Ünden bugüN

İSTANBUL ANSİKLOPEDİLERİ 220

Ç O C U K GAZETE SATICILAR

Ahmed Telli Çocuk; Kumkapı 1940 (Resim: Sahiha Bozcalı)

Istanbulda çocukların gazete satıcılığı yapması Birinci Cihan Harbi mütarekesinden sonra îstanbulun düşman işgaali altında bulunduğu yıllarda, 1918-1919 arasında başlamıştır; Istanbulda çıkan türk gazeteleri işgal kuvvetleri kumandanlığının sansürü altına konmuş idi; sansürün neşrini yasak ettiği haberleri ve makaaleleri istanbul halkına duyurmak ve okutmak isteyen gazeteler, kapanmayı göze alıp bunları yayınlar iken, müvezzi olarak da cezaî ehliyeti olmayan çocuğu kullandılar; büyük şehrin ayak takımı arasından seçüen ko-şarlı, sırım gibi pırpın oğlanlar, delikanlı ve olgun yaşdaki müvezzilere nisbetle hem korkusuzdu, hem de işgal zabıtası önünden çok daha kolaylıkla kaçıyorlardı, yakalandıkları zaman da çocuk oldukları için, yakayı birkaç tokatla kurtarıyorlardı.

Sâdece rivayete istinad ederek kaydediyoruz, çocuk mü-vezziler eli ile dağıtılan ilk gazete, "Hadisaf'ın Süleyman Nazif tarafından yazılmış "Karagün" başlıklı ma-kaaleyi ihtiva eden nüshasının işgal zâbıtasınca toplanmasından sonra kaçak yayınlanan ikinci baskısıdır.

ilk adımı vatan hizmeti yolunda böylece atılarak, Istanbulda çocukların gazete satması, o günden zamanımıza kadar devam edegelmiştir (B.: Gazete satıcıları, Müvezzîler).

Gazete satan çocukların büyük çoğunluğunu istanbul doğumlu çocuklar teşkil eder; ve hemen hepsi, dar gelirli ve ayak takımı ailelerin ev--lâdlan, mahalle çocuklarıdırlar; bu işe en küçük olarak 12-13 yaşlarında atılırlar; bir kısmı kendine tamamen iş edinir, bir kısmı hem okula gider, hem gazete satar. Gazeteleri, baş bayilerin dağıldığı ikinci el bayilerden alırlar ve velinimetleri olan o adama karşı hesablarında gaayetle doğruluk üzere hareket ederler, bayiin itimadını sûistimal eden müvezzi çocuk bin içinde bir bile çıkmaz. Çoğu yetimdir, dul anası ile, bâzan bir veya iki kız kardeşi ile yaşadıkları dar gelirli aile yuvasına bir gelir temini için bu yola atılmıştır, kitab, kalem, defter gibi kendi okul masraflarım karşılamak, ve esvab, pabuç, ile kılık kıyafetinin tanziminde aileye yük olmamak endişesi bir çocuğu gazete satmaya sevk eden başlıca se-bebler arasındadır; fakat hem gazete satan hem de okula giden çocuklar . arasından bir orta okulu bitirenler ender çıkar; lise talebesi olup da gazete satan çocuklar da binde bir, yok gibidir. Gazete satan çocukların hayatını belki sekiz on çocuğun üzerinde uzun ve yakın tedkiklerle tesbit olan R. E. Koçu, müşahedelerini ayakdaşları arasında "Tazı" lâkabı ile anılan Ali Salâhaddin isimli bir çocuğun hayat hikâyesinde kalem diline vermişdir (B.: Ali, Tazı).

Bu çocukların bir kısmı büyük ana caddeler üzerinde, bir kısmı, gazete okuyan, alan semtlerin kendilerince benimsenmiş, müşteri peylenmiş sokaklarında, bir kısmı meydanlarda, bir kısmı da günün her saatinde gazete alıcısı bulunan köprünün vapur iskelelerinde, Sirkeci ve Haydarpaşa garlarında ve Rumeli yakası ara trenin diğer istasyonlarında do-