Ünden bugüN

Koç Holding: 1991'de cirosu 9,5 milyar dolara ulaşan bu holding bünyesinde, 100 dolayında şirket bulunmaktadır. Türkiye' nin en büyük 500 sanayi şirketinin 25'i Koç Topluluğu'na aittir. İlk birikimini Ankara'da, daha çok devletle iş yapmaktan sağlayan topluluğun kurucusu Vehbi Koç' tur. Şirket sayısı 25 iken 1963'te holding türü örgütlenmenin ilk örneğini veren Koç' un ana yoğunlaşma alanını sanayi, özellikle de otomotiv sanayii oluşturmaktadır. Topluluğun cirosunda yüzde 45'lik, kârlarında da yüzde 60'lık pay, bu sektöre aittir. 1990'lann başında Koç'un Türkiye otomobil üretimindeki payı yüzde 60, kamyonda yüzde 41, minibüste yüzde 89, traktörde yüzde 33, motosiklette yüzde 51'di ve aynı toplulukta çalışan 33.000 kişinin yüzde 42'si bu sektörde istihdam ediliyordu. Arçelik, Beko gibi büyük firmalarla beyaz eşya pazarının yarısına yakınını elinde tutan Koç Grubu, ihracatta Ram, finansta KoçBank ile faaliyetlerini sürdürüyor. Koç, faaliyet gösterdiği sektörlerde dikey birleşmelerle hammaddenin temininden ü-rünün pazarlanması ve satış sonrası hizmetlere kadar zincirin tüm halkalarına egemendir. Koç Topluluğu'nun iki ana özelliği yabancı sermaye ve devlet ile en yoğun ilişkilere sahip grup olmasıdır. Büyük şirketlerinin çoğu yabancı sermayeli olan Koç, italyan kökenli Fiat, Almanya kökenli Siemens ve ABD kökenli Ford ile yoğun ilişkiler içindedir. Koç, birçok sanayi kuruluşunu, Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile ortak kurmuş, daha sonra onların payını kısmen devralmıştır. Tofaş, Türk Traktör devlet ile birlikte kurulan başlıca şirketlerdir.

Sabana Topluluğu: Koç Grubu ile at-başı giden İstanbul merkezli dev holdinglerden biri de Sabancı Topluluğu'dur. Grubun kurucusu Hacı Ömer Sabancı, ilk bi-

rikimini Adana'da pamuk ticareti, müteahhitlik gibi alanlardan sağlamış, daha sonra sanayiye ve bankacılığa yönelmiştir. 1970'lere kadar merkezini Adana'da tutan holding, 1974'te İstanbul'u ana karargâh olarak seçmiştir. 1991 cirosu 4 milyar dolar olan grupta çalışan sayısı da 30.000 dolayındaydı. Grubun omurgası olan Akbank 1948'de Adana'da kuruldu. 1990'lara 600' ün üzerinde şube ve 10.000'e yakın personelle giren Akbank, İş Bankası'ndan sonra Türkiye'nin ikinci büyük özel bankasıdır. 1990'lann başlarında sanayide bazıları küçük hisseli olmak üzere 33 firma ile ilişkili olan Sabancı Topluluğu ticaret sektöründe 16, bankacılıkta 3, sigortacılıkta 4, tarımda da 5 şirketle faaliyet gösteriyordu.

Çukurova Holding: Tarsus eşrafından Eliyeşil ve Karamehmet ailelerinin Cumhuriyet'in ilk yıllarında temelini attıkları topluluk, 1925'te azınlıklara ait "Mavromati ve Şürekâsı iplik Fabrikasının devralın-masıyla başladı. 1942'de 2 milyon TL sermayeli bir anonim şirkete dönüşerek Çukurova Sanayi İşletmeleri TAŞ adını aldı. 1950'lerde, Çukurova'ya tarım makinelerinin hızlı girdiği, karayolu, baraj vb büyük çaplı altyapı yatırımlarının hızlandığı dönemde, tarım ve iş makinesi ithalatında âdeta tekel durumuna geldi. 1955'te çeşitli sermaye gruplarının ortaklığıyla istanbul'da kurulan Pamukbank'a Eliyeşil ve Karamehmet ailelerinin şirketleri de ortaktı. 1981'e gelindiğinde Pamukbank Türkiye'nin beşinci bankası oldu. 1972'de grup holdingleşti. 1970'lerin ikinci yarısında Yapı Kredi Bankası hisseleri Çukurova Holding'e geçti. 1970'lerin sonunda Selanik Bankası da alındı. 1990'lara gelindiğinde, Çukurova Holding banka merkezli bir topluluk olarak, en büyük ve en güçlü holdinglerden biri oldu.

Enka Holding: Grubun yıldızı 1980'li yıllarda parladı ve Özal iktidarının arkasındaki holding olarak tartındı. Grubun başındaki mühendis Şarık Tara ve Enkacılar daha çok müteahhit olarak tanınırlarken 1980'lerde ihracata da yöneldüer. 1980 ortalarında Türkiye'nin en büyük ihracatçısı olan holding, 1990'lara doğru genel e-konomik durumdan ve ihracatın gerilemesinden olumsuz etkilendi. Yurtdışı müteahhitlik faaliyetleri önemim korudu. Grup halen faaliyetini inşaat ve müteahhitlik ağırlıklı olarak sürdürüyor.

ST-FA Grubu: İki mühendisin, Sezai Türkeş ve Fevzi Akkaya'mn kurdukları in-şaat-müteahhitlik şirketi, özellikle 1975-1982 arasında kendi alanında bir dev durumundaydı. 1980 ortalarında Ortadoğu' da yaşanan kriz nedeniyle diğerleri gibi kârları azalan ST-FA'nın imdadına Türkiye'de açılan büyük ihaleler yetişti. Galata Köprüsü, İstanbul Kanalizasyonu Ahır-kapı Deniz Deşarjı, II. Boğaz Köprüsü (yan yollarla birlikte) gibi büyük projelerin yapımını üstlendi ve büyümesini sürdürdü. ST-FA İnşaat'ın ana şirket olduğu holdingin, çoğu inşaat sektöründe ve inşaatla ilgili sanayi dallarında 25 dolayında firması bulunmaktadır.

Eczacıbaşı Topluluğu'nun Levent'teki

holding binası.

Eczacıbaşı Haç Sanayi ve Ticaret A.Ş. 'nin izniyle

Profilo: Özellikle beyaz eşya ve elektronikteki yatırımları ile Türkiye'nin ilk onları arasında yer alabilecek güçteki bu grubun kurucusu Jak Kamhi, öteden beri "Avrupai" bir sermaye sahibi olarak tanınırdı. 1953'te Profilo Demir Çekme Fabri-kası'nı kurmuş; Marshall Planı ile gelen yardımlarla ihaleye çıkarılan buğday silolarının yapımı Kamhi'ye gelişme yolunu açmış; 1960'lann ortalarında buzdolabı, çamaşır makinesi gibi beyaz eşyaya yönelmiş ve Koç'la birlikte piyasaya hâkim olmuş, sonraki yıllarda da elektronikten silah sanayiine kadar çeşitli alanlara yayılmıştır. 1971'de holding türü örgütlenmeye giden Profilo 1988-1989'da dış ortaklar aldı, cirosunu büyüttü ve devler arasında yerini sağlamlaştırdı.

Alarko Holding: Alaton ve Garih ailelerinin kontrolündeki bu topluluğun ana yoğunlaşma alanları, çelik konstrüksiyon ve elektronikti. 1954'te bir kolektif şirket olarak kuruldu. 1963'te anonim şirkete, 1974'te de holdinge dönüştü ve 1980'lerde yavru şirketleriyle hatırı sayılır bir büyüklüğe ulaştı. Sanayi şirketlerinin ağır bastığı bu holdingde müteahhitlik şirketleri ve ticaret şirketleri önemlidir. Alarko 1988'den itibaren turizm ve emlak sektörlerine de yönelmiştir.

Eczacıbaşı Topluluğu: Mal varlığı ve şirket sayısı (20 dolayında) bazı dev holdinglere göre küçük olmakla birlikte, Eczacıbaşı ailesi özellikle İstanbul'un kültür, siyaset ve ekonomi alanında önemli yere sahiptir. Şirketleri ilaç, temizlik kâğıdı ve yapı elemanları alanlarına dağılan holding, asıl ilaç sanayiinde lider konumdadır. 1912'de İzmir'de Şifa Eczanesi'ni işleten Süleyman Ferit Bey aynı dönemde küçük bir laboratuvarda dişmacunu ve "Ferit" marka kolonya üretiyordu. Büyük oğlu Nejat Eczacıbaşı(->) 1940'larda balıkya-ğı, bebek maması ve bazı başka kimyasal maddeleri istanbul'da kurduğu laboratuvarda üreterek aynı uğraşı sürdürdü. 1952'de Levent'te Eczacıbaşı İlaç Fabrika-sı'm kurdu. Bundan sonra yine kimyevi madde ve ilaç, pazarlama, seramik, temizlik kâğıdı, dış ticaret, finans kuruluşlarıyla büyüdü. İstanbul Festivali gibi büyük organizasyonlar gerçekleştiren Eczacıbaşı Kültür ve Sanat Vakfı ile İstanbul'un kültür hayatını da etkileyen grup, 1990'