Ünden bugüN

İSTANBUL ANSİKLOPEDİLERİ

Bir istanbul ansiklopedisi yayımlama düşüncesi ilk olarak Reşad Ekrem Koçu(->) tarafından ortaya konulmuştur, istanbul' un çeşitli konuları hakkında pek çok eser vermiş olmakla beraber, bu büyük şehrin her şeyini alfabetik bir sıralama ile veren, kendi ifadesine göre bir "kütüğünü" meydana getirmeyi 1940'lı yıllarda aklına koyan R. E. Koçu, Cemal Çakı adında bir tüccarın maddi desteği ile bu projesini 1944'te gerçekleştirdi. Ondan önce istanbul'un tarihi ve çeşitli eski eserleri hakkında birkaç kitap yayımlanmıştı. Avusturyalı Joseph Hammer(->), Constanti-nopolis und der Bosporos Örtlicb undge-schichtlich beschrieben (Pesth, 1822) adlı 2 ciltlik eseri ile istanbul ve Boğaziçi'ni anlatmıştı. Bunun içinde Osmanlı Devle-ti'nin başkentinin tarihi yanında çeşitli eski eserleri gibi tavernaları, kahvehaneleri, sokakları, çarşıları, sarayları, çeşmeleri, hanları, vb değişik tesisleri hakkında da bilgi verilmesine çalışılmıştı. Hammer'den yıllar sonra Skarlatos Bzantios'un(-») Kons-tantinoupolis heperigraphi, topographiki arkhaiologiki kaiperionumotakis mega-lopoleos başlıklı 3 büyük cildi dolduran kitabı basıldı (Atina 1851-1869, 2. bas. Atina 1890). Bu eserin yazan bir Rum olmakla beraber, üçüncü cilt bütünüyle İstanbul' un Osmanlı dönemine ayrılmıştı. Fakat bu da bir ansiklopedi değildi.

R. E. Koçu, istanbul Ansiklopedisi 'nin ilk fasikülünü 1944 'ün îkinciteşrin'inde (kasım) yayımladı. Bu fasikül büyük boyda 25x32 cm ölçülerinde 32 sayfa olarak basılmış, içine bir tane de metin dışı renkli resim röprodüksiyonu konulmuştu. Maddeleri süsleyen resimler ise, çok güzel bir yol tutularak Nezih Izmirlioğlu adında, son derecede usta bir ressamın çizimleriyle sağlanmıştı. Koçu, eserini tanıtan reklam broşüründe bunun "yıllarca sürmüş bir e-meğin eseri" olduğuna işaret etmişti, istanbul sergisinde dağıtılan küçük el ilanında da "Türk tarihinin-hazinesi, Türk vatanının ziyneti, Türk milletinin gözbebeği olan büyük ve güzel istanbul, bir ömrün mahsulü olan bu eserde, layık olduğu ihtişam ile mütalaa edilmektedir" dedikten sonra eserinin 24 cilt olacağını bildiriyordu.

bizzat kendisi, yıllardır Osmanlı kronikleri ile eski gazete koleksiyonlarını taramak suretiyle derlediği notlarla yazmayı üstlenmişti, istanbul Ansiklopedisi'nin fasi-küller halinde yayımlandığı yıllarda, İstanbul hakkındaki Türkçe eserlere dair yazdığı bir tanıtma yazısında, kendisi de bir İstanbul tarihi ve arkeolojisi uzmanı olan Prof. Dr. A. M. Schneider (1896-1952), bu eserin geniş okuyucu kitlesine hitap eden bir yayın olduğu için bazı maddelerin sohbet üslubu ile yazıldığını, ancak içinde pek çok bilinmeyen ve başka yerde bulunması zor ve hattâ imkânsız bilgi olduğundan, ilim âleminin de bu eserden faydalanacağım vurgular. Schneider bunun arkasından "Türkische Literatür zur Geschihch-te und Topographic Konstantinopels" başlıklı söz konusu makalesinde (Der islam, XXIX, Berlin, 1950, s. 305-306), 960 sayfa tutan A-Ay maddelerinin konulara göre tam bir istatistiğini yapmaktadır. Çizgi resimleri de beğenen yazar, bu girişimin başarılı bir sona ulaşmasını temin eder.

İstanbul Ansiklopedisi, kapaklarında devamlı belirtilen maddi sıkıntıların iyice artması sonunda, 1088. sayfada, 4. cildin ortalarında "Bahadır Sokağı" maddesi ile 1951 başlarında 34. fasikülün basımından sonra yayımını durdurmuştur.

R. E. Koçu İstanbul Ansiklopedisi'ni yeniden yayımlamaya, bu defa Mehmet Ali Akbay adlı bir tüccarın desteğiyle 1958'

; REŞAD EKREKf;İKÖÇU

NSİKLOPEDİSİ

Reşad Ekrem

Koçu'nun

birinci

yayımım

1944'te

gerçekleştirdiği

İstanbul

**«şâr;A»iıww;,jeiî«'^^^feS^^^H'-

Ansiklopedisi 'nin

ilk fasikülü.

Nuri Akbayar arşivi

de girişti. Sermayeyi sağlayan Akbay bu defa bütçeyi sıkı tutmaya ve ansiklopediyi 15 ciltte bitirmeye kararlı görünüyordu. Bu yeni baskıda fasiküller daha ufak ölçüde tutulmuş (20x27 cm) ve 15 günde 3 formalık fasiküller halinde satışa çıkarılması tasarlanmıştı. Tekrar baştan başlandığından ilk fasiküller hızla çıkabiliyordu. 15 Temmuz 1958'de çıkmaya başlayan yeni istanbul Ansiklopedisi'nin 576 sayfalık ciltler halinde basımı oldukça intizamla yürütülürken, 1970'e doğru ortaklardan M. Ali Akbay'ın ayrılması ile fasiküllerin basımı ağırlaştı ve nihayet 1973 sonunda 11. ciltte, 173. fasikülde "Gökçınar" maddesi ile ikinci defa olarak durdu. Bundan sonra R. E. Koçu yeni bir girişimde bulunamadı ve ansiklopediyi sürdüremedi.

İstanbul Ansiklopedisi'nin yarım kalmasının başlıca sebeplerinden biri de tarihe geçecek derecede önemi olmayan kişilere uzun sayfalar ayırması, bunların yazdıkları veya onlar için yazılmış birtakım manzumelerin tamamına yer vermesidir. Bazı hikâye ve romanlardan uzun özetler ve parçalar da aynı derecede sayfaları doldurmuştur. Bunlar ansiklopedinin bir dergi gibi okunmasına yardımcı olmakla beraber, işin ciddiyetini biraz kaçırmış, bu a-rada bu esere etraflı surette girmesi gereken önemli bazı maddeler de R. E. Koçu' nün garip kaprisleri yüzünden birkaç satırla geçiştirilmiştir.

İstanbul Ansiklopedisi'nin kalan fasi-küllerinin stoku ile maddelerin arşivi R. E. Koçu'nun vefatı ile evlatlığı Mehmet Koçu' ya kaldı. Bu gencin bunları parça parça sattığı görülüyordu. Arada, bu ansiklopedinin sürdürüleceği yolunda haberler duyulmasına rağmen ciddi bir girişimde bulunulmadı. 1982'de Tercüman gazetesi Recep Ekicigil başkanlığında, çok kalabalık bir kadro ile yeni bir İstanbul ansiklopedisinin yayımına başladı. Bu defa İstanbul Kültür ve Sanat Ansiklopedisi başlığı ile çıkan bu ansiklopedi Tercüman gazetesinin her günkü sayısında bir sayfanın katlanması suretiyle toplanıyordu. Alfabetik olarak sıralanan maddelerde imza yoktu. En başta adları yazılan danışma kurulu üyelerinin bu ansiklopedide ne dereceye kadar payları olduğu da zaten anlaşılamaz. Gerçekte bu ansiklopedinin Ekicigil'den başka Niyazi Ahmet Banoğlu, Kemal Elker ve Şinasi Akbatu tarafından hazırlandığı bilinir.

Maddeler, eski gravürlerden veya yeni çekilmiş fotoğraflardan renkli röprodük-siyonlar ile resimlenmişti. Çok yanlış yazılmış bibliyografyalar ile maddelere ilmi bir görünüş sağlanmasına çalışıldığı da fark ediliyordu. Aralarına tamamen hayal ürünü bazı resimler de katılmıştı. Fakat, üçüncü hamur gazete kâğıdının en kötü kalitesine basılan bu ansiklopedinin toplanması, katianması ve ciltlenmesi bir problem teşkil ediyordu. İçindeki yeni bilgiler ve resimlerin değerleri azımsanamayan bu ansiklopedi, birçok hatalı tarafına karşılık, araştırma ürünü, dolgunca maddelerle de dikkati çekiyordu.

C-Ç harflerinden itibaren maddelerin