Ülke raporu etüd-Araştırma Servisi Mart 2008 İÇİndekiler giRİŞ III kaynakçA 32
Yüklə 375,03 Kb.
|
3.2. DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ İran ülkemiz dış ticaretinde önemli ülkelerden biri durumundadır. İkili ticaret son yıllarda büyük bir gelişme göstermiştir. 2005 yılı itibariyle İran’ın Türkiye’nin toplam ihracatı içindeki payı %1.2, toplam ithalatı içindeki payı ise %3.0’dır. 2004 yılı değerleri ile karşılaştırıldığında İran’ın Türkiye ihracatındaki payı %1.3’ten % 1.2’ye gerilediği, ithalatındaki payının ise %2.0’dan %3.0’a yükseldiği görülmektedir. 2004 yılında %52 oranında artan ihracat nedeniyle bu dönemde ihracatın ithalatı karşılama oranı %28’den %41’e yükselmiştir. 2005 yılı itibariyle ihracatın ithalatı karşılama oranı ise %26 olmuştur. 2006 yılında ise ticaret hacmi, geçen yıl 2005 yılına göre yüzde 80 artarak 6.7 milyar doları bulmuştur. Türkiye ile İran’ın ticaret hacmini 10 milyar dolara çıkartmayı amaçlanmaktadır. Ancak bu gelişme daha çok İran lehinde gerçekleşmektedir. Türkiye’nin İran’a ihracatı, 2005 yılında 899.4 milyon dolar iken 2006 yılında 1.05 milyar dolara çıkmıştır. Buna karşın, Türkiye’nin İran’dan yaptığı ithalat, aynı süre içerisinden 3.46 milyar dolardan 5.62 milyar dolara tırmanmıştır. Bunun sonucu olarak 2005 yılında 2.55 milyar dolar olan Türkiye aleyhindeki açık, geçen yıl 4.56 milyar dolara kadar büyümüştür. Böylece, 2004 yılında iki ülkenin belirlediği, ikili ticaret hacminin 5 milyar dolara çıkartma hedefine çok kısa bir süre içinde ulaşılmış ancak bu, Türkiye’nin İran’dan yaptığı alımların artırılması ile sağlanmıştır. TABLO 10. Türkiye-İran Dış Ticareti (Bin Dolar)
Kaynak: TÜİK, DTM Fasıllar itibarıyla bakıldığında, İran’a ihracatımızda önemli ürünler otomotiv ve yan sanayi, kazanlar ve makinalar, tütün, demir-çelik, mineral yakıtlar, elektrikli makinalar, ağaç ve ahşap eşya, plastikler, demir-çelik eşya ve sentetik suni devamsız liflerdir. İthalatımızda ise en önemli kalemi mineral yakıtlar (petrol ve doğal gaz) teşkil etmektedir. Bunun yanırsa başlıca ithalat kalemleri plastikler, metal cevherleri, bakır ve bakır ürünleri, sentetik suni filamentler, ham postlar, organik kimyasallar, tuz, kükürt, çimento vs., muhtelif kimyasal maddeler ve kazanlar-makinalardır. TABLO 11. Fasıllar İtibariyle Türkiye-İran Dış Ticareti (Ocak-Kasım 2005)
Kaynak: TÜİK, DTM Ülkemizin İran’a ihraç edebileceği potansiyel ürünler otomotiv yedek parçaları, bitkisel yağ, makine ekipman ve parçaları, tekstil ürünleri (kumaş, iplik v.b.), elektrikli ve elektronik alet ve cihazlar ve beyaz eşyalar (CKD ve SKD olarak), İran mevzuatında değişiklik olursa konfeksiyon ürünleridir. Ülkemize ihracatta rakip ülkeler Almanya, İtalya, Fransa, Japonya, İngiltere, G.Kore, Çin ve Birleşik Arap Emirlikleri’dir. Özellikle gelişmiş ülkeler açtıkları ihracat kredileri ile ülkemizin ihracat şansını olumsuz yönde etkilemektedir. İran’da ithalat tamamen devlet kontrolünde yapılmaktadır. Döviz tahsisi yeterli olmayan veya döviz tahsisatı alamayan firmalar sadece yaptıkları petrol-dışı ürün ihracatı karşılığı ithalat yapabilmektedir. İran’ın ihracatının %80’i ham petrol olduğu için bu sistem fazla bir potansiyel taşımamaktadır. İran’ın ithalat rejiminde meydana gelen sık değişiklikler, hem mevzuatın takip edilmesini hem de ülkemiz ihracatçılarının bu ülkeye yönelik uzun vadeli planlar yapmasını engellemektedir. İranlı firmaların akreditif açmaları için gereken süre 2 ile 7 ay arasında değişmektedir. Bu durum ihraç fiyatlarında meydana gelen değişikliklerden dolayı anlaşmazlıklara neden olmakta, ticareti olumsuz yönde etkilemektedir. İran firmaları akreditif açtıkları zaman proforma fatura bedelini önceden riyal olarak bankaya yatırmakta, uygulanan enflasyonla mücadele programı nedeniyle zaman zaman ülkede riyal sıkışıklığı yaşanmaktadır. Diğer yandan bazı ülkelerin (G.Kore, İtalya, v.b) İran ile yaptığı petrol karşılığı mal anlaşması çerçevesinde (İranlı firmalar tarafından açılan akreditifler ihracatçı ülkelerin sigorta şirketleri tarafından ülke riski üzerine alınarak finanse edilmekte) ticari faaliyette bulunması, bu ülkelerin ihracatçılarına rekabet üstünlüğü sağlamaktadır.
1998-2000 yılları arasında yoğun biçimde seyreden, çeşitli istismarlar ve sakıncalar nedeniyle sınır ticareti alanında büyük sorunlar yaşanmış, çok sayıda Türk şirketi peşin ve elden ödemeli motorin bağlantısı yapmış, bazıları bedelleri ödendiği halde mallarını alamamış veya çeşitli nedenlerle ithal edemeyerek mağdur olmuşlardır. Buna ilaveten İran menşeli bazı tarım ürünleri (karpuz, kivi vb.) ithalatıyla ortaya çıkan haksız rekabet nedeniyle yerli üreticiler büyük zarar görmüş, terör nedeniyle sarsılan bölge ekonomisini canlandırmak amacıyla izin verilen sınır ticareti amacını aşan bir yapıya dönüşmüştür. Bu nedenle, sınır ticareti belirli bazı maddelerle kısıtlanmış olup, bu güne kadar çok düşük ölçekte seyretmektedir. Ancak, ülkemizce mevzuatı düzenlenen Sınır Ticaret Merkezleri (STM) projesi yürürlüğe girdiğinde sınır ticaretinin kontrollü ve daha geniş ürün yelpazesi ile canlandırılması mümkün görülmektedir. Bu çerçevede, İran’la Türkiye arasında sınır bölgelerinde ticaretin arttırılarak, iki ülke sınır halklarını refah düzeylerinin yükseltilmesine imkan tanıyacak olan Sınır Ticaret Merkezlerinin (STM) Gürbulak/Sarısu, Kapıköy/Razi ve Esendere/Razi’de kurularak, uygulamaya geçilmesi hususu 2003 yılı Ortak Ticaret Komitesi toplantısı Mutabakat Zaptında yer almıştır. Ülkemiz tarafı STM’lerde sözkonusu olacak vergi oranlarını, sanayi ürünlerinde gümrük vergisinden muaf, tarım ürünlerinde ise %40 indirim yapılacak şekilde belirleyerek, uygulamaya başlamıştır. İran tarafı da, çeşitli oranlardaki vergi indirimleri ile uygulamaya geçmiştir. 2005 yılı ile önümüzdeki yıl için STM'lerde ticaret hacmi 100 milyon dolar olarak tespit edilmiştir. Ancak, STM’lerden beklenen oranda istifade edilebilmesi bazı alt yapı eksikliklerinin ivedilikle giderilmesine ve STM'lerde ticareti özendirecek bazı projelerin gerçekleşmesine bağlıdır .Bu çerçevede, Türkiye-İran arasında gerçekleştirilen alt komite toplantılarında önemli gelişmeler sağlanmaktadır. 3.4. İKİ ÜLKE ARASINDAKİ İŞBİRLİĞİ OLANAKLARI İran, Türk özel sektörü için geni fırsatların olduğu bir ülkedir. Komşu ülke olarak yakınlığının yanı sıra, genç nüfusuyla birlikte artan tüketim talebiyle gelecek vadeden bir Pazar niteliğindedir. İran’da ihracat yapmak ve hammaddeleri İran’dan almak şartıyla sanayi amaçlı ve %100 yabancı sermeyeli şirket kurulabilmektedir.İranlı firmalar ülkeye teknoloji ve sermeyenin çekilmesine yönelik olarak yabancı ortaklarla işbirliğine sıcak bakmaktadırlar. İran ekonomisi büyük ölçüde KOBİ’lere dayanmaktadır. Bu alanda iki ülke için işbirliği imkanları mevcuttur. Türkiye’nin bankacılık alanında sahip olduğu tecrübenin İran’a aktarılması da iki ülke arasındaki işbirliğinin yeni bir halkasını oluşturabilir. Demir-çelik ürünleri bakımından Türk ürünlerinin Rus ve Ukrayna demir-çeliği ile rekabet etmesi güç olmakla birlikte, özellikle otomotiv sektöründe büyük bir Pazar mevcuttur. Bu sektördeki talep bugün büyük ölçüde Güney Kore, Tayvan ve Hindistan’dan karşılanmaktadır. İran’daki Çulha Özel Bölgesi’nde yatırım yapan yabanı firmalara getirdikleri katma değer kadar mal ithal etme hakkı tanınmakla birlikte yer satılmamakta ancak %51 oranında bir İranlı ortakla yatırım yapması halinde yer sağlanmaktadır. İran, deniz taşımacılığı konusunda Türk şirketlerinin desteğini aramaktadır. Hazar Denizi ve Karadeniz üzerinden ortak faaliyetler yürütme konusunda İran tarafının talebi mevcuttur.İran ayrıca, deniz yolu taşımacılığında filosunu genişletmek amacındadır. İran’a gerekli gemilerin Türk gemi inşa sanayicileri tarafından temin edilmesi yönünde bir işbirliği de mümkündür. Türkiye ile İran’ın işbirliği yapabileceği bir diğer sektör de turizm sektörüdür. İran’dan Türkiye’ye önemli miktarda turist gelmektedir. İranlı yetkililer turizm konusunda işbirliğinin karşılıklı olmasını arzu etmektedirler. Fakat, İran’ın turizm altyapısı uluslararası standartlarda geniş bir turist kitlesini ağırlamak için yeterli değildir. Bu çerçevede, İran’ın turizm potansiyeli için gerekli altyapının oluşturulmasında Türk işadamları önemli rol üstelenebilirler. Özellikle gerekli havaalanı, karayolu, otel, motel ve tesislerin inşası, modernizasyonu ve işletilmesi konusunda işbirliği imkanları yaratılabilir. Bunun haricinde Iran yetkilileri Irak’ın Kerbela şehrine yönelik Haç ziyaretinin artık Irak ve Suriye üzerinden değil, Türkiye üzerinden yapılması konusunda isteklerini gündeme getirmişlerdir. Bu çerçevede, Türk hizmet sektörü İran vatandaşlarına din turizmi konusunda hizmet verebilir.
İran'da ithalatta aranan genel şartlar aşağıda sıralanmaktadır.
Diğer taraftan, İran iş adamlarımız için, gerek ticaret, gerekse yatırım açısından en önemli ülkelerin başında gelmektedir. İran nüfusunun önemli bir bölümü ülkemize büyük bir sempatiyle bakmakta, bazı sektörlerde Türk ürünleri üretici ayrımı yapılmaksızın marka imajıyla görülmektedir. Ülkemiz ürünlerindeki olumlu imajın arttırılarak devam etmesi, üründe ve satış ile satış sonrası hizmet anlayışındaki yüksek standardın tutturulmasına bağlı olduğu açıktır. Ayrıca, özellikle İslam devrimi sonrası ticari yaşamın kendine özgü özellikler kazandığı İran’da ticari acente ve distribütörlük aracılığı ile iş yapma biçimi oldukça yaygınlaşmıştır. Bu bakımda İran pazarına girmek isteyen Türk işadamlarının bu ülkede bulacakları bir acente ya da aracı, çok işlerine yarayabilir. İran’a tekstil ve dokuma ürünleri ithalatında önceki dönemlerde uygulanan yasaklara ve günümüzde ithali serbest bırakılmasına rağmen uygulanan yüksek koruma oranlarına karşın, bu ülke piyasasının Türk malı kumaş ve giysilerle dolu olması, acente ve distribütör yapısının pratik yararını kanıtlayan güzel bir örnektir. 3.5.2. İran’da Şirket Kuruluşu İran'da şirket çeşitleri Türkiye'deki sınıflandırmanın aynısıdır. Örneğin (Anonim Şirketi- Limited Şirketi v.s) Gerekli Belgeler:
İran'da kurulacak şirketlerde, mevzuatta açık bir hüküm olmamasına rağmen, uygulamada yabancılar % 51 İranlı ortak payı olacak şekilde yetkililerce yönlendirilmektedirler. Yabacıların Maliye Bakanlığı'ndan Yabancı Sermaye Yatırım İzini almaları halinde, şirketteki payı % 100 yabancının olacak şekilde şirket kuruluşu mümkün olmaktadır. 3.5.3. İran’da Yabancı Şirketlerin Şube veya Ana Bayilik Tescili
Bu bilgiler aşağıdaki konuları kapsamaktadır.
Şirketin feshini istemeye yetkili şahıslar tarafından şirket feshedilirse (infishah) halinde şirket kendisine verilen süre içerisinde şirketi tasfiye edeceğini taahhüt etmelidir.
Yabancı ülkelerde hazırlanan bütün belgeler Dışişleri Bakanlığı veya bulundukları yerin Valiliğince onaylayarak İran Büyükelçiliği veya Konsolosluğu tarafından tasdik edilmelidir. Hazırlanan bu belgeler İran’da tercüme edilmelidir 3.6. İHRACATÇILARIMIZIN İRTİBAT KURMASINDA YARAR GÖRÜLEN KURUM VE KURULUŞLAR İran’ın kendine has yapısı nedeniyle, ihracatçılarımızın Ticaret Müşavirliğinden konuları ile ilgili bilgi almaları, ilerde karşılaşacakları sorunları en aza indirmede yararlı olacaktır. Bunun yanında İran Maden, Ticaret ve Sanayi Odası ve Kooperatifler ile irtibat kurulmasında fayda görülmektedir. Siyasi ilişkilerin istikrarlı olduğu dönemde Ticaret Bakanlığı, Sanayi Bakanlığı ve Maliye ve Bütçe Bakanlığı (Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü) ile Merkez Bankası diğer irtibat kurulması gereken kuruluşlardır. 3.7. GÖRÜŞ VE ÖNERİLER İran’ın içinde bulunduğu ekonomik durum göz önüne alınarak, alternatif finansman yöntemlerinin (Eximbank kredisi, petro-finansman sistemi, doğal gaz karşılığı mal alımı, v.b.) uygulamaya konulmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. İthalatına izin verilen ürünler göz önünde bulundurularak ülkemiz ihracatçılarının ihtisas fuarlarına katılmaları teşvik edilmelidir. İran’la ticaretimizin artırılmasında önemli yollardan biri de yatırım yapmaktır. Özellikle İran’da son yıllarda meydana gelen değişikliklere paralel olarak Japonya, G.Kore ve Avrupa ülkelerinin yatırım yapma konusunda çaba sarf ettikleri gözlemlenmiştir. Ülkemiz yatırımcılarının bu konuda bilgilendirilmeleri ve yatırım konusunda teşvik edilmeleri faydalı olacaktır. Ülkemiz işadamlarının iş görüşmeleri için İran’a Nevruz tatili sırasında (17 Mart- 1 Nisan) gitmemeleri, İran’da resmi tatil günlerinin Perşembe-Cuma olduğunu göz önünde bulundurmaları gerekmektedir. İş adamlarımızın İran’a giriş yaparken 1000 dolardan fazla döviz ile İran’dan tekrar çıkış yapacaklar ise mutlaka giriş esnasında döviz deklaresinde bulunmaları gerekmektedir. Aksi takdirde gümrükte büyük sorunlarla karşılaşabilirler. KAYNAKÇA BBC TURKISH - www.bbc.co.uk/turkish/indepth/story/2004/02/040219_iran_sistem.shtml BP STATİSTİCAL REVİEW OF WORLD ENERGY, 2006 CIA FACTBOOK - www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/ir.html#People DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLER KURULU - www.deik.org.tr/ikili/200623174833Iran-ikili-ocak2006.pdf DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI - www.dtm.gov.tr/ead/YAYIN/kitap/iran.htm ECONOMIST INTELLIGENCE UNIT – Iran Country Profile – 15 Kasım 2007 İHRACATI GELİŞTİRME MERKEZİ (İGEME) – www.igeme.org.tr İRAN MERKEZ BANKASI - www.cbi.ir İRAN GÜMRÜK İDARESİ İSTATİSTİK VE BİLGİ İŞLEME BÜROSU – www.irica.gov.tr KÜÇÜK - ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİ GELİŞTİRME MERKEZİ (KOSGEB) – www.kosgeb.gov.tr T.C. TAHRAN BÜYÜKELÇİLİĞİ - TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ WIKIPEDIA - http://en.wikipedia.org/wiki/Iran WORLD DEVELOPMENT INDICATORS DATABASE, APRIL 2006 - Iran, Islamic Republic Data Profile Makaleler Leyla EMANET, “İran ve Türkiye’nin Yabancı Rekabeti”, INFOMAG Aylık iş ve Ekonomi Dergisi, Nisan 2006, Yıl:6, Sayı: 2006/4 Arzu CAFERİLER, “Türkiye-İran İlişkilerindeki Dönüm Noktaları ve Son Gelişmelerin Değerlendirilmesi”, Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK), 26 Ocak 2006 Cavid VELİEV , “Bir Uzak Bir Yakın: İran-Türkiye İlişkileri”, Türkiye Uluslararası Stratejik Araştırmalar Merkezi (TUSAM), 24 Mart 2005 Deniz GÖKÇE, “İran Ekonomisi ve Petrol (1)!”, Akşam, 15.04.2006 Deniz GÖKÇE, “İran Ekonomisi (2)”, Akşam, 16.04.2006 Deniz GÖKÇE, “İran Ekonomisi (3)”, Akşam, 17.04.2006 Deniz GÖKÇE, “İran Petrolü: Büyük Kaynak, Eskimiş Yatırım!”, Akşam, 18.04.2006 Gazete Haberleri “İran’la Ticaret Hedefi 10 Milyar Dolar”, Kozmopolit, 19 Şubat 2007 http://www.kozmopolit.net/haberler/14388 “11 Ay İçerisinde 803 Milyon Dolar Yabancı Yatırım”, Iran Daily, 27.12.2006 “Geçen yılın ihracatı 60 milyar Dolar oldu”, Tehran Times, 30.08.2006 “Bir Bakışta İran”, İran Kültür Evi, http://www.irankulturevi.com “İran İslam Cumhuriyeti - Türkiye Cumhuriyeti İlişkileri’ne Kısa Bir Bakış”, İran Kültür Evi, http://www.irankulturevi.com “İran petrol dışı ihracatı 11,5 milyar dolara ulaştı”, Islami Republic News Agency (IRNA), 06.01.2007, www.irna.ir/tr/news/view/menu-444/0701066633104513.htm 'İran, 2015'den sonra petrol ihraç edemeyecek', Cihan Haber Ajansı, 16.01.2007 “Türkiye ve İran ekonomik ilişkilerini geliştiriyor”, Anlayış Dergisi, Sayı: 44, Ocak 2007 Yüklə 375,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||