Savaşı ve Lozan, Lozan Barış Antlaşmasının 70. yıldönümü Nedeniyle Verilen Konferans 1973, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara.

-------------- (1987). Hatıralar, İkinci Kitap, Bilgi Yayınları, Ankara.

Karamürsel, Z., (1989). Osmanlı Mali tarihi Hakkında Tetkikler, TTK Yayınları, Ankara.

Karataş, C., (1992). Public Debt, Taxation System and Goverment Spending Changes in Turkey:1980-2002, Journal of Economics and Administrative Studies,6, 41-82.

Kazgan, G. ve H. Kazgan.,(1964). Türkiye’de Maliye Politikası 1950-1960, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul

-------------.,(1999),Tanzimattan XXI. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, Altın Kitaplar, İstanbul.

-------------., ( 2002), Tanzimattan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.

Kepenek Y.ve Yentürk, N., (1994). Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitabevi, İstanbul.

Koçak, C., ( 1985). Türkiye’de Milli Şef Dönemi,1938-1945, Yurt Yayınları, Ankara.

Köklü, A., (1947). Türkiye’de Para Meseleleri, SBF Yayınları, Ankara.

Kuruç, B., (1993). Belgelerle Türkiye İktisat Politikası, İkinci Cilt, SBF Yayınları, Ankara.

----------., (1987). Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi, Bilgi Yayınları, Ankara.

Maliye ve Gümrük Bakanlığı, (1995). Bütçe Gider ve Gelir Gerçekleşmeleri,1924-1995, Ankara.

Maliye Vekaleti, (1943a). Cumhuriyet Maliyesi, Maliye Mecmuası, 8,28, 179-87.

Maliye Vekâleti,(1961). Genel Vergi Reformu Raporu, Vergi Reformu Komisyonu, İstanbul.

Maliye Vekaleti, (1943b). Bütçelerimiz ve Mali Vaziyetimiz, Maliye Mecmuası, 8,30, Birinci teşrin, İkinci Teşrin, Birinci Kanun.

Menderes, A., (1990). Bir Devre Damgasını Vuran Nutuklar, Mesafe Yayınları, İstanbul.

Meray, Seha L. ve Osman Olcay, (1977). Osmanlı İmparatorluğunun Çöküş Belgeleri, (Mondros Bırakışması, Sevr Andlaşması, İlgili Belgeler) SBF Yayınları, Ankara.

Merkez Bankası, (2003). Bilgi Notu, 31 Temmuz

Müderrisoğlu, A., (1974). Kurtuluş Savaşının Mali Kaynakları, Kastaş Yayınları, İstanbul. Mütercimler, E., (1992), Kurtuluş Savaşına Denizden Gelen Destek, Yaprak Yayınları, İstanbul.

Neumark, F., (1937). Günün Bütçe Meseleleri, Maliye Mecmuası, 2,6, 45-65.

--------------.,,(1947). Türkiye'de Harp Sonrası Maliye Meseleleri, İktisat Fakültesi Mecmuası, 8,1-4.

Okyar, O., (1946). Bir İktisadi Siyaset Peşinde, İktisat Fakültesi Mecmuası, 8,1-4.

Oyan, O., (1989). Dışa Açılma ve Mali Politikalar, 1980-1989, V Yayınları, Ankara.

Önder, İ.., Oktar Türel, Nazım Ekinci ve Cem Somel, (1993). Türkiye’de Kamu Maliyesi, Finansal Yapı ve Politikalar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.

Ökte, F., (1951). Varlık Vergisi Faciası, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul.

Önal, A.Y ve Temelli, S.,(2009). Vergi Yapısı-Sermaye Birikimi İlişkisi Çerçevesinde Gelirin

Yeniden Bölüşümü;1960-2008 Türkiye Örneği, EconAnadol 2009:Anadolu International in

Economics, June 17-19, Eskişehir.

Parasız, İ., (2001). Kriz, Enflasyon, Ayarlamalar, İstanbul.

Parvus Efendi, (1977). Türkiye’nin Mali Tutsaklığı, Muammer Sencer eds., İstanbul.

Pelin, İ.F., (1944). Finans İlmi, Bütçe, Cilt I, İÜ İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul.

Russel, T., (1953). Amerikan Yardımını Askeri İhtiyaçlar Dikte Ettirecektir, New York Herald Tribune, 29 Kasım. Haz. İlhami Öneroğlu, Yabancı Gözüyle Demokrat Türkiye 1950-59, Ege Matbaası, Ankara..

Sayar, N., (1966). Amme Maliyesi, Cilt I-II, İstanbul.

Schmitz, H., (1996). Azgelişmiş Ülkelerde Sanayileşme Stratejileri: Tarihsel Deneyimden Çıkarılacak Dersler,. F. Şenses, eds, Kalkınma İktisadı Yükselişi ve Düşüşü, İletişim Yayınları, İstanbul, 255-83.

Shaw, S.,(1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, vol 2, Cambridge, London.

Singer, M., (1977). The Economic Advance of Turkey 1938-1960, Turkish Economic Society Pub., İstanbul

Sonyel, S.R.,(1991), Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, I, II., ikinci Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.

Sönmez, A., (1999), Türkiye’de 1950 Sonrası Sanayileşme Politikası Üzerine Gözlemler, Bilanço 1923-1998, Tarih Vakfı, İstanbul.

Suvla, Refii Şükrü, (1940). Tanzimat Devrinde İstikrazlar, Tanzimat, Milli Eğitim Vekaleti Ankara.

Şimşek, H.A.,(2007). Türkiye’de 2000 Sonrasında Uygulanan İstikrar Programlarının Kamu Maliyesine Etkileri, Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 44,512.

------------------(2009), Küresel Kriz Ortamında Türkiye’de Maliye Politikası Değerlendirmesi

Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 46,528.

Tabakoğlu, A.(1994). Türk İktisat Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul.

Tahsin, Aynızade H., (1932). İlm-i Mali ve Maliye Kanunları, İstanbul.

Tekeli, İ. ve S. İlkin (1981). Merkez Bankası, ODTÜ Yayınları, Ankara.

-------------------------------- (1982), Uygulamaya Geçerken Devletçiliğin Oluşumu, ODTÜ Yayınları, Ankara.

Temizel, Z., (2003). Vergi Reformu Açık Oturum, Mülkiye Dergisi, 27, 238.

Tezel, Y.S. (1986). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Genişletilmiş İkinci basım, Yurt Yayınları, Ankara.

Thornburg, M.W., (1949). Turkey: An Economic Appraisal, New York.

Toprak, Z., (1982). Türkiye’de Milli İktisat, Yurt Yayınları, Ankara.

Türel, O., (1987).1980 Sonrasında Kamu Kesimi ve Finansmanı üzerine Gözlem ve Değerlendirmeler , Bırakınız Yapsınlar, Bırakınız Geçsinler, Türkiye Ekonomisi 1980-1985, Bilgi Yayınları, Ankara.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri, 1950-60 Bütçe Görüşmeleri, Ankara.

Uyar, B., (1992). Public Finances in Turkey in the 1980s, Journal of Economics and Administrative Studies, 6, 1-40.

Uygur, E., (2001). Krizden Krize Türkiye: 2000 Kasım ve 2001 Şubat Krizleri, Türkiye Ekonomi Kurumu, Ankara.

Ünal, T., (1972). Milli Mücadelede Ekonomik Durum, Türk Kültürü, 118.

Varcan, N.,(1987). Türkiye’de Vergi Politikalarının Oluşumu, Anadolu Üniversitesi İktisadi ve Bilimler Fakültesi Yayınları, Eskişehir.

Vural, M., (2004). Vergi Arenası, Finans-Politik Ekonomik Yorumlar, 41.

Yaşa, M.,(1971). Devlet Borçları, Sermet Matbaası, İstanbul.

-------------------(1966). İktisadi Meselelerimiz, Sermet Matbaası, İstanbul.

Yeldan, E., (2001). Küreselleşme Sürecinde Türkiye Ekonomisi, İletişim Yayınları, İstanbul.

-----------., (2003). Küreselleşmenin Neresindeyiz? Türkiye Ekonomisinde Borç Sorunu ve IMF Politikası, stradigma.com.

1^ 1957 Yılı Bütçe Encümeni Layihası ve Mazbatası, TBMM Zabıt Ceridesi, 17, 1957, s.2.

2^ Adnan Menderes, 21 Nisan 1954’te Trabzon’da yaptığı bir konuşmadan, Menderes Konuşmaları, s.490. Türkiye’ye 1949-53 yılları arasında toplam 225.1 milyon dolar Amerikan ekonomik yardım, 305.7 milyon dolar askeri yardım yapıldı. ABD,1953-59 yılları arasında 546.2 milyon dolar ekonomik yardım yaptı. 1954 sonrasında yardımlar ithalatın finansmanında kullanıldı. 1952 sonrasında yardımların çoğu hibe şeklini aldı, 1954’ten sonra hibe yardımları nakdi olmaktan çıktı PLO kredilerine çevrildi (Erhan, 2001:553).

3^ Randall Türkiye’ye 1956 yılında gelerek A.B.D’nin Türkiye’ye iktisadi yardım yapmak istediğini, hazırlayacağı rapora göre karar verileceğini söyler. İstediği tüm bilgileri toplar ve gider(Behramoğlu, 1973). Tek yanlı dış politika ve iktisadi sıkıntılar siyasi egemenlik konusunda sorular uyandırır. Nitekim, 1959 yılında İstimlak ve Müsadere Anlaşmasının Meclis’e gelmesi, kapitülasyonlar mı geliyor diye tepki görür. CHP ise iktisadi sıkıntılara rağmen istikrar sağlanırsa, Türkiye’nin artan bir hızla kalkınacağını vurgulayarak hükümeti güven ve istikrarı sağlamaya çağırıyordu.

4^ 1938 yılındaki vergi yükü 1960 yılına gelindiğinde değişmemiştir (Görgün,1971).

5^ Kaldor'un Türk vergi sistemi hakkındaki raporu ; Nicholas Kaldor, 1962 yılında Devlet Planlama Teşkilatının davetlisi olarak Türk Vergi sistemini incelemek üzere Türkiye'ye gelmiş bir İngiliz iktisatçısıdır. Alman maliyecisi Gunter Schmolders ise Vergi Reform Komisyonu tarafından Türkiye'ye davet edilmişti. Kaldor'a göre yatırımların ve kalkınma hızının yetersiz kalmasının yeterli ölçüde teşvik sağlanmamasından kaynaklandığını ileri sürenler, vergilerin teşvik edici fonksiyonunu kaynak sağlayıcı fonksiyonu pahasına ön plana alarak, vergi sistemini vergi indirimleri, muafiyet ve istisnalarla geliştirirler. Kalkınma hızının ve yatırımların azlığının ana nedeni olarak kaynak yetersizliği görüşünü ön plana alanlar ise, vergilerin kaynak sağlayıcı fonksiyonunu ön plana alırlar. Ona göre, Türkiye'de sorun atıl sermayenin teşvik edilerek kalkınma hızının artırılması değil, içsel kaynak yetersizliğinin giderilmesidir. Türkiye'nin ihtiyaçlarını karşılamada vergi gelirleri yetersiz kalmaktadır, cari ihtiyaçların %9 nun dış borçlanma, %5 inin ise açık finansmanla karşılanması bunu kanıtlamaktadır. Kaldor, vergi gelirlerini artırmak üzere iki yol önerir: Lüzumsuz ve lüks tüketimin vergilenmesi, tarım kesiminde yaratılan fazlanın artırılması. Tarımda verimliliğin artırılması sanayileşmenin ön koşuludur, Türkiye'de ise, tarım hafif bir biçimde vergilenmektedir. Tarım kesimi, hemen hemen yok denecek kadar az dolaysız vergi ödemektedir. Gelir vergisi, tarım kesimini vergilemek için uygun olmayan bir araçtır. Kaldor'a göre, tarımda yeni bir arazi vergisi uygulanmalı, bu vergi net tarımsal ürün üzerine konulmalı, hektar başına arazi değeri de göz önüne alınarak arazi büyüklüğüne göre artan oranlı olmalıdır. Vergi, arazinin niteliğine göre belirlenecek potansiyel üretim üzerine konulmalı, böylece verimli olanlar ödüllendirilirken, verimsiz olanlar cezalandırılmalıdır. Kaldor, potansiyel hasıla vergisinin yanı sıra, tüm vergi sistemini incelemiş, vergi oranlarının düşüklüğü, istisna ve muafiyetlerin genişliğini eleştirmiştir. Ayrıca, karayollarının finansmanı, ithalat rantlarının vergilenmesi ve kamu iktisadi teşebbüslerinin fiyat politikası ile ilgili öneriler getirmiştir. Rapor'un son bölümünde, vergi reform komisyonu ve Schmölders'in raporu eleştirilmiş, vergilerin teşvik edici yönüne yer verilmesinin Türkiye'nin iktisadi yapısına uygun olmadığını ileri sürerek, yatırım indiriminin yanlış kullanıldığını, gereksiz yere devletin gelir kaybına neden olunduğunu ifade etmiştir. Ona göre, teşvik edilmek isteniyorsa, küçük işletmelere yönelik bir teşvik sistemi geliştirilmelidir. Schmölders ve Vergi Reform Komisyonu'nun hazırladığı raporun, üst gelir gruplarını koruyucu ve geliştirici bir rolünün olduğunu ve rastgele amaçlara yöneldiğini ifade etmiştir. Kaldor'un raporu DPT tarafından savunulmuş ve İsmet İnönü tarafından desteklenmiştir. Ancak, Vergi Reform Komisyonunun önerileri, politikacıların çoğu tarafından benimsenmiş, bu nedenle planların finansmanı konusu başlangıçta bir çıkmaza girmiştir.

6^ 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren TL den altı sıfır atılarak YTL çıkarılmış, 31 Aralık 2009’a kadar tedavülde kalmıştır.