Ünden bugüN

İZAK (Tanburi)

(?, istanbul -1814, İstanbul) Yahudi asıllı bestekâr ve tanburi.

Asıl adı Fresko Romano'dur. Ortaköy' de doğdu. Bazı kaynaklarda adının başına eklenmiş olan "Baytar" sözü, sinagoglarda hanendelik (okuyuculuk) eden kişilere verilen ad olan "payta"nın bozulmuş halidir.

Yahudi asıllı Türk musikisi bestekârlarının en büyüğü sayılan Izak, musikiye sinagoglarda hanendelik ederek başladı. Sinekemanı ve tanbur öğrendi. Bu sazları çok iyi çalan bir sazende oldu. Romanya' dan istanbul'a gelen şöhretli kemancı Mi-ron'u dinledikten sonra keman çalmayı bıraktı ve yalnızca tanbura devam etti.

Izak musikiyi ve tanburu Tanburi An-gel'den ve Musi'den öğrendi. Çağının en büyük sanatçılarından ve geleneksel tanbur tavrının önde gelen temsilcilerinden biri olarak kabul edildi. Şöhreti artmaya başlayınca III. Selim döneminde saraya a-lındı. Uzun süre padişahın tanbur hocalığında bulundu ve kendisinden destek, himaye ve yakınlık gördü. Her eserine karşılık padişahtan büyük ihsanlar alarak ö-düllendirildi. Sarayda düzenlenen küme fasıllarına tanburuyla katıldı, Enderun'da musiki öğretti. Dönemin ünlü bestekârı Hacı Sadullah Ağa ile birlikte besteledikleri "Şedd-i Araban Takım" çok ün kazandı. Bu faslın içinde yer alan, "Ey safâ-yı arızından çeşme-i hurşîd-i âb" mısraıyla başlayan bestesi ve "Pir olmada gerçi gönül amma civan ister" mısraıyla başlayan yürük semaisi, aslında bir saz eserleri bestekârı olan Izak'm sözlü musikide de id-

dialı olduğunu gösterir. Yaşadığı III. Selim dönemi istanbul'da musiki hayatının çok parlak bir dönemidir. Izak bu dönemin yıldızlarından biriydi. Padişahın kendisini görünce ayağa kalkarak saygı göstermesi ve bestelediği bir esere karşılık onu bir tanbur teknesi dolusu altınla ödüllendirmesi gibi ayrıntılar o dönemde sarayın musikiye olan ilgisi ile gayrimüslim sanatkârların istanbul'un musiki hayatındaki rolünü gösteren birer belge niteliğinde olgulardır.

Izak tanburda III. Selim'den başka Zeki Mehmed Ağa ile Kuyumcu-Samatyalı Oskiyan Efendi'yi yetiştirdi. Izak, Oskiyan, Kozyatağı Rıfaî Tekkesi Şeyhi Abdül-halim Efendi, Subhi Ezgi, Mesud Cemil ve Necdet Yaşar'dan oluşan aktarım zinciriyle geleneksel tanbur tavrı günümüze kadar ulaşabildi.

70 yaşlarındayken ölen Tanburi Izak' in 49'u peşrev, 43'ü saz semaisi, 6'sı beste, l'i ağır semai, 3'ü yürük semai ve 7'si şarkı olmak üzere 100'den fazla eseri Türk musikisi repertuvarındadır.

Bibi. R. F. Kam, "Türk Azınlık Musikîcileri: Za-harya ve îzak", Radyo, S. 67 (Temmuz 1947); inal, Hoş Soda; Ergun, Antoloji, II; Ezgi, Türk Musikisi, I, II, III, V; M. N. Özalp, Türk Musikisi Tarihi, Ankara, 1989; Öztuna, BTMA, I; S. Aksüt, Türk Musikisinin 100 Bestekârı, ist., 1992.

MEHMET GÜNTEKlN

İZER, ZEKİ FAİK

(15 Nisan 1905, istanbul - 12 Aralık 1988, İstanbul) Ressam.

1923-1927 arasında Sanayi-i Nefise Mek-tebi'nde (Güzel Sanatlar Akademisi) ibrahim Çallı Atölyesi'nde, 1928-1932 arasında Paris'te A. Lhote ve O. Friesz atölyelerinde eğitim gördü. D Grubu'nun(-») kurucularındandır. Daha sonra Güzel Sanatlar Akademisi'nde hoca olarak çalışmaya baş-