Ünden bugüN

İSTANBUL

bak. STAMBOUL

İSTANBUL AĞASI

Kentin odun gereksiniminden ve bir o-randa da güvenliğinden sorumlu Acemi Ocağı(->) amiri.

Yeniçeri Ocağı'mn büyük subayların-

İspanyol Elçiliği yazlık binasının ön cephesi. Cengiz Can fotoğraf arşivi

dan olan istanbul ağasının asıl görevi Acemi Ocağı'ndaydı. Buradaki devşirme ve pençik oğlanlarının eğitim ve disiplinini sağlayan ağa, ocağa yeni gelen acemileri "Türk yanına" verir; sırası gelenleri "be-dergâh" edip Yeniçeri Ocağı'na gönderirdi, istanbul ağası unvanını taşıması, amiri bulunduğu Acemi Ocağı'mn suriçi istanbul'da olmasmdandı. iki yardımcısı Anadolu ağası ve Rumeli ağasıydı. Yeniçeri Ocağı'mn büyük subaylarından sayılan istanbul ağası, rütbe sıralamasında zağar-cıbaşımn üstünde, sekbanbaşının altındaydı. Yeniçeri ağasının başkanlığında toplanan ağa divanının üyesiydi. Yeniçeri ağası Divan-ı Hümayun'a giderken yanında yürümesi kanundu. Üniforması, sekbanba-şınınki gibi, kadife cüppe, sorguçlu külah, sarı mest ve pabuçtu.

Acemi Ocağı bireylerinin İstanbul'a dönük günlük hizmetlerini planlayan istanbul ağası, yeniçeri ağası ve yeniçeriler sefere gittiklerinde, acemioğlanlarından seçtiği gençlere yeniçeri keçe külahı giydirerek istanbul muhafızlığı görevini üstlenirdi. Bu görevi gereği sıra koluna çıkar, istanbul kaymakamının divanına katılır, divana giderken üsküf keçeli acemiler ö-nünce yürürdü (bak. sadaret kaymakamı). 30 akçe gündeliği olan istanbul ağasına saray fırınından her gün 15 çift fodla verilirdi. Emekli olunca yayabaşı zeameti bağlanırdı.

Saraya ve kente dönük bir görevi ise o-dun sevkıyatını ve dağıtımını düzene koymaktı. Odun eminlerinin Karadeniz kıyılarındaki hatab iskelelerinden mavnalarla getirdikleri odunların, kentin odun iskelelerine boşaltılması ve buradan, öncelikle sarayın gereksinimi karşılandıktan sonra istanbul'un her semtine dağıtılması i-çin önlemler alırdı. Sepetçiler Kasrı ile Yalı Köşkü'nün hizmetine bakan, Karaköy Kapısı dışındaki istanbul Ağası Ocağı'na kayıtlı ve Eski Odalar'da(->) barınan acemioğlanlarından ve yeniçerilerden emrindeki askerleri bu işe koşardı. Evliya Çelebi, istanbul ağasının, cümle acemileri hizmete koyup sarayın, köşklerin ve istanbul' un odununu "nizamına ve narhına göre"

dağıttırdığını yazmaktadır. Bu işle görevli acemioğlanları, başlarına turfa destar sarıp nefti dolama giyerek ayaklarında siyah tombak ve kırmızı pabuçlar olduğu halde kayıklara binmekte, Boğaz'ın Karadeniz çıkışında odun gemilerini çevirmekteydiler. Gemilerden "kol akçesi" aldıktan sonra bunları odun iskelelerine yanaştırır-lardı.

Yeniçeri Ocağı'mn kapatılmasıyla (1826) istanbul ağalığı da kaldırıldı, bu görev th-tisab(-+) Nezareti'ne verildi ve salt odun işleri için hatab emini sanı verilen bir görevli atandı.

Bibi. Evliya, Seyahatname, I, 433; Tarih-i Cevdet, XII, 200; Uzunçarşılı, Kapıkulu, I, 43 vd, 415; Pakalın, Tarih Deyimleri, II, 92-93.

NECDET SAKAOĞLU