Ünden bugüN

HELENİANAİ SARAYI

Bugünkü Samatya bölgesinde bulunan, erkan Bizans dönemine ait saray.

Helenianai Sarayı'nın, imparator I. Cons-tantinus'un(-0 (hd 324-337) annesi Hele-na tarafından yaptırıldığı kesin gibidir. Adına ilk kez, 400 yılı civarında değinilmiştir. Bu dönemde, şehrin varoşları henüz Te-odosios Surları'mn içine alınmamıştı. Helenianai adına daha sonra, tahta yeni çıkan İmparator I. Leon'un (hd 457-474), bir alay eşliğinde, Hebdomon'dan(-t) Konstantino-polis'e gelişini anlatan yazmalarda rastlanır.

498'de ortaya çıkan bir rivayete göre, Helenianai Sarayı'nda bulunan hamamda, dinsel bir hizip olan Ariusçuluğa (Isa' nın yaratılmış, sonlu bir varlık olduğunu ileri süren hizip) mensup biri, bir melek tarafından mucizevi biçimde, üzerine kaynar su dökülerek öldürülmüştü. Bu hikâye, ileriki yıllarda Bizans kroniklerinde sık sık tekrarlanmıştır.

Bu tarihten sonra Helenianai adına rastlanmaz olur. Yer, Sigma(-0 adıyla anılmaya başlar. Burası, Hebdomon'dan (Bakırköy) kente uzanan tören yolunun günümüze kalan parçası olarak kabul edilir.

Helenianai'den kalan teras bölümleri malzemesi bugünkü Sulu Manastır'ın yerinde bulunan Peribleptos Manastm'nda kullanılmıştır. Çeşitli verilerin değerlendirilmesinden çıkan sonuca göre, Helenianai Sarayı, Samatya Kapısı'nın kuzeyindeydi.

Bibi. Janin, Constantinople byzantine, 131, 355-356; A. Berger, Untersuchungen zu den Patria Konstantinupoleos, Bonn, 1988, s. 605-606.

ALBRECHT BERGER

HELVA

Genellikle un ya da irmik ve şekerle yapılan bu geleneksel tatlının istanbul'da da önemli bir yeri vardı.

Türkler arasında eskiden beri bilinen helva ya da helva benzeri tatlılar, Selçuklu ve Osmanlı mutfaklarında yerel malzeme ve uygulamalarla da zenginleşerek varlığını korumuştur.

Topkapı Sarayı mutfağında helva başta olmak üzere her türlü tatlı, şekerleme ve macun hazırlamak üzere özel olarak kurulmuş "Helvahane" adlı bir bölüm vardı. Burada başta padişah olmak üzere sarayın bütün daireleri için tatlılar yapılırdı. Helva-hane'nin yılda bir kez baharda hazırlanan macunu ile lokma, helva ve kadayıf çeşitleri meşhurdu. Buraya Helvahane denilmesi, "helva"mn tatlılar arasında belli bir önceliği olmasından kaynaklanmaktadır.

istanbul'da helva ve buna bağlı geleneklerin dikkate değer yönlerinden biri de helva sohbetleridir(->). Kış gecelerinin bu eski ve eğlenceli geleneği halk arasında olduğu gibi sarayda, rical ve kibar konaklarında da sürdürülmüştür.