Ünden bugüN
Yüklə 8,87 Mb.
|
| KÂTİP ÇELEBİ
(Şubat 1609, istanbul - 6Ekim 1657, istanbul) Tarihçi, coğrafyacı, bibliyograf-yacı. Asıl adı Mustafa'dır. Hacı Halife, Hacı Kalfa olarak da tanınır. Enderunlu olan babası 1623'te saraydan silahdarlıkla dış göreve çıkınca Kâtip Çelebi'yi ayda 14 dirhem (gümüş sikke) harçlık bağlayarak yanına aldı. Çok genç yaşta Anadolu Muhasebesi kaleminde göreve başlayan Kâtip Çelebi burada hesap ve siyakat yazısını öğrendi. l624'te Abaza Hasan isyanı nedeniyle istanbul'dan ayrılan orduda babası ile birlikte Tercan'a gitti. 1625-1626' da katıldığı Bağdat seferinde kıtlık nedeniyle ordu ile birlikte sıkıntılar çekti. Musul'a geldiklerinde babası, bir ay sonra Nusaybin civarında da amcası öldü. Kâtip Çelebi bir süre Diyarbakır'da kaldı. 1627-1628'de Erzurum kuşatmasında bulundu. 70 gün süren sonuçsuz bir kuşatmadan sonra istanbul'a döndü. Kadızade'nin derslerine devam etti. 1629-1630'da Vezirazam Hüsrev Paşa'nın maiyetinde Hemedan ve Bağdat seferlerine katıldı. Bu seferdeki gözlemlerini ve gördüğü yerleri Cihannü-ma ve Fezleke adlı eserlerinde anlatmıştır. 1631'de istanbul'a dönünce Kadızade' nin derslerine devam etti. 1633-1634'te Veziriazam Mehmed Paşa'nın maiyetinde Halep'te iken hacca gitti. Mekke'den dönüşünde bir süre Diyarbakır'da kaldı. 1634-l635'te IV. Murad'ın Revan seferine de katıldı, izlenimlerini Fezleke 'sinde ayrıntılı olarak anlatmıştır. Böylece 10 yıldan fazla ordu ile çeşidi seferlere katılan Kâtip Çelebi, yaşamının sonraki yıllarını bilim ve a-raştırma çalışmalarına verdi. Her gittiği yerde sahaf dükkânlarım, kütüphaneleri dolaşarak kitapları incelemeyi iş edinen Kâtip Çelebi, Anadolu Muhasebesi kalemindeki görevine fazla ilgi duymadı ve Osmanlı bürokrasisinde ilerlemeyi önemsemedi. Öte yandan medrese öğrenimini de tamamlamadığı için, çağdaşı ulema tarafından "ketebeden Mustafa Çelebi" denilerek küçümsendi. 20 yıl hizmetten sonra halifelik (başkâtip) sırası gelmişken bu kadro bile verilmedi. Şeyhülislam Abdurrahim Efendi'nin tavsiyesi ile ancak ikinci halife olabildi. Kendi deyimi ile "haftada bir iki gün emr-i maaş için kaleme varup baki evkatı mütalaa ve tahrir" çalışmalarına ayırdı. Bu son dönemde yaradılışmdaki yeniye ve araştırmaya karşı olan istek dolayısıyla güçlüklere katlanarak öğrendiklerini eleştirici ve doğrulan arayıcı bir araştırmacı-yazar olarak yazmaya koyuldu. Kâtip Çelebi Halep'te iken yalnız adlarını not edebildiği kitaplardan birçoğunu, daha sonra zengin bir akrabasından miras kalan parayla satın almış, paranın bir kısmı ile de geçimini düzene koymuştu. Bir yandan istanbul'un tanınmış bilginlerinin derslerine, sohbetlerine katılırken, gün ve mum ışığındaki bitmek bilmeyen yazmak, araştırmak çalışmalarını da yıllarca sürdürdü. Zeyrek'teki evine gelen öğrencilere çeşitli konularda ders okuttu. 10557 l645'te Girit seferi başlayınca denizlere ve harita bilgisine ilgi duydu. Bu konulardaki eserleri inceledi. 1648 sonlarında yeniden, Anadolu Muhasebesi kalemindeki görevine döndü. Pek çok eserini tamamladığı son yıllarında Şeyh Muhammed Ihlâsi'nin yardımı ile Latince bazı eserleri de Türkçeye çevirdi. Mezarı Zeyrek Camii yakınında bugün adının verildiği ilkokulun altındaki sebilin bitişiğinde bulunan hazirede-dir. 1953'te yenilenen mezarına bir de kitabe konmuştur. Kâtip Çelebi 17. yy'da yaşamış en ilginç Osmanlı aydınıdır. Kendi kendini yetiştirmiş, medrese egemenliğindeki bilim ve düşünce dünyasının dışında görüşler ileri sürmüştür. Başta tarih, coğrafya ve bibliyografya olmak üzere çeşidi alanlarda telif ve tercüme 21 eser kaleme almış, birçok konuda dönemini aşan yenilikler ortaya koymuştur. Özellikle pozitif bilimlerde Batı kaynaklarından yararlanmaya çalışması onu önceki Osmanlı aydınlarından ayıran en belirgin özelliktir. En son e- seri olan Mizanü'l-Hakfilhtiyari'l-Ahak' ta (ist., 1864, yb, ist., 1972) döneminin istanbul'unun düşünce hayatını yansıtması bakımından da son derece değerlidir.
İSTANBUL
Yüklə 8,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|