Ünden bugüN

HERAKLEİOS

(yak. 575, Kapadokya -11 Şubat 641, Konstantinopolis) Bizans imparatoru (hd 610-641) ve Herakleios Hanedam'mn(->) kurucusu.

Bizans tarihinin en büyük hükümdarlarından biridir. 610-717 arasındaki büyük kargaşa döneminde, imparatorluğun ayakta kalmasını sağlayan askeri zaferlere imzasını attı. Roma İmparatorluğu'ndan Bizans İmparatorluğu'na gerçek geçişin Herakleios döneminde olduğuna inanılır.

Kartaca (Kuzey Afrika'da) genel valisinin oğludur. Despot Fokas'ı (hd 602-610) devirmek üzere bir donanma ile Konstan-tinopolis'e geldiğinde siyasi gruplardan Yeşiller ve Patrik Sergios'un desteği ile iktidarı ele geçirdi. Başa geçtiğinde, devlet örgütü yozlaşmış, idari mekanizma çökmüş, imparatorluğun çekirdek arazisi düşman işgali altına girmişti. Ordu işlemez haldeydi, hazine bomboştu. Balkanlar'da Slavlar ve Avarlar, Anadolu'da Sasaniler ve Araplar cirit atıyor, hattâ Konstantinopolis önlerine dek ilerleyebiliyorlardı, iktidarının ilk yıllarında Sasani saldırıları ile uğraşmak zorunda kaldı. Bunu 6l9'da Mısır' in kaybedilmesi izledi. Bu yenilgiler üzerine başkenti Kartaca'ya taşımayı düşünen Herakleios, Patrik Sergios'un ve şehir halkının ısrarları ile bundan vazgeçti.

İki cephede birden savaşamayacağım gören Herakleios 6l9'da Avarlarla bir antlaşma yaptıktan sonra orduyu yeniden organize etti, ordunun başına geçerek 622' de Anadolu'ya doğru sefere çıktı. 622-626 arasında İran üzerine üç sefer yaptığı tahmin edilmektedir. Bu seferler sonucunda Armenia'yı geri aldı fakat aynı yıl Avarlarla ittifak yapan Sasani orduları Konstanti-nopolis'i kuşattılar. 7 Ağustos'taki saldırı Patrik Sergios'un ve soylu Bonus'un Meryem Ana ikonası ile halkı cesaretlendirmesi sonucu coşan Bizans güçlerince püskürtüldü (bak. Blahernai Kilisesi). 627'de He-rakleios'un ordusunun yarattığı panik sonucu, Sasani hükümdarı II. Hüsrev tahttan düştü. Yerine geçen oğlu barış antlaşması imzalamayı kabul edince, 628'de Herakleios Konstantinopolis'e döndü. İlk işi Konstantinopolis surlarını tahkim etmek ve Blahernai Sarayı'nı içine alacak biçimde genişletmek oldu. 630'da Kudüs'e giderek, Perslerden geri aldığı gerçek haçı Kutsal Mezar Kilisesi'ne bizzat yerleştirdi. Fakat askeri başarıları kalıcı olmadı, 634'te Araplar Suriye'yi aldılar, 636'da Yarmuk Savaşı'ndan sonra Mezopotamya'yı zapt e-dip Armenia ve Mısır'a saldırdılar.

Herakleios büyük bir general ve ordunun başında bizzat savaşa giden az sayıdaki imparatordan biriydi. Fakat asıl başarıları askeri, idari ve mali konularda yaptığı reformlardır. Ostrogorski'ye göre, tema (kolordu) sistemi Herakleios döneminde kurulmuştu. (Modern araştırmacılar bunu reddederler.) Ayrıca Roma İmparatorluğu'na ait idari yapılanma değiştirilerek, "praefectura praetorio"ların (vali) iktidarına son verildi. "Logothe" denen yüksek memuriyetler ihdas edildi, maliye yönetimi bir dizi bağımsız devlet dairesine bağlandı. Toprak düzeni bağımsız küçük köylüler lehine yemlendi ve böylece hem orduya asker temin etmek, hem vergi toplamak güvence altına alındı. Herakleios aynı zamanda o güne dek resmi dil olan

Latinceyi kaldırarak yerine Grekçeyi geçirdi. Karmaşık Latince unvanlara son vererek imparator için halkın benimsediği ba-sileus unvanını (629'dan itibaren) kullanmaya başladı.

Herakleios dinsel çatışmaları azaltmak amacıyla bazı girişimlerde bulundu. İsa' mn tek doğası olduğunu kabul eden Doğulu monofizitlerle, İsa'nın iki doğası olduğunu savunan Halkedon Konsili(-0 (451) yandaşları arasında uzlaşmayı sağlamak amacıyla 638'de Ekthesis (iman Açıklaması) olarak tanınan bildiriyi yayımladı. Buna göre isa'nın insani ve ilahi iki doğası yalnızca tek idare (thelema) ve tek enerji (energeia) şeklinde tezahür edebilirdi. Bu formülasyonla beklenen uzlaşma sağlanamadığı gibi, hizipleşmenin artması sonucu Doğu topraklarında Arapların ilerlemesine uygun zemin oluştu.

Herakleios iki kez evlendi, ilk karısı Fa-bia Eudoksia genç yaşta ölünce yeğeni Martina ile yaptığı ikinci evlilik halk tarafından ensest kabul edilerek şiddetli tepki görmüştü. Martina'dan olan 11 çocuğunun 4'ünün ölmesi, 2'sinin de sakat olması tanrının bir cezası olarak yorumlandı. İmparatorluğunun son yılları bu konudaki eleştirilere ve Martina'nın, Fabia'nın oğlu Konstantinos yerine kendi oğullarından birini veliaht seçtirmeye çalışmasına karşı koymakla geçti. Ayrıca giderek ilerleyen bir su fobisinden rahatsızdı. Bu korkusu yüzünden İran seferlerinden döndüğünde, yaklaşık bir yıl Hieria'daki (Fenerbahçe) sarayda kaldığı, ancak etrafı sarmaşıklarla kamufle edilmiş bir köprü üzerinden suyu görmeden Boğaz'ı aşabildiğine ilişkin söylentiler vardır. Garip bir rastlantı ile, vücudunda su toplanmasına neden olan bir hastalık yüzünden 11 Şubat 641'de acılar içinde yaşamını tamamladı.

Bibi. W. Kaegi, "Heraclius and the Arabs", The Greek Orthodox Theological Revieıv, S. 27 (1982), s. 109-133; Ostrogorski, Bizans, 86-102; A. Pernice, L'Imperatore Eraclio, Saggio di Storia bizcmtina, Floransa, 1905.

AYŞE HÜR

Eudoksia ffl. Herakleios Konstantinos Flavius kansı - Gregoria