TürklüK ÇAĞDAŞliq

Dövlət idarəçilik forması dedikdə, ali hakimiyyət or-qanlarının strukturunu, yaradılması və təşkili qaydasını və onlar arasındakı səlahiyyət bölgüsünü səciyyələndirən dövlət-hüquqi kateqoriya başa düşülür. Dövlət idarəçiliyinin iki əsas forması mövcuddur: monarxiya və respublika. Monarxiyanın özünün isə iki növü var: mütləq (qeyri məhdud) və məhdud (konstitusiyalı) maonarxiya.

Mütləq monarxiyada monarx (hakimiyyəti irsi olaraq ötürülən dövlət başçısı) qanunvericilik və icra hakimiyyəti funksiyalarını yerinə yetirir. O, ədalət mühakiməsi həyata keçirmək səlahiyyətinə və bir sıra nəzarət funksiyalarına da malik olur. Bu idarəetmə forması quldarlıq və feodalizmdə mövcud olmuş, kapitalizmdə isə tədricən öz əhəmiyyətini itirərək ya tamamı ilə ləğv edilmiş (respublika ilə əvəz edilmiş) ya da məhdud monarxiya ilə əvəz edilmişdir. Lakin bu gün də bir sıra dünya ölkələrində (Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ, Qətər, Vatikan və s.) mütləq monarxiya mövcuddur.

Məhdud (konstirusiyalı) monarxiyada hakimiyyət monarx-la seçkili-nümayəndəli orqan – parlament arasında bölüşdürü-lür və monarxın məhdudlaşdırılmış hakimiyyəti əslində sim-volik xarakter daşıyır və dövlət əsasən parlament və hökumət (nazirlər kabineti) tərəfindən idarə edilir.

Respublika idarəetmə formasına malik ölkələrdə xalqın dövlət idarəçiliyində iştirakı seçkilər vasitəsi ilə təmin edilir. Belə ki, dövlət idarəçiliyi əhali tərəfindən müəyyən müddətə seçilən seçkili orqanlara məxsus olur və bu orqanlar seçicilərlə əlaqədə olaraq onlar qarşısında məsuliyyət daşıyır. Dövlət seçkili parlament və icraedici hakimiyyət tərəfindən idarə edilir. Prezidentin səlahiyyətlərinin daha çox olduğu res-publikalar Prezident Respublikası, parlamentin səlahiyyət-lərinin daha çox olduğu respublikalar Parlament Respublikası adlanır. Birinci halda hökumət prezident tərəfindən formalaşdırılır və əsasən onun qarşısında məsuliyyət daşıyır. İkinci halda isə bu funksiyalar parlament tərəfindən həyata keçirilir.