Ünden bugüN

KASIMPAŞA MEVLEVÎHANESİ

Beyoğlu İlçesi'nde, Kasımpaşa'da, Suru-ri Mehmet Efendi Mahallesi'nde, güneyde Keramet Sokağı, batıda Kasımpaşa Mevlevihane Sokağı ile sınırlı olan arsada, Su-ruri îlkokulu'nun yanında yer almaktaydı.

İstanbul'daki Mevlevî kuruluşları içinde tesis tarihi bakımından, Galata ve Ye-nikapı mevlevîhanelerinden sonra üçüncü sırada yer alan Kasımpaşa Mevlevîhanesi 17. yy'ın ikinci çeyreğinde, 1623-1631 arasında Fırıncızade Şeyh Sırrî Abdî Dede Efendi (ö. 1631) tarafından inşa ettirilmiştir. Bilindiği kadanyla Abdî Dede, 16. yy'ın ikinci yansında bir müddet boş kalarak harap olduktan sonra önce Halvetîlerin denetimine geçen, sonra da medrese olarak kullanılan Galata Mevlevîhanesi'nin(-») tekrar Mevlevîliğe bağlanmasını sağlamış, ancak bu olaydan kısa bir süre sonra Kon-ya'daki Mevlânâ Âsitanesi Postnişini Bostan Çelebi tarafından Galata Mevlevîhane-si'nin şeyhliği Mesnevî Sarihi Ankaralı İsmail Rusûhî Dede'ye (ö. 1631) tevcih edilince bu görevden ayrılmak zorunda kalmış, Kasımpaşa'da sahibi olduğu bostanın içinde, muhiplerinin yardımları ile, kendi de bizzat çalışarak tekkesini kurmuştur. Bu ilk tesisin, mimari programı kısıtlı, mütevazı bir zaviye niteliğinde olduğu tahmin edilebilir.

Zaman içinde harap düşen mevlevîha-ne farklı dönemlerde çeşidi onarımlara ve yenilemelere sahne olmuştur. Bu meyan-da 1144/1731'de Hasan Ağa adında bir kişi tarafından tamir ettirildiği, bu onarıma i-

lişkin keşfin de dönemin hassa başmima-n Kayserili Mehmed Ağa (ö. 1742) tarafından gerçekleştirildiği tespit edilmektedir. Ayrıca 18. yy'ın sonlarında Mihrişah Valide Sultan (ö. 1805) ile Mevlevî muhibbi cilan oğlu III. Selim (hd 1789-1807) tarafından yeniden inşa ettirilen Kasımpaşa Mev-levîhanesi'nin, pazar gününe rastlayan 6 Rebiülevvel 1210/1795'te parlak bir törenle açılışı yapılmıştır. Bu arada bazı hayır sahiplerinin mevlevîhanede mevlit ve mi-raciye okunması için vakıflar tesis ettikleri bilinmektedir. Kaptan-ı Derya Çengeloğ-lu Tahir Paşa (ö. 1851), muhtemelen 1832-1834 arasında mevlevîhaneyi onartmış, ayrıca civardaki bazı evleri satın alarak tesisin alanını genişletmiştir.

Nihayet Kasımpaşa Mevlevîhanesi 12507 1834'te II. Mahmud (hd 1808-1839) tarafından son şekliyle ihya edilmiş, 1842'de tekrar bir onarım geçiren yapı II. Mahmud döneminde aldığı son biçimiyle tekkelerin kapatıldığı tarihe (1925) kadar gelebilmiştir. Cumhuriyet döneminde semahane mekânı bir müddet Kasımpaşa Güreş Ku-lübü'nün müsabaka yeri, geriye kalan bölümler de ilkokul olarak kullanılmış, bu sırada esas binanın kuzeyindeki müştemilat, avludaki şadırvan ve nazire tarihe karışmış, ayrıca arsanın çiçek bahçesi olan doğu kesimine Sururi İlkokulu inşa edilmiştir. Daha sonra güreş kulübü ve ilkokul fonksiyonlarım yitiren esas bina Vakıflar İdaresi tarafından oda oda kiraya verilmiş, sonuçta bir sefalet yuvasına dönüşen mev-levîhane, hızla harap olarak kısmen çökmeye başlamış ve 1979 ilkbaharında çıkan bir yangında tamamen ortadan kalkmıştır. Günümüzde Kasımpaşa Mevlevîhane-si'nden arta kalanlar cümle kapısı, esas binanın bodrum katına ait duvar kalıntıla-n, arsadaki istinat duvarları ile hazireye ait bir-iki kırık mezar taşından ibarettir. Son yıllarda cümle kapısının üzerindeki II. Mahmud tuğrası da Osmanlı eserlerine musallat olan hırsızlarca çalınmıştır.

Ayin günü pazar olan Kasımpaşa Mev-levîhanesi'nin postuna geçen şeyhlerin listesi Zâkir Şükrî Efendi'nin Mecmua-i Te-kâyâ'smda şu şekilde verilmiştir: 1) Sırrî Abdî Dede (ö. 1631), 2) İbrahim Dede (ö. 1638), 3) Kasım Dede (ö. 1641), 4) Abdî Dede'nin oğlu Halil Fazıl Dede (ö. 1677), 5) Halil Dede'nin oğlu Seyyid Mehmed Dede (ö. 1718), 6) Mehmed Dede'nin oğlu Seyyid Halil Sadık Dede (ö. 1722), 7) Daha sonra Yenikapı Mevlevîhanesi'ne(->) şeyh olan Safî Musa Dede (ö. 1732), 8) Safî Musa Dede'nin oğlu Mehmed Şemsed-din Dede (ö. 1760), 9) Neyzenbaşı Arab-zade Ali Dede (ö. 1767), 10) Midillili Hekim Ali Dede (ö. 1776), 11) ölümünden bir yıl önce dedeliği ref olunan (kaldırılan) Selim Dede oğlu Mehmed Sadık Dede (ö. 1778), 12) 1197/1782'de dedeliği ref olunan Selim Dede oğlu Musa Dede, 13) Edirne Mevlevîhanesi Şeyhi Semahat Ömer Dede (ö. 1786), 14) ikinci kez Musa Dede (1202/1787'de dedeliği ref olundu), 15) Erzincan Şeyhi Mevlânâzade Seyyid Mehmed Dede (ö. 1796 Şam'da), 16) Seyyid Mehmed Dede'nin oğlu Seyyid Ali Dede

. Kasımpaşa Mevlevîhanesi' nin semahanesi. m, 1961

(ö. 1827), 17) Seyyid Ali Dede'nin oğlu Seyyid Mehmed Şemseddin Dede (ö. 1858), 18) Seyyid Mehmed Şemseddin Dede'nin oğlu Seyyid Ali Rıza Dede (ö. 1906), 19) Seyyid Ali Rıza Dede'nin oğlu Seyyid Mehmed Şemseddin Dede (ö. 1909). Ayrıca gerek Hadîkdda gerekse de Mir'at-ı istanbul'du mevlevîhanenin şeyhleri hakkında oldukça ayrıntılı bilgi sunulmaktadır. Zâkir Şükrî Efendi'nin listesinde yer almayan son postnişin ise Galatasaray Sultanîsi mezunu olan, ayrıca bahriye çarkçılığı ve gümrükte manifesto memurluğu yaptığı bilinen Seyfeddin Dede'dir.

Mevlevî kültürünün İstanbul'daki gelişiminde Kasımpaşa Mevlevîhanesi'nin Galata, Yenikapı ve Beşiktaş (daha sonra Bahariye) mevlevîhaneleri kadar önemli bir yer işgal etmemiş olduğu söylenebilir. Söz konusu mevlevîhanelere oranla buraya hanedan, saray ve yüksek bürokrasi mensuplarının daha az rağbet ettiği, Kasımpaşa Mevlevîhanesi'nde, diğerlerinde özellikle 18. yy'in sonlarından itibaren gözlenen aristokrat ve elitist (seçkinci) üslup yerine halk kültürüne daha yakın bir hayat tarzının egemen olduğu anlaşılmaktadır. Kasımpaşa Mevlevîhanesi'nde son dönemlerde daha ziyade Bektaşî meşrepli Mevlevî-lerin toplandığı, buradaki dedegânın ve

muhibbânın birtakım dini yasaklara pek riayet etmeyerek "kalenderâne" bir hayat sürdükleri bilinmektedir. Bazı Bektaşîlerin, tarikatlarının yasaklandığı ve tekkelerinin kapatıldığı Vak'a-i Hayriye'den (1826) sonra -belki de yukarıda değinilen özelliğinden ötürü- Kasımpaşa Mevlevîhanesi' ne sızmış oldukları tahmin edilebilir. Dahiliye Nezareti'nin 1301/ 1885'te hazırlattığı istatistik cetvelinde Kasımpaşa Mevlevîhanesi'nde 26 erkek ile 11 kadının yaşadığı, burasının İstanbul'daki en kalabalık tarikat tesislerinden birisi olduğu görülmektedir. Diğer taraftan Maliye Nezareti'nin 1325/1910 tarihli Taamiye ve Tahsisat Defteri'nde mevlevîhanenin yıllık tahsisatı, 348 kuruş olarak belirtilmiş, günde 4 çift ekmek ile 6 okka et, Kurban Bayramlarında da 8 adet koyun istihkakı olduğu kaydedilmiştir.

Mevlevihane, Kasımpaşa Deresi'nin o-luşturduğu vadinin orta kesiminde, Beyoğ-lu'na doğru yükselen sırtta yer alır. Osmanlı dönemi boyunca, hattâ 1950'lere kadar vadinin bu kesiminde arazinin büyük bir kesimi bağlar, çiçek bahçeleri, bostanlar ve bahçeli meskenlerle kaplı bulunmaktaydı. Abdî Dede'nin mevlevîhaneyi buradaki bostanı içinde tesis etmesi, mevlevîhanenin yakınında, Evliya Çelebi'nin "De-