Ünden bugüN

İKONOKLAZMA

8. ve 9. yy'larda Bizans imparatorluğu'na egemen olan dinsel hareket.

ikonalara (Yunanca "eikon", kutsal kişileri tasvir eden dinsel resimler) tapınmayı yasaklayan Ikonoklazma (tasvirkırıcı-

loannis

Prodromos'u

(Vaftizci

Yahya)

betimleyen

18. yy'a ait bir

Rus ikonası,

Ayasofya

Müzesi.

Erdem Yücel

fotoğraf arşivi

lık), 726-843 arasında etkili olmuş, sosyal ve politik sonuçlarının yanısıra, Doğu ve Batı kiliseleri arasında önemli çatışmalar doğurmuştur.

Ikonoklazma dönemine ait bilgiler veren mevcut Bizans kaynaklarının tümü i-kona taraftarlarınca yazılmış; ikonoklast kaynak ve belgeler ise bu dönemin aşılmasından sonra tümüyle yok edilmiştir. Dolayısıyla bu dönem hakkındaki bilgilerimiz kısıtlı ve tek yönlüdür. Mevcut kaynaklar arasında Patrik Nikeforos'un ve Te-ofanes'in(->) kronikleri, Ayasofya Diyako-nu Stefanos tarafından kaleme alınan Aziz Genç Stefanos'un ve Bitinyalı (Doğu Marmara) Niketas'ın vita'ları (yaşamöyküleri), Patrik Germanos'un mektupları, Studios Manastırı Başrahibi Teodoros'un mektupları ve II. Nikaia (iznik) Ökümenik Konsi-li'nin (787) zabıtları önemli yer tutar. Ayrıca ikona taraftarı Damaskuslu (Şam) İo-anenes'in risaleleri, Patrik Fotios'un yazmaları teolojik sorunlara ilişkin önemli bilgiler verir. Son dönem Ikonoklazma hakkındaki bilgiler ise çeşitli kroniklerin yanısıra, Aleksandreia'lı (İskenderiye) Kris-tofer, Antiokheia'lı (Antakya) Job ve Kudüslü Basileios'un ortak mektuplarından edinilmiştir.

Ikonoklazma tartışması Hıristiyan inancında isa'nın insani ve ilahi (tanrısal) doğaları arasındaki ayrılığın teolojik sorunsalını yansıtır, ikona taraftarları yeni Pla-toncu bir yaklaşımla tasviri bir sembol, bir araç sayarak Isa tasvirini, Tanrı'nın (kurtarıcının) insan bedeninde tasviri ile, o-nun tamlığının bir onaylanması olarak kabul ediyor ve "salvation" (halâs, kurtuluş) doktrini ile bağdaştırıyorlardı. Ikonoklast-lar ise isa'nın insani doğasını resmederek onun birbirinden ayrılmaz doğalarının birbirinden ayrıldığını ya da ilahi doğasını resmederek onun birbirine karıştırılması mümkün olmayan doğalarının karıştırıldığını söylüyorlardı (bak. Halkedon Konsi-li). Ayrıca 6. yy'dan itibaren halk arasında çok yaygınlaşan ikona düşkünlüğü öylesine çığırından çıkmıştı ki, iş tasvirin temsil ettiği aziz ya da azizeye değil, bizzat resmin kendisine ibadet edilmesine kadar vardırılmıştı.

Ikonoklazma'nın ilk işaretleri Filippikos döneminde (711-713) görüldüyse de hareketi asıl başlatan Isauria Hanedanı'nın birinci imparatoru III. Leon'dur (hd 717-741). Leon ilk olarak 726'da Büyük Saray'ın Hal-ke Kapısı'mn üstündeki Isa tasvirini söktürdü. Bunun üzerine başkent halkı ayak-landıysa da, isyan şiddetle bastırıldı. Muhtemelen 730'da, Leon ikonalan yasaklayan bir emirname yayımladı ve aynı yıl toplanan bir silention'da (yüksek dereceli sivil, dini ve askeri erkânın katıldığı danışma toplantısı) emirnameyi imzalamayı reddeden Patrik Germanos'u azlederek, yerine I. Anastasios'u atadı. Papa II. Grego-rios'un bunu onaylamaması üzerine Leon, papanın Konstantinopolis'teki legat'larım (temsilcilerini) tutuklatınca, Roma ve Bizans kiliseleri arasındaki gerginlik iyice tırmandı. Bu dönemde, ikonaların ve kilise süslemelerinin imha edildiği bilinmek-