Ünden bugüN

KAPTAN-I DERYA HACI

436

437

KARA BABA TEKKESİ

Müşir Arif Paşa'mn betimlemesiyle kaptan paşa ve denizciler. LesAnciens Costumes deş VE-mpire Oftoman, Paris, 1864 Galeri Alfa

sadrazamla görüşürdü. Sadrazam seferde ise bu görüşmeyi sadaret kaymakamryla yapardı.

Kaptan paşanın önemli bir görevi, Akdeniz ve Karadeniz sularının güvenliğini ve böylece istanbul'a dönük zahire, yolcu, ticaret trafiğinin devamlılığım sağlamaktı. Bu konudaki başarısızlığı veya yetersizliği istanbul'da kıtlığa neden olurdu. Özellikle de Karadeniz limanlarından zahire, Akdeniz'den Mısır malı sevkıyatının durması istanbul'da büyük sorunlara neden o-lurdu. Bu nedenle kaptan-ı derya istanbul' da bulunduğu zamanlarda Akdeniz-Istan-bul deniz trafiğini, onun adına Rodos san-

cakbeyi kontrol altında tutardı. Kaptan-ı deryanın sefer nedeniyle istanbul'da bulunmadığı zamanlarda ise onun başkentteki sorumluluklarını Tersane-i Âmire e-mini ve kethüdası üstlenirlerdi.

Kaptan paşa sancaklarından ve paşalık hassından gelirleri dışında, donanma ve denizcilik gelenekleri gereği daha başka gelirleri de olan kaptan-ı deryalar, başta istanbul olmak üzere kıyı kent ve kasabalarında su tesisleri, camiler, mektepler yaptırmayı gelenek edinmişlerdi. Fakat Osmanlı denizciliğinin giderek gerilemesi ve kaptan-ı deryalığa da denizci olmayan paşaların atanması bu geleneğin zamanla sönmesine neden olmuştur.

Adolphus Slade, II. Mahmud dönemindeki (1808-1839) donanmanın durumunu ve o sıradaki Kaptan-ı Derya Pabuççu Hasan Paşa'mn yetersizliklerini Kaptan Paşa adlı eserinde anlatır.

1863'te Umur-ı Bahriye Nezareti kurulduktan sonra daha 4 yıl kaptan-ı deryalık ya da kaptan paşalık unvanı korunmuş, ancak 11 Mart 1867'de Osmanlı deniz kuvvetleri yeni oluşturulan Bahriye Nezareti' ne bağlanmıştır. Bu tarihten sonra kaptan-ı derya unvanı salt onursal bir rütbe olarak donanmanın en kıdemli amiraline verilmeye başlanmıştır.

istanbul'da ad bırakan ilk derya kaptanlarından olan Has Yunus Bey'den kaptan-ı deryalığa 6 kez atanan ve bu görevi sonuncu olarak yapan Damat Mehmed Ali Paşa' ya kadar, bazısı 2-3 defa atanan 200 kaptan-ı derya bulunmaktadır.

Van Mour'un çizgileriyle kaptan paşa. Recueil de cent estampes reprisentant different du Levant, Paris, 1712 Galeri Alfa

Bibi. 1. Parmaksızoğlu, "Kaptan Paşa-Kapudan Paşa", ÎA, VI, 206-210; M. Şükrî, Esfâr-ı Bahri-ye-i Osmaniye, ist., 1306, s. 142 vd; Uzunçar-şılı, Merkez ve Bahriye, 414 vd; Pakalm, Tarih Deyimleri, II, 182 vd; H. Tezel, Anadolu Türklerinin Deniz Tarihi, c. I, îst. 1973; Adolphus Slade, Kaptan Paşa, ist., 1973.

NECDET SAKAOĞLU