Umumiy tilshunoslik

Ekspert varag’i № 4 O’quv topshirig’i Leksikologiyaning bo’limlari. So’z va leksema o’rtasidagi farqlar nimalarda ko’rinadi?

Ekspert varag’i № 5 O’quv topshirig’i 1. So’zning semantik strukturasi qaysi semalardan iborat? 2. Til birliklari qaysilar? Nutq birliklari qaysilar?

4-ilova






«Bаliq skеlеti»


5-ilova


B/B/B JАDVАLI - Bilаmаn/ Bilishni хоhlаymаn/ Bilib оldim. Mаvzu, mаtn, bo‘lim bo‘yichа izlаnuvchаnlikni оlib bоrish imkоnini bеrаdi.

Tizimli fikrlаsh, tuzilmаgа kеltirish, tаhlil qilish ko ‘nikmаlаrini rivоjlаntirаdi.

O‘quvchilаr:

5. 
   Jаdvаlni tuzish qоidаsi bilаn tаnishаdilаr. Аlоhidа, kichik guruhlаrdа jаdvаlni rаsmiylаshtirаdilаr.
   
6. 
   “Mаvzu bo ‘yichа nimаlаrni bilаsiz” vа “Nimаni bilishni хоhlаysiz” dеgаn sаvоllаrgа jаvоb bеrаdilаr. Jаdvаlning 1- vа 2- bo‘limlаrini to‘ldirаdilаr.
   
7. 
   O‘qituvchi bаyonini tinglаydilаr, mustаqil o‘qiydilаr.
   
8. 
   Mustаqil, kichik guruhlаrdа jаdvаlning 3 bo‘limni to‘ldirаdilаr
   

Semasiologiya
Bilaman	Bilishni xohlayman	Bilib oldim

10-mavzu

Tilning lug’at tarkibi. Leksikografiya. Jargon va argolar. Istorizm, arxaizm, neologizm .

1.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli

Mashg’ulot vaqti - 2 soat	Talabalar soni – 30 ta
Mashg’ulot shakli	Mavzu bo’yicha bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash yuzasidan amaliy mashg’ulot
Amaliy mashg’ulot rejasi	1. Tilning lug’at tarkibi. 2. Leksikografiya. 3. Jargon va argolar. 4. Istorizm, arxaizm, neologizm .
Amaliy mashg’ulotning ta’limiy maqsadi: tilning lug’at tarkibi, leksikografiya, jargon va argolar, istorizm, arxaizm va neologizmlarga oid bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash. Amaliy mashg’ulotning tarbiyaviy maqsadi: dars tarbiyaviy xarakterdagi qator vazifalarni bajarish imkoniyatini beradi: jamoa bilan ishlash mahorati, xushmuomalalik, o’zgalar fikriga hurmat, faollik, liderlik sifatlarini shakllantirish, ishga ijodiy yondashish, o’zini xolis baholash va b. Amaliy mashg’ulotning rivojlantiruvchi maqsadi: talabalarning ijodiy tafakkurini, mantiqiy fikrlash va analiz-sintez qilish qobiliyatini o’stirish.
Mavzuni o’zlashtirish uchun zaruriy bo’lgan adabiyotlar ro’yxati	1.Mir 1. Yo’ldoshev I., Sharipova O’. Tilshunoslikka kirish. -Toshkent: Iqtisod-moliya, 2007. 2. Jamolxonov H. Hozirgi o’zbek adabiy tili. –Toshkent, 2008. 3. Rahmatullayev SH. Hozirgi adabiy o‘zbek tili . – T., 2006. 4.Tilshunoslik nazariyasi va metodologiyasi. Tuzuvchi. prof. Dadaboev H. - T., 2004. 5. Yo’ldoshev I., Muhamedova S. va b. Tilshunoslik asoslari. -Toshkent, 2013
Pedagogik vazifalar: tilning lug’at tarkibi, leksikografiya, jargon va argolar, istorizm, arxaizm va neologizmlarga oid bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish; -bu borada talabalarning shaxsiy fikrini aniqlash.	O’quv faoliyati natijalari: tilning lug’at tarkibi, leksikografiya, jargon va argolar, istorizm, arxaizm va neologizmlarga oid bilimlarni kengaytiradi va chuqurlashtiradi; o’z shaxsiy fikrini shakllantiradi.
Ta’lim berish usullari	Munozara, suhbat, tezkor so’rov, FSMU texnikasi, Klaster va Baliq skeleti
Ta’lim berish shakllari	Ommaviy, jamoaviy, hamkorlikda, yakka tartibda ishlash texnologiyasi
Ta’lim berish vositalari	O’quv qo’llanma, kompьyuter, proektor , tarqatma material, ekspert topshiriqlari
Ta’lim berish sharoiti	O’TV ga moslashtirilgan auditoriya
Monitoring va baholash	Og’zaki nazorat: savol-javob

1.2. “Tilning lug’at tarkibi. Leksikografiya. Jargon va argolar. Istorizm, arxaizm, neologizm ” mavzusidagi amaliy mashg’ulotning texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
Tayyorgarlik bosqichi	1. Mavzuni aniqlaydi, ta’limiy maqsadni belgilaydi. 2.Belgilangan ta’limiy maqsadlarga mos o’quv bilish topshiriqlarini ishlab chiqadi. 3.Ichki guruhlar ishini samarali bo’lishini ta’minlash maqsadida ular uchun yozma yo’riqnomalarni tayyorlaydi. 4. Ekspert guruhlar ish natijalarini baholashi uchun mezonlarni ishlab chiqadi.
1-bosqich. O’quv mashg’ulotiga kirish bosqichi ( 5 daqiqa)	1.1. Mashg’ulot mavzusi, uning maqsadi va kutlayotgan natijalar bilan tanishtiradi, ularning ahamiyati va dolzarbligini asoslaydi. 1.2. Guruhlar ishini baholash mezonlarini e’lon qiladi (1-ilova).	Tinglaydilar
2-bosqich. Asosiy bosqich (50 daqiqa)	2.1. Talabalarni faollashtirish maqsadida tezkor-so’rov usulini qo’llaydi. 2.2.Guruhni 5ta guruhchalarga bo’ladi, ularni talabalar takliflari asosida nomlaydi. Guruhlarga ekspert vazifalarini tarqatadi va ularning mohiyati bilan ularni tanishtiradi. Ekspert vazifalarini “FSMU” texnikasi asosida bajarilishini tushuntiradi (2-3-ilovalar). Avval yakka tartibda bajargan ishlarni muhokama qilib, yagona to’g’ri fikrni tanlab, format qog’oziga ko’chirishni taklif qiladi. Talabalar faoliyatini yo’naltiradi, maslahat beradi. Baholash mezonlarini eslatadi. Taqdimot boshlanishini e’lon qiladi. 2.3. Bajarilgan ishlarni taqdim qilishni so’raydi, savollar beradi. Taqdimot jarayonida talabalar fikrini tahlil qiladi, faol ishtirok etgan talabalarni baholaydi va guruhga umumiy ball qo’yadi. 2.4. Klaster va baliq skeleti bilan ishlaydi (4-ilova)	Talabalar berilgan savollarga javob beradilar. Kichik guruhlarga bo’linadilar. Topshiriqni bajaradilar Taqdimotni taqdim qilishda sardorga yordam beradilar. Taqdimotlar muhokamasida faol qatnashadilar
3-bosqich. Yakuniy bosqich (15 daqiqa)	3.1. Mavzuni umulashtiradi, u yuzasidan xulosa bildiradi. 3.2. Guruhlar ishini baholaydi, faollarni alohida qayd qiladi va ballarni e’lon qiladi. 3.3. Mustaqil ish uchun vazifalar beradi.	Tinglaydilar. Vazifani yozib oladilar.

1-ilova

Guruhlarning bilim va ko’nikmalarini baholash mezonlari

Topshiriqlar, baholash ko’rsatkichlari va mezonlari	Maks. Ball	1	2	3	4	5
Maksimal ball	2
Savol to’liq yoritib berildi	0,5
Javoblar yetarli darajada asoslab berildi	0,5
Guruh ishtirokchilari-ning faolligi	0,5
Berilgan savollarga javob berdi	0,3
Reglamentga rioya qildi	0,2
Jami	2

1, 5- 2 ball – “a’lo”

1- 1,4 ball – “yaxshi”

0, 5- 0,9 ball – “qoniqarli”

0 -0,4 ball – “qoniqarsiz” 2-ilova

Ekspert varag’i № 1 1. Lug’atchilik qachon paydo bo’lgan? 2. Qanday lug’at turlarini bilasiz?

Ekspert varag’i № 2 1.Izohli lug’atlar bilan tarjima lug’atlarining farqlarini gapiring. 2. Lug’at tuzish qanday etaplardan iborat?

Ekspert varag’i № 3 1.Lug’atshunoslarning vazifalari nimalardan iborat? 5. Siz qanday lug’atlardan foydalanasiz?

Ekspert varag’i № 4 Istorizm bilan arxaizmning farqi nimada? Neologizm nima? Fikringizni isbotlovchi misollar keltiring.

Ekspert varag’i № 5 1.Jargon nima? Argo nima? 2. Kasb-hunarga oid leksika nima? Fikringizni isbotlovchi misollar keltiring.

3-ilova

TARQATMA MATERIALNING TAXMINIY NUXSASI

FSMU TEXNOLOGIYASI

F – fikringizni bayon eting. S – fikringiz bayoniga biror sabab ko’rsating. M – ko’rsatilgan sababni tushuntiruvchi biror misol keltiring. U – fikringizni umumlashtiring.

Ushbu texnologiya tinglovchilarni o’z fikrini himoya qilishga, erkin fikrlash va o’z fikrini boshqalarga o’tkazishga, ochiq holda bahslashishga, egallangan bilimlarni tahlil qilishga, bilimlarni baholashga va tinglovchilarni bahslashish madaniyatini egallashlariga o’rgatadi.

4-ilova

11-mavzu

Grammatika. Grammatik kategoriyalar. Morfologiya.

1.1. Ta’lim berish texnologiyasining modeli

Mashg’ulot vaqti - 4 soat	Talabalar soni – 30 ta
Mashg’ulot shakli	Mavzu bo’yicha bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash yuzasidan Seminar mashg’ulot
Seminar mashg’ulot rejasi	Grammatika tushunchasi. Grammatik kategoriyalar. Morfologiya.
Seminar mashg’ulotning ta’limiy maqsadi: grammatika, grammatik kategoriyalar, morfologiya haqidagi bilimlarni kengaytirish va mustahkamlash. Seminar mashg’ulotning tarbiyaviy maqsadi: dars tarbiyaviy xarakterdagi qator vazifalarni bajarish imkoniyatini beradi: jamoa bilan ishlash mahorati, xushmuomalalik, o’zgalar fikriga hurmat, faollik, liderlik sifatlarini shakllantrish, ishga ijodiy yondashish, o’zini xolis baholash va b. Seminar mashg’ulotning rivojlantiruvchi maqsadi: talabalarning ijodiy tafakkurini o’stirish.
Mavzuni o’zlashtirish uchun zaruriy bo’lgan adabiyotlar ro’yxati	1. O’zbek tili grammatikasi. Sintaksis. –Toshkent: Fan, 1975. 2. Yo’ldoshev I., SHaripova O’. Tilshunoslikka kirish. -Toshkent: Iqtisod-moliya, 2007. 3. Jamolxonov H. Hozirgi o’zbek adabiy tili. –Toshkent, 2008.
Pedagogik vazifalar: - grammatika, grammatik kategoriyalar, morfologiya haqidagi bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish ; bu borada talabalarning shaxsiy fikrini aniqlash.	O’quv faoliyati natijalari: - grammatika, grammatik kategoriyalar, morfologiya haqidagi bilimlarini kengaytiradi va chuqurlashtiradi; bu borada talabalarning shaxsiy fikri shakllanadi.
Ta’lim berish usullari	Munozara, suhbat, tezkor so’rov, BBB jadvali, FSMU, Klaster
Ta’lim berish shakllari	Ommaviy, jamoaviy, hamkorlikda ishlash texnologiyasi
Ta’lim berish vositalari	Munozara, suhbat, tezkor so’rov
Ta’lim berish sharoiti	O’TV ga moslashtirilgan auditoriya
Monitoring va baholash	Og’zaki savol-javob

1.2. “Grammatika. Grammatik kategoriyalar. Morfologiya.” mavzusidagi Seminar mashg’ulotning texnologik xaritasi

Ish bosqichlari va vaqti	Ta’lim beruvchi	Ta’lim oluvchilar
Tayyorgarlik bosqichi	1. Mavzuni aniqlaydi, ta’limiy maqsadni belgilaydi. 2.Belgilangan ta’limiy maqsadlarga mos o’quv bilish topshiriqlarini ishlab chiqadi. 3.Ichki guruhlar ishini samarali bo’lishini ta’minlash maqsadida ular uchun yozma yo’riqnomalarni tayyorlaydi. (1-ilova) 4. Ekspert guruhlar ish natijalarini baholashi uchun mezonlarni ishlab chiqadi. (2-ilova)
1-bosqich. O’quv mashg’ulotiga kirish bosqichi (10 daqiqa)	1.1. Mashg’ulot mavzusi, uning maqsadi va kutlayotgan natijalar bilan tanishtiradi, ularning ahamiyati va dolzarbligini asoslaydi. 1.2. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarga ta’rif berishni taklif qiladi va shu asosda tezkor-so’rov o’tkazib talabalarni faollashtiradi. 1.3.Talabalarga bugungi dars gruruhlarga bo’lingan holda tarzida kechishini bildiradi.	Tinglaydilar Talabalar berilgan savollarga javob beradilar
2-bosqich. Asosiy bosqich (55 daqiqa)	2.1. Kursni 5ta guruhga bo’ladi, ularni talabalar takliflari asosida nomlaydi. Har bir guruh mavzu asosida taqdimot tayyorlashini aytadi. 2.2. Mavzu bo’yicha tayyorlangan ekspert varaqasini tarqatadi. (3-ilova). 2.3. Guruhlarga topshiriqni bajarishda yordam beradi. Taqdimot materiallari to’liq va to’g’ri bo’lishini kuzatadi. 2.4. Taqdimot boshlanishini e’lon qiladi. Guruh sardorlari taqdimotini tashkillashtiradi. Aniqlik kiritish lozim bo’lsa, sardorni to’xtatadi, savollar beradi, muhokamasini kursga havola qiladi. 2.5. Mavzu asosida berilgan ma’lumotlarni umumlashtiradi va xulosalaydi, faol ishtirok etgan talabalarni baholaydi va guruhga umumiy ball qo’yadi. 2.6. FSMU, Klaster, BBB jadvallari bilan ishlaydi (4-ilova)	Kichik guruhlarga bo’linadilar. Guruh sardorini saylaydilar. Taqdimot tayyorlaydilar. Taqdimotni taqdim qilishda sardorga yordam beradilar.
3-bosqich. Yakuniy bosqich (20 daqiqa)	3.1. O’quv faoliyati yuzasidan xulosa bildiradi. 3.2. Mavzu maqsadiga erishishdagi talabalar faoliyatini tahlil qiladi va o’zlashtira olmagan joylarni qayta o’qib chiqishni tavsiya qiladi. 3.3. Uyga vazifa beradi.	Tinglaydilar. Vazifani yozib oladilar.

1-ilova

“BIRGALIKDA O’QIYMIZ” TEXNIKASI

Birgalikda o’qish: o’quv guruhi kichik guruhlarga bo’linadi. Har bir kichik guruh o’rganilayotgan mavzuning biror sohasida ekspert bo’ladi va boshqalarni o’rgatadi.

“Birgalikda o’qiymiz” texnikasidan foydalangan holda guruhlarda ishni tashkil etish jarayonining tuzilishi

1. 5-6 talabadan iborat guruhlar tuziladi, ularga talabalarning takliflari asosida nom beriladi.

2.Har bir guruhga bitta topshiriq beriladi – umumiy mavzuning bir qismi,uning ustida butun o’quv guruhi ish olib boradi hamda ularga ekspert varaqlari taqdim etiladi.

3. Har bir guruh ichida umumiy topshiriq taqsimlanadi.

4. Hamma yakka tartibdagi topshiriqni bajaradi.

5. Barcha guruh a’zolarining mini-ma’ruzalari tinglanadi. Umumiy natijan shakllantirishadi va uni taqdimotga tayyorlashadi.

6. Sardor guruh ishi natijalarini taqdim qiladi.

Guruhlarda ishlash qoidasi SHerigingizni diqqat bilan tinglang. Guruh ishlarida faol ishtirok eting, berilgan topshiriqlarga mas’uliyat bilan yondoshing. Agar yordam kerak bo’lsa, albatta, murojaat qiling. Agar yordam kerak bo’lsa, albatta, yordam bering. Guruhlar faoliyati natijalarini baholashda barcha ishtirok etishi shart. Aniq bilmog’imiz lozim: A. Boshqalarga o’rgatish orqali o’zimiz o’rganamiz. B. Biz bitta kemadamiz: yoki birgalikda suzib chiqamiz, yoki birgalikda cho’kib ketamiz.