drs. M. Martijn (e-mail m.martijn@umail.leidenuniv.nl)
studiepunten
6
periode
1
doel
Kritische kennis van de antieke wijsbegeerte. Dat wil zeggen dat je na dit college in staat bent (1) vanuit de behandelde thema's, (2) met gebruik van een aantal (antiek-) filosofische kernbegrippen en (3) in eigen woorden de ontwikkeling van de antieke wijsbegeerte in hoofdlijnen te schetsen.
inhoud
Dit college bestrijkt de westerse wijsbegeerte van de 6e eeuw v.Chr. tot de 7e eeuw n.Chr., en beoogt een thematische inleiding te zijn in het gedachtegoed van de Voorsocratici, Sofisten, Socrates, Plato, Aristoteles, Hellenistische denkers, Neoplatonisten en Joods-christelijke denkers. De te behandelen thema's zijn natuurfilosofie, epistemologie, metafysica, taalfilosofie, ethiek en politieke filosofie.
werkwijze
Hoorcollege en responsiecollege.
literatuur
Handboek (reader) 'De antieke wijsbegeerte' deel I en II, onder redactie van F.A.J. de Haas e.a.;
Aanvullende literatuur (met name primaire teksten) zal t.z.t. beschikbaar gesteld worden.
toetsing
Schriftelijk tentamen over de literatuur en de collegestof, inclusief diverse opdrachten die in de loop van het college worden verstrekt. Voor dit college geldt een aanwezigheidsplicht, wat betekent dat de (actieve) participatie mede bepalend is voor het eindcijfer.
Kennis van belangrijke denkers en thema's uit de metafysica. Inzicht in de ontmoeting tussen deze filosofische denkvorm en de Joods-christelijke traditie en in de wijze waarop deze ontmoeting gestalte krijgt in belangrijke denkers van de middeleeuwen.
Beginnende vaardigheid in het lezen van een aantal geselecteerde filosofische teksten en in het weergeven van opvattingen van behandelde filosofen.
inhoud
Eerst zal aandacht worden besteed aan de kerkvader Augustinus en aan Pseudo-Dionysius de Areopagiet. Vervolgens zullen belangrijke denkers en thema's uit de middeleeuwse filosofie aan de orde komen.
Inzicht in de specifieke gestalte en methode van de moderne filosofie (zestiende tot negentiende eeuw);
Kennis van enkele hoofdthema's uit een selectie historisch belangrijke en voor de moderne filosofie representatieve filosofen en filosofische stromingen, zoals Descartes, Spinoza, Leibniz, Locke, Hume, de Verlichting, Kant en Duits Idealisme, met aandacht voor de duiding van, of kritiek op fundamentele metafysische thema's, zoals dat van de relatie tussen denken en zijn;
Aanleren van vaardigheden in het lezen van geselecteerde (representatieve en historisch belangrijke) filosofische teksten uit de geschiedenis van de moderne filosofie en in het weergeven van de daarin behandelde posities.
inhoud
De geschiedenis van de moderne filosofie begint meestal met de filosofie van Descartes. Hij stelt zeer nadrukkelijk de denkende mens, het subject, in het centrum waar vanuit alle wijsgerige reflectie moet vertrekken. Deze nieuwe zienswijze blijkt revolutionair met het oog op de methodische vernieuwing van de filosofie en haar centrale metafysische thema's. Vooral zien we een nieuwe en de moderne tijd kenmerkende visie ontstaan ten aanzien van de wijze waarop denken en zijn, rationaliteit en realiteit, werkelijkheid en verstaan van werkelijkheid wijsgerig in verhouding tot elkaar worden gebracht. We zullen in deze cursus veel aandacht besteden aan dit nieuwe zelfbegrip van de filosofie dat bij Descartes begint en in Hegel zijn hoogtepunt bereikt. Maar ook zullen we stilstaan bij de vraag waarom zich deze metafysische thema's ontwikkelen, dat wil zeggen een geboorte, hoogtepunt en verval kennen. De notie van 'ontwikkeling' is namelijk evenzeer centraal voor de moderne tijd. Geschiedenis en dus ook de geschiedenis van de filosofie is een 'uitvinding' van deze tijd. Daarom wordt in dit tijdsgewricht ook de andere vraag zo belangrijk, hoe we onder klaarblijkelijk almaar veranderende omstandigheden nog een vast punt kunnen vinden van waaruit zich de filosofie als historisch overgeleverd, maar evenzeer als noodzakelijk ofwel als wetenschap laat begrijpen en beschrijven.
werkwijze
Hoorcolleges en aansluitende werkcolleges waarin één belangrijke en ten aanzien van het hoorcollege representatieve tekst wordt besproken. Voor ieder werkcollege is een samenvattende notitie verplicht.
literatuur
Verplichte literatuur:
Supplement van teksten (leeszaal 13e verdieping);
Aanbevolen literatuur:
Franz Schupp, Geschichte der Philosophie im Überblick, in 3 banden, Hamburg: Felix Meiner Verlag 2005 (E 49,80), deel 3.
toetsing
schriftelijk tentamen, notities bij stof van de werkcolleges (aanwezigheidsplicht).
opmerkingen
Een studiehandleiding wordt bij begin van de cursus beschikbaar gesteld.
naam
Inleiding geschiedenis van de filosofie: Constructies van de ziel van Anaximander tot Nietzsche
Historisch. Om te beginnen is het de bedoeling dat je een overzicht verwerft ten aanzien van de geschiedenis van de westerse wijsbegeerte. Je oriënteert je dus wat betreft periodes, stromingen en hoofdfiguren. Dat is het historisch deel;
Systematisch. Het historisch deel betreft goeddeels feitenkennis. Maar in een academische studie is feitenkennis, hoewel onontbeerlijk, lang niet voldoende. Veel belangrijker is dat je ook inzicht krijgt in de intrinsieke dynamiek van je vakgebied. Deze intrinsieke dynamiek is gebonden aan probleemstelingen. Daar moet je voeling mee krijgen. Pas dan zul je ervaren hoe spannend het vak filosofie kan zijn. Dat is wat we met een systematische benadering bedoelen.
Systematisch denken leer je natuurlijk niet in één periode. Niettemin zullen we in dit college enkele stappen zetten op die weg. Dat veronderstelt actieve participatie. Verwacht wordt dat je probeert de relevante historische informatie uit het boek van Störig te combineren met de systematische lijn die in het college wordt uitgezet. In het begin zal het verband wellicht goeddeels duister zijn. Maar als het goed is komt daar in de tweede helft van de college-reeks verandering in.
Bij afsluiting van de module zul je middels zelfstudie historische basiskennishebben verworven; middels het college krijg je een globaal systematisch inzicht in de diverse wijzen waarop de westerse filosofie de samenhang tussen God, mens en kosmos in kaart heeft proberen te brengen. Het systematisch accent zal liggen op het beeld van de mens, meer precies op de 'ziel', als middelaar tussen oorsprong (God) en wereld (kosmos).
inhoud
In het college kiezen we dus voor een systematische benadering. Ons thema is aangeduid in de ondertitel van het college: Constructies van de ziel. Wat wil dat zeggen?
Met de ziel bedoelen we grosso modo het eigenlijke zelf van de mens. Maar over dat zelf is in de loop van de geschiedenis heel verschillend gedacht. In die zin kunnen we spreken van diverse constructies van de 'ziel'. Maar naast discontinuïteit is er ook continuïteit. Eén van de constanten lijkt daaruit te bestaan dat de ziel wordt opgevat als het raak- en kruispunt van oorsprong en wereld. De mens is een burger van twee werelden. Hij heeft deel aan het geestelijke maar ook aan het materiële. Dat maakt zijn positie in hoge mate ambivalent. Ook blijkt een verheldering van zijn positie niet goed mogelijk zonder oorsprong en wereld erbij te betrekken.
Binnen dit complexe veld van relaties zullen we een aantal belangrijke ijkpunten leren kennen. Die kunnen je helpen een aantal grote lijnen te herkennen - en dat vergemakkelijkt dan ook weer de oriëntatie binnen de geschiedenis van de wijsbegeerte.
We beginnen met een systematische reconstructie van de presocratische psyche en zullen - via o.a. Plato, Plotinus, Augustinus, Kant en Schelling - uiteindelijk eindigen met Nietzsches fulminante kritiek van het moderne subject. Blijken zal dat deze kritiek in hoge mate actueel is. Want zij treft ook het radicale of zelfs fundamentalistische 'verlichtings'-denken dat tegenwoordig in sommige spraakmakende kringen en vogue is.
literatuur
Verplicht:
H.J. Störig, Geschiedenis van de filosofie. Utrecht: Het Spectrum, 2000, pp. 123-594.
Additionele teksten (t.z.t. op Blackboard), collegestof.
Aanbevolen:
De Verbeelding van het Denken. Geïllustreerde geschiedenis van de westerse en oosterse filosofie, red. J. Bor e.a. Amsterdam/Antwerpen: Contact, 1995 (of latere druk).
De uitgebreide vragenlijst bij het boek van Störig, opgesteld door Tony Tol, waarmee je zelf je begrip kunt toetsen (Blackboard).
toetsing
schriftelijk tentamen over de collegestof en de verplichte literatuur, met concentratie op
overzicht van periodes, stromingen en hoofdfiguren;
inzicht in de systematiek van de 'ziels'problematiek.
P.S. Een deel van de examenvragen zal gekozen worden uit de vragenlijst bij Störig, zoals opgesteld door drs. T. Tol.
Studenten leren redeneerschema's opstellen en gebruiken, en ook pro- en contra-argumentatieschema's. Verder leren ze deugdelijke van niet deugdelijke redeneringen te onderscheiden, inductieve van deductieve redeneringen, en deductieve geldigheid van logische geldigheid. Studenten kunnen na afloop van het college verschillende redeneervormen benoemen, en drogredenen. Behalve benoemen en herkennen, kunnen ze redeneervormen en drogredenen ook actief gebruiken in een mondeling debat, of in een schriftelijk betoog.
inhoud
Deze vaardighedencursus betreft het argumenteren op actieve en passieve wijze, dat wil zeggen zowel gebruiken van argumentatiestructuren en redeneervormen als ze herkennen in teksten. Aangezien het 'vaardigheden' betreft, worden studenten actief betroffen in het college, en wordt hun gevraagd redeneerschema's te maken en vraagstukken op te lossen. In het college worden verschillende typen redeneervormen onderscheiden, vervolgens moeten studenten zelf argumentatiestructuren opstellen en deze gebruiken in mondelinge oefeningen. Aan de orde komen verder pro- en contra argumentatie, geldigheid van redeneringen en drogredenen. Naast het herkennen van de argumentatie in teksten, vormt mondelinge argumentatie een belangrijk onderdeel van de cursus.
literatuur
De eerste drie hoofdstukken van Argumentatie en formele structuur. Basisboek logica door W.R. de Jong (Amsterdam: Boom, 2005). Dit boek wordt ook gebruikt bij de Inleiding Logica.
toetsing
Het eindcijfer bestaat uit de volgende drie onderdelen: wekelijks in te leveren opdrachten, mondelinge argumentatie (getoetst aan de hand van een Middeleeuws Dispuut) en een schriftelijk tentamen.
naam
Vaardigheden: Wetenschappelijk schrijven
code
150502
docent
dr. H. van den Berg (kamer 13A-33, tel. (020) 59 86614, e-mail h.van_den_berg@ph.vu.nl)
studiepunten
3
periode
6
doel
Het ontwikkelen van schrijfvaardigheid op academisch niveau.
inhoud
Bij Filosofische vaardigheden II staat wetenschappelijke schrijfvaardigheid centraal. Hierbij ligt de nadruk op de volgende onderdelen: het formuleren van een goede probleemstelling, het maken van een onderzoeksopzet, het zoeken van relevante literatuur over een bepaald onderwerp, helder en argumentatief schrijven, het correct verantwoorden van bronnen en het maken van een bibliografie. Om deze vaardigheden te ontwikkelen schrijven de studenten gedurende het college een paper van ongeveer 7 pagina's over één van de beschikbaar gestelde filosofische teksten.
literatuur
Werkboek Filosofische vaardigheden.
De te behandelen teksten worden voor aanvang van het college in de leeszaal op de 13e verdieping beschikbaar gesteld.
toetsing
Paper, tussentijdse opdrachten en actieve deelname. Bij de becijfering zal het zwaartepunt op het paper liggen.
Oefening in het analyseren en interpreteren van moderne wijsgerige teksten;
Oefening in het schrijven van een recensie.
inhoud
Week 1,2 en 3: Analyserend lezen van twee wijsgerige teksten uit de moderne wijsbegeerte.
Analyse gebeurt op verschillende niveaus:
Wat is de vraagstelling van de tekst? Wat is de structuur?
Hoe ontwikkelt de tekst zich van alinea tot alinea?
Hoe verloopt de gedachtegang van zin tot zin? Schrijven van kleine werkstukjes.
Week 4: Het schrijven van de recensie(s).
literatuur
De te bespreken teksten worden in de leeszaal op de 13e verdieping beschikbaar gesteld.
toetsing
Drie even zwaar meetellende opdrachten in verband met de werkcollegebijeenkomsten;
De recensie is geïntegreerd in de derde opdracht.
naam
Vaardigheden: socratische methode
code
150504
docent
dr. M.F. Willemsen (kamer 13A-36, tel. (020) 59 86676, e-mail mf.willemsen@ph.vu.nl)
studiepunten
3
periode
6
doel
Kennismaking met de socratische gespreksmethode.
inhoud
De socratische gespreksmethode is bedacht door de Duitse filosoof Leonard Nelson (1882-1927), die zich bij het ontwikkelen ervan baseerde op inzichten van Socrates en Kant. Met behulp van de methode kunnen fundamentele filosofische vragen behandeld worden.
Onderdeel A: inleiding in de socratische gespreksmethode.
Na een inleidend uur, waarin de methode uiteengezet wordt, wordt meteen begonnen met het socratisch gesprek, naar aanleiding van een gezamenlijk vast te stellen vraag (bijv.: Wat is vrijheid? Kunnen mensen elkaar begrijpen? Hoe weten we wat goed is?). Van elke zitting wordt door één of twee deelnemers een verslag geschreven.
Verdiepte kennismaking met de methode, afgewisseld door oefeningen in het leiden van een socratisch gesprek. Kritische evaluatie van de methode: wat zijn de mogelijkheden, wat zijn de grenzen van deze wijze van omgaan met een filosofische vraag?
In dit college word je voorbereid op mogelijke toepassingen van je filosofische kennis en vaardigheden buiten een strikt filosofische of wetenschappelijke omgeving. Daarbij zullen de Verlichting en haar actualiteit voor de hedendaagse samenleving centraal staan. Zoals de naam 'synthese' al aangeeft is het de bedoeling van dit college dat je leert om je filosofische kennis en vaardigheden samen te nemen en in relatie te brengen tot huidige maatschappelijke of wetenschappelijke ontwikkelingen. Je moet een verschijnsel of een maatschappelijke discussie op een filosofische manier analyseren vanuit een zelfgekozen vraagstelling. Wel is het zo dat de thematiek op de een of andere manier betrekking heeft op de Verlichting, bijvoorbeeld omdat de opvattingen die je beschrijft, dan wel uitdraagt of bestrijdt daarmee verband houden. In dit college wordt van jou verwacht dat je doorvraagt waar anderen ophouden: en wel door in te gaan op de betekenis van begrippen, de vooronderstellingen zichtbaar te maken, het geheel of de context waarbinnen bepaalde zaken moeten worden begrepen op te helderen, impliciete kennisaanspraken bloot te leggen, het onderscheid tussen feit, ideaal en waarde te benoemen enz. Vervolgens moet je op een argumentatief deugdelijke manier een eigen standpunt bepalen ten aanzien van de problematiek. Dit standpunt moet je op bondige wijze mondeling presenteren voor de groep.
inhoud
Dit blok is opgebouwd uit verschillende onderdelen. Er zal filosofisch inhoudelijk op de Verlichting en haar actualiteit worden ingegaan in de vorm van hoor- en werkcolleges door verschillende docenten. Verder zullen er enkele college worden gewijd aan verschillende (filosofische) vaardigheden in hun toepassing op hedendaagse discussies. In dat verband zal vooral schrijfvaardigheid bijzondere aandacht krijgen, omdat de ervaring leert dat studenten het moeilijk vinden een essay in bovengenoemde zin te schrijven.
In de eerste week word je geacht zelf een actueel maatschappelijk of wetenschappelijk thema vanuit filosofische invalshoek te kiezen. Daartoe mag je gebruik maken van kranten, boeken of internet. Dit thema moet je kort presenteren aan het begin van de tweede week. Vervolgens ga je dieper in op de problematiek aan de hand van relevante literatuur en natuurlijk eigen denkwerk. Hoewel je de docenten steeds om advies kunt vragen, wordt van je verwacht dat je in hoge mate zelfstandig te werk gaat. Wel zul je meemaken hoe gastdocenten invulling geven aan het thema - waaraan je hopelijk enige inspiratie kunt ontlenen. Op het laatste college in de derde week moet je zelf een korte presentatie geven van de opzet van je essay. Docenten en medestudenten zullen je naar aanleiding daarvan adviezen geven, mondeling of via Blackboard. Daarna ga je over tot het schrijven van je essay, dat in de vierde week moet worden afgerond.
literatuur
Werkboek Filosofische vaardigheden.
toetsing
Presentatie en deelname aan het college. Als afsluiting van het college schrijf je een essay van ongeveer 5 pagina's waarin je op een aansprekende en heldere manier je kijk op zaken uiteenzet. Dit essay moet begrijpelijk en prikkelend zijn voor een gemiddeld tot hoog intelligent lezerspubliek dat niet geschoold hoeft te zijn in de filosofie (niveau NRC-wetenschapsbijlage).
voorkennis
Deelnemers moeten ten minste hun eerste bachelorjaar en bij voorkeur ook hun andere vaardighedencolleges hebben afgerond. In geval van twijfel neem je contact op met dr. A.M. Verbrugge.
