Ünden bugüN

Sokakta Kadın: Kadınlar hamama ve mezarlığa gitmek, anne babasına ziyarette bulunmak, alışveriş etmek ya da sadece gezinmek için sokağa çıkabilirlerdi, ama bu durumda evin diğer hanımları, cariye ve hadımlar onlara refakat ederdi. Ancak yaşı çok ilerlemiş olanlar kendi başlarına sokağa çıkabilirlerdi. Kadınlar camiye gitmezlerdi. Ancak daha sonraki dönemlerde kadınların büyük camilerden Sultan Alımed ve Şehzadebaşı camilerine gitmelerine izin verilmişti.

Hangi milletten olursa olsun kadınlar gerek davranış, gerekse giyim bakımından sokakta azami derecede edebe uygun hareket etmeye mecburdular. Hükümet ve polis İstanbul'da bu konuyu çok ciddiye alırdı, çünkü 1725'te çıkarılan bir fermanda söylendiği gibi "Allah her türlü bela ve afetten korusun, İstanbul, Osmanlı ülkesinin yüzü suyudur; ulema, sulaha, üdeba beldesidir, ahalisinin tabaka tabaka, tespit edilmiş kıyafetleri vardır". Nitekim İstanbul'da yalnızca kadınlar değil tüm halkın

Kıyafet

kanunundan

sonra İstanbul

sokaklarında

görülen

hanımlar.

Cengiz Kahraman

arşivi

giysilerinin biçim ve renkleri rütbe, meslek ve milliyetlerine göre kanunlarla belirlenmişti.

Gerek ahlaki, gerekse ekonomik nedenlerle de, kadınların ev dışındaki davranışları ve kıyafetleri konusunda, yüzyıllar boyunca çok şiddetli yasak fermanları çıkarılmıştı.

Örneğin, 16. yy'da kadınların Eyüp'te kaymakçı dükkânlarına girmesi yasaklanmıştı. Buralarda kadınların âşıklarıyla buluşmaları nedeniyle "kadınların kaymakçı dükkânlarına gitmemesi, gelen kadınların dükkâna alınmaması" buyrulmuştur (1573).

Fetihten II. Abdülhamid döneminin (1876-1909) sonlarına kadar devam eden bir yasak da kayıklara erkeklerle beraber binme yasağıydı. Yasağın konulma nedeni bazı "hafifmeşreb nazenin taze kadınların, kayıklarda, kırıkları olan erkeklerle buluşmalarına mani olmak"tı. 1580'de bu konuda kayıkçılar kâhyasına gönderilen bir fermanda, "taze avratların levend taifesiy-le kayığa girip gezmelerinin" engellenmesi istenmektedir. Bu nedenle genç kadınlar Haliç ve Boğaziçi'nde dolmuş yapan kayıklara bile erkekle binemezlerdi. Bu yasaktan yalnız ihtiyar kadınlar, o da dolmuş kayığı olmak şartıyla istisna edilmişti.

19. yy'ın ortalarında da kadınların babaları ya da oğullarıyla sokakta yürümeleri, aynı arabaya binmeleri ve belli meydanlardan geçmeleri yasaklandı.

Tanzimat'ın ilanından sonra yayımlanan bir duyuruda, "Halkın ve hele kadınların elbiselerine dair evvelce ilan edilen hükümler bilindiğinden herkesin bu tembihlere uyması ve hilafına hareket etmemeleri icabetmektedir... Kadınlar açık sa-

çık kıyafetle gezmeyecek, saat onbirden sonra sokaklarda kadınlardan kimse kal-mıyacaktır. Kadınlar eşya almak için çarşı içinde dükkân ve mağazalardan içeri girip alışveriş edemeyecekler, alacağı ne ise bunu satan dükkânların önünde edebi ile durup istediği şeyi isteyecek, aldıktan sonra hemen evine dönecektir" denilmektedir.

1876'da sokaklar aydınlatıldığı zaman, kadınların gece sokağa çıkmaları yasaklanmıştı. 19. yy'ın son 10 yılında bile sultanın buyruğu ve şeyhülislamın talebiyle "Müslüman kadınların giyecekleri giysilerin niteliğini ve nasıl hareket etmeleri gerektiğini" belirleyen kurallar konmuştu. Buna göre genel yerlerde ve işlek caddelerde görünmek ve ziyaretler yapmak Müslüman kadınlara yasaklanmıştır. Polis memurları en büyük uyanıklığı göstermeye ve kurallarda öngörüldüğünden daha ince bir çarşaf giymeye cüret eden bir kadın görür görmez tutanak tutmaya çağrılmışlardır. Müslüman kadınlara arabayla ya da yaya olarak Beyazıt, Şehzadebaşı ve Aksaray semtlerine gitmek, oralarda gezinmek, Kapahçarşı'ya girmek ve dükkânlara girip oturmak yasak edilmiştir. Müslüman kadınların genel yerlerde gruplar halinde toplanmaları kesinlikle yasaklanmıştır. Bu tür bir grubu gören polis, kadınlara dağılmalarını emretmekle yükümlüdür. Bu dağılma çağrısı gruptaki en yaşlı kadına, yanındaki öbür kadınlara yöneltilecektir.

III. Osman (hd 1754-1757) kadınların haftada yalnızca 4 gün sokağa çıkabileceklerini buyurmuş, IV. Mustafa döneminde (1807-1808) ise kadınların evden çıkması yasaklanmıştı. Ancak bu yasaklar çok kısa dönemler için geçerli olmuş, diğer zamanlarda kadınlar kısıtlı da olsa evin dışı-