ÜNİTE: tarih ve zaman insanliğIN HAFIZASI tariH

NOT: Pasinler Savaşı Selçukluların Bizans ile yaptığı ilk savaştır.

• 
  1055’de Abbasi Halifesinin yardım istemesi üzerine Bağdat’a girilmiş ve Şii Büveyhoğulları Devletine son verilerek halifeye bağlı İslam Dünyasının siyasi gücü Selçukluların eline geçmiştir.
  

NOT: Tuğrul Bey halifeden “Doğunun ve Batının Hükümdarı” ünvanını almıştır. Böylece İslam dünyasının siyasi liderliği Selçuklulara geçmiştir.

• 
  Tuğrul Bey’in ölümü ile yerine taht mücadelesinden sonra Çağrı Bey’in oğlu Alparslan geçmiştir.
  
• 
  Alparslan tahta çıktığında Nizam’ül Mülk’ü vezir tayin etti.
  
• 
  Alparslan ilk seferini Gürcistan ve Doğu Anadolu üzerine yaptı ve Bizans’ın güçlü kalelerinden Ani Kalesi feth edildi.
  

NOT: Ani Kalesinin fethi ile Türkler Doğu Anadolu’nun kontrolünü ele geçirdiler.

• 
  Türklerin Anadolu kapılarına dayanmaları üzerine Bizans İmparatoru Romen Diogenes güçlü bir orduyla yola çıktı.
  
• 
  Sonuçta iki ordu 1071’de Malazgirt Meydan Savaşında karşı karşıya geldi.
  

Yapılan Malazgirt Savaşı sonucunda:

1. 
   Savaşı Selçuklular kazandı.
   
2. 
   Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.
   
3. 
   1071 Türkiye tarihinin başlangıcı kabul edilmiştir.
   
4. 
   Bu olay Bizans’ın kışkırtmaları ile Haçlı seferlerinin başlamasında etkili olmuştur.
   

• 
  Alparslan 1072’de Karahanlı bir kale komutanı tarafından şehit edilmiştir.
  
• 
  Yerine oğlu Melikşah geçmiştir.
  
• 
  Büyük Selçuklu Devleti en geniş sınırlarına ve en güçlü dönemine bu dönemde ulaştı.
  
• 
  Melikşah Anadolu’nun fethini hızlandırmak için komutanlarını Anadolu’ya gönderdi ve bölgede İkta sistemini başlatarak Anadolu’nun kısa sürede feth edilmesini sağladı.
  
• 
  Anadolu’da Melikşah’a bağlı Türkiye Selçuklu Devleti kuruldu.
  
• 
  Bu dönemde Hasan Sabbah liderliğinde Batınilik Hareketi başladı.
  
• 
  Batıniler Nizam’ül Mülk’ü öldürdü.
  

NOT: Nizam’ül Mülk tarafından dini, siyasi mahiyetteki propagandalara karşı koymak, devlete memur yetiştirmek, din adamı ihtiyacını karşılamak amacıyla Nizamiye Medresesi kurulmuştur.

• 
  Melikşah’ında ölümü üzerine iç mücadeleler (Fetret Devri) başladı.
  
• 
  Sultan Sencer’in Karahitaylılara 1141’de Katvan Savaşında yenilmesi üzerine devlet parçalandı.
  

Selçukluların Yıkılma Nedenleri:

1. 
   Memleketin hanedan üyeleri arasında paylaşılması ve taht kavgalarının ortaya çıkması.
   
2. 
   Atabeylerin otorite boşluğundan istifade ederek bağımsızlıklarını ilan etmeleri.
   
3. 
   Batınilerin zararlı faaliyetleri.
   
4. 
   Türkmenlerin devlete küstürülmeleri.
   
5. 
   Abbasi halifelerinin eski güçlerine ulaşmak istemeleri.
   

• 
  Selçukluların zayıflamalarıyla Selçuklu şehzadeleri tarafından yeni devletler kuruldu. Bu devletler Sultan Sencer’in ölümü ile bağımsız oldular. Bu devletler Horasan ve Irak Selçukluları, Kirman Selçukluları, Türkiye Selçukluları ve Suriye Selçuklularıdır.
  
• 
  Şehzadeleri yetiştirmekle görevli Atabeyler devletin zayıflamasıyla devletler kurdular. Bunlardan önemlileri Zengiler, İldenizoğulları, Böriler, Harzemşahlar, Salgurlular ve Erbil Atabeyliği’dir,
  

ANADOLU’DA KURULAN DİĞER TÜRK BEYLİKLERİ
BEYLİĞİN ADI	KURUCUSU	KURULDUĞU YER
Tanrıvermişoğulları (1081 - 1093)	Türkmen Beyi Tanrıvermiş	Efes ve çevresi
Çubukoğulları (1085 1213)	Melikşah’ın komutanlarından Çubuk Bey	Harput (Elazığ) ve çevresi
Dilmaçoğulları (1085-1394)	Alp Arslan’ın komutanlarından Dilmaçoğlu Mehmet Bey	Bitlis ve çevresi
İnaloğulları (1098-1183)	Türkmen emirlerden Sadr	Diyarbakır ve çevresi
Sökmenliler (1110-1207)	Büyük Selçuklu komutanlarından Sökmen bey	Ahlat ve Van Gölü çevresi

6.5. BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NDE YÖNETİM VE TOPLUM YAPISI

D.KÜLTÜR VE MEDENİYET

1. DEVLET YÖNETİMİ

• 
  Kut anlayışı İslami dönemde halifeden Tanrı adına hükmetme yetkisi almak şeklindeki uygulama ile birleşti.
  
• 
  Türkiye Selçuklarında hükümdarın yetkileri ve görevleri sonsuz değildir.
  
• 
  Hükümdarlık babadan oğula ve diğer kardeşlere geçtiğinden sık sık taht kavgaları görülürdü.
  
• 
  Saray teşkilatı Büyük Selçuklularla aynıydı.
  
• 
  Merkez teşkilatında devlet işlerini yürüten Büyük Divan ve diğer divanlar bulunurdu.
  
• 
  Büyük divana genellikle vezir ve gerektiğinde hükümdar başkanlık yapardı.
  
• 
  İnşa, arz, işraf, istifa divanlarının başkanları ile pervane gibi görevliler Büyük Divanın üyeleriydi.
  
• 
  Divanın güvenliğinden emir-i şemşir sorumluydu.
  

Büyük Divana Bağlı Aşağıdaki Divanlar Bulunurdu:

1. 
   Niyabet-i Saltanat Divanı: Hükümdar başkentte olmadığı zaman ona ait işleri yürütürlerdi.
   
2. 
   İstifa Divanı: Devletin mali işlerini yürütürdü.
   
3. 
   Pervanecilik: Büyük divandaki arazi defterlerindeki has ve dirliklerle ilgili kararları düzenleyen görevliydi.
   
4. 
   Divanı Arz: Savunma ile ilgiliydi Hassa askerinin maaşını her türlü teçhizat ve defter kayıtlarını kontrol eder, denetlerdi.
   
5. 
   Divan-ı Tuğra: Devletin iç ve dış yazışmalarını yapardı. Divan-ı inşa’da denmiştir.
   
6. 
   Divan-ı İşraf: Devletin maliyesini denetlerdi.
   
   • 
     Türkiye Selçuklularında ülke vilayetlere ayrılmıştı.3 tür vilayet vardı.
     

1.Meliklerin yönettiği vilayetler: Selçuklu ailesinden melikler yönetirdi ve melikler divana değil sultana bağlıdırlar.

2.Divan Dairesi Vilayetleri: Bu vilayetler Subaşı tarafından yönetilirdi.

3.Bizans sınırları içinde bulunan Eyaletler: Bu eyaletlerin dekiler uç beyi ve vali olarak görev yaparlardı.

• 
  Belediye işlerine bakan kişilere muhtesib denirdi.
  
• 
  Önemli şehir merkezlerinin genel güvenlik ve zabıta işlerini yürüten valilere Şıhne denirdi.
  
• 
  Yargı işlerine kadılar bakardı.
  

2.ASKERİ TEŞKİLAT

• 
  Türkiye Selçuklu Ordusu;
  
  1. 
     Hassa Birlikleri (Kapıkulu askerleri)
     
  2. 
     İkta Askerleri (Tımarlı Sipahiler)
     
  3. 
     Uçlarda Türkmenlerden oluşan kuvvetler
     
  4. 
     Bağlı devlet ve beyliklerinden alınan askerler
     
  5. 
     Gerektiğinde komşu milletlerden alınan ücretli askerler.
     
• 
  Türkiye Selçukluları donanmaya önem vermişlerdir.
  
• 
  Ordu komutanına Emirül Ümera, donanma komutanına reis’ül bahr denmiştir.
  

3. TOPRAK YÖNETİMİ

• 
  Mülkiyet devlete ait olan topraklara Miri arazi denir.
  

• 
  Miri topraklar 4’e ayrılırdı.
  

1.Has Arazi: Geliri hükümdara ayrılan topraktır.

2.İkta Arazi: Ordu ve devlet memurlarına hizmet ve maaş karşılık verilen toprağın geliridir.

3.Mülk Arazi: Üstün hizmeti görülen devlet görevlilerine verilen topraklardır. Arazi sahibi toprağını istediği gibi kullanabilirdi.

4.Vakıf Arazi: Gelirleri bilimsel veya sosyal kuruluşların masraflarına ayrılan topraklardır.
4. HUKUK SİSTEMİ

• 
  Hukuk şer-i ve örfi olmak üzere ikiye ayrılır. Örfi davalara bakan kişilere emir-i dad denirdi.
  

5. DİN ve İNANIŞ

• 
  Selçuklu yönetimi, İslamiyet’in “Gaza” anlayışı ile Türklerin fetih anlayışını birleştiren siyasi bir kuruluş oldu.
  
• 
  Horasan erenleri İslamiyet’in yayılmasında önemli roller oynadı.
  

6. SOSYAL ve EKONOMİK HAYAT

• 
  Anadolu ‘da halk şehirliler ve köylüler diye ikiye ayrılırdı.
  
• 
  Şehirlerde oturan esnafın meslek gruplarına göre kendi aralarında kurdukları teşkilata Ahilik denir.
  
• 
  Selçuklular döneminde Anadolu önemli bir ticaret merkezi haline geldi.
  

Anadolu’da ticaretin gelişmesinin sebepleri şunlardır;

1. 
   Ticaret yolları üzerinde kervansarayların yapılması.
   
2. 
   Ticaretin gelişmesi için Latin Cumhuriyetçilik ile ticaret anlaşmalarının yapılması.
   
3. 
   Ticari amaçlı fetihlerin yapılması.
   
4. 
   Malları zarar gören veya kervanı soyulan tüccarların zararlarının ödenmesi. Yani bugünkü anlamda malların sigortalanması.
   
5. 
   Gümrük vergilerinin hafifletilmesi
   

7.DİL ve EDEBİYAT

• 
  Türkiye Selçukluları döneminde bilim dili Arapça, Edebiyat dili Farsça’ydı.
  

NOT: Bu durum Türkçe’nin gelişmesini yavaşlatmış. Beylikler döneminde Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçe’yi resmi dil ilan etmiştir. Bu olay “Dil Bayramı” olarak kutlanmaktadır.

• 
  Anadolu’da Türkçe’nin gelişmesine Moğolların büyük katkısı olmuştur.
  
• 
  Moğolların önünden kaçan birçok bilim adamı Anadolu’ya gelmiştir.
  

8.BİLİM ve SANAT

• 
  Anadolu’da ilk medrese Danişmentliler tarafından Niksar’a açılmıştır.
  
• 
  Bu dönemde yaşayan fikir adamları Muhiddin Arabi, Necmettin Daye, Mevlana ve Hacı Bektaş-ı Veli’dir.
  
• 
  Bu dönemde Türk sanatı zirveye çıktı.
  
• 
  Bu dönem sanatının temeli önceki Türk-İslam Devletinin kültürel birikimine dayanır.
  

KAVRAMLAR

Bâtınilik :

Kutadgu Bilig :

Siyasetnâme :

Melik :
KAZANIM SORULARI

1. Büyük Selçuklular, Bâtınilere karşı aldığı tedbirler nelerdir?

2. Büyük Selçuklular Anadolu’nun Türk yurdu olması için Bizans’la hangi savaşlar yapmıştır?

3. İlk Türk İslam edebî eserleri hangileridir?

4. Türk İslam dünyasının liderliği hangi olayla Büyük Selçuklulara geçmiştir?

5. Büyük Selçuklu Devleti Dönemi’ndeki önemli bilim insanları ve çalışma alanları hangileridir?

6. Türk İslam devletlerinin hukuk sistemi hangi esaslara göre oluşturulmuştur?

7. UNESCO’nun 38. Genel Kurulu’nda Türkiye’nin teklifiyle “2016 Hoca Ahmed Yesevî Yılı” olarak ilan edilmişti. Bu teklifin Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan tarafından desteklenmesinin gerekçeleri neler olabilir?

8. UNESCO’nun değer verdiği cinsiyet eşitliğinin size göre ifade ettiği anlamlar nelerdir?

9. “Mutasavvıf” ne demektir?

10. Hoca Ahmet Yesevî’nin evrensel bir değer olmasının Türk İslam tarihi açısından önemi nedir?

11.Hoca Ahmet Yesevî’nin, dönemin din ve kültür dili olan Arapça ve Farsça yerine, anadili Türkçeyi kullanmasının nedenleri neler olabilir?

12. Divan-ı Hikmet dervişler vasıtasıyla en uzak Türk topluluklarına kadar ulaştırılmıştır.

13.Sizce dervişlerin nasıl bir yaşam tarzı vardır?

TEST 6

1. Kutadgu Bilig’de devlet teşkilatının özellikleri şu şekilde dile getirilmiştir: “Memleket tutmak için çok asker ve ordu lazımdır, askeri beslemek için de çok mal ve servete ihtiyaç vardır. Bu malı elde etmek için halkın zengin olması gerektir, halkın zengin olması için de doğru kanunlar konulmalıdır.Bunlardan biri ihmal edilirse dördü de kalır, dördü birden ihmal edilirse beylik çözülmeye yüz tutar.”

Buna göre Kutagu Bilig’de devletin güçlü olması için aşağıdakilerden

hangisinin önemi üzerinde durulmamıştır?

A) Ordu B) Siyaset C) Hukuk D) Din E) Ekonomi

2. İlk Türk İslam devletlerinde hükümdarlar............ denilen kendi ad ve

lakaplarının yazılı olduğu, süslemeli özel giysiler giyerdi. Resmî belgelerde

tevki ya da tuğra denilen mühür kullanan hükümdarların değerli taşlardan

yapılmış taht ve taçları vardı. Saray önünde beş namaz vaktinde, savaşlarda

ve törenlerde ............ denilen müzik çalınırdı.

Metinde boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Tıraz Nevbet B) Çetr Mehter C) Tıraz Mehter

D) Tuğ Nevbet E) Tuğra Nevbet
3. Aşağıdakilerden hangisi Türklerin İslamiyet’ten önce inandıkları Gök Tengri inancıyla ilgili doğru bir bilgi değildir?

A) Tanrı birdir eşi ve ortağı yoktur.

B) Tanrı, görülmez ve şekillendirilmez.

C) Put ve putlaştırma hâli yoktur.

D) İbadet için büyük mabetler yapılır.

E) Tanrı adına kurbanlar kesilir.

4. Türklerin İslam’a hizmetleri siyasi, askerî ve idari sahalarda olmamış, Türkler İslam medeniyetinin gelişmesine de önemli katkılar

sağlamıştır. Buna göre;

I. Haçlılar ile mücadele etmeleri,

II. eğitim-öğretimi bir programa bağlamaları,

III. Anadolu’yu imar etmeleri

durumlarından hangileri örnek olarak gösterilebilir?

A) I B) II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

5. Aşağıdakilerden hangisi Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılma nedenlerinden biri değildir?

A) Katvan Savaşı’nın kaybedilmesi

B) Oğuzların isyan etmesi

C) Atabey ve meliklerin bağımsızlık mücadeleleri

D) Bâtınilerin yıkıcı faaliyetleri

E) Bizans’ın baskısı

6. Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans İmparatorluğu arasında meydana

gelen Malazgirt Savaşı’nın;

I. Haçlı Seferlerine neden olması,

II. Bizans’ın Anadolu’daki üstünlüğünü sona erdirmesi,

III. Türk kültürünü Avrupa’ya yayması

durumlarından hangilerine zemin hazırladığı söylenebilir?

A) I B) II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

7. Büyük Selçuklu Devleti uyguladığı sistemli eğitim politikasıyla;

I. ilmî faaliyetlerle devletin geleceğine yön verme,

II. nitelikli kişiler yetiştirme,

III. zararlı fikirlerle mücadele etme

durumlarından hangilerini amaçladığı söylenebilir?

A) I B) II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

8. Büyük Selçuklular Gaznelilerle 1035’te Nesa, 1038’de Serahs Savaş-ları’nı yaptıktan sonra 1040 Dandanakan Savaşı ile devletin kuruluşunu tamamlamıştır.

Buna göre;

I. Büyük Selçukluların bağımsızlık amaçlı mücadeleler yürüttüğü,

II. Anadolu’nun fethi için Gaznelilerle Dandanakan Savaşı’nı yaptığı,

III. Gaznelilerin Büyük Selçukluları Horasan Bölgesi’nde istemediği

durumlarından hangileri söylenebilir?

A)I B)II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

09.10.2018

Selami YILMAZ

Uluğbey Anadolu Lisesi Öğretmeni