Xəstəlikləri” fənni Giriş. Dişlərin və ağız boşluğu selikli qişasının anatomo- fizioloji xüsusiyyətləri haqqında qısa məlumat

Əngin və çənənin periostiti 
Əngdə  və  çənədə  sümüküstlüyünün  iltihabı-periostit  ən  çox  xroniki  periodotitin 
ağırlaşmasından  sonra  başlayır.  Sümükdə  gedən  rezobsiya  nəticəsində  infeksiya 
periodont  toxumasından  sümüküstlüyünə  keçir.  Retensiya  olunmuş  dişlərdə 
periostitin  əmələ  gəlməsinə  səbəb  ola  bilər.  Kəskin  odontogen  osteomielitdə  də 
sümüküstlüyünün  irinli-iltihabı  prosesi  özünü  biruzə  verir.  Bir  sıra  müəlliflərin 
məlumatına görə çənələrin periostiti ilə xəstələr ambulator və klinik xəstələrin 3,5-
5%-ni təşkil edirlər.  
Periostitin kliniki baş verməsi, gedişatı, axır vaxtlar müxtəlif formalarda ayırd olunur. 
Onlar  mikrofloranın  dəyişilməsindən,  virulentlivindən,  xəstədə  bədən  reaktivliyinin 
vəziyyətindən,  iltihabı  reaksiyanın  növündən  asılıdırlar.  Xəstələrin  birində  iltihabi 
proses başlanğıc dövründə sürətlə gedir, başqasında əksinə sakit, tədricən baş verir. 
Xəstələrdə zəiflik, özünü hissetmə pisləşir, bədənin temperaturu qalxır, baş ağrıları 
olur, iştah və yuxu pozulur. Xəstələr diş ağrısının çənənin yarısına keçməsini, gicgaha, 
qulağa  vurmasını  qeyd  edirlər.  Tədricən  ağrılar  azalır.  Çənəaltı  yumşaq  toxumada 
şişkinlik yaranır, sifətin konfiqurasiyası dəyişir. Səbəbkar dişdən asılı olaraq yaranmış 
şişkinlik nəticəsində xəstədə üzün asimmetriyası qeyd olunur. Dəri tərəfdən palpasiya 
zamanı toxumada sərt və ağrılı infiltrat müəyyən edilir. Limfa düyünləri böyümüş və 
palpasiyada ağrılıdırlar.  
Ağız boşluğunun müayinəsi zamanı zədələnmiş diş yaxınlığında dişəti, keçid pərdədə 
selikli qişa şişkinlidir, qızartılıdır. Keçid pərdəsi sığallı olur, dayazlaşır, sümüküstlüyüaltı 
abses  yarandığına  görə  yumru  formada  qabarma  əllənir,  bəzən  flyuktuasiya  qeyd 
olunur. İnfeksiya mənbəyi olan dişin müayinəsində-tac hissəsi, kanal çürüntü ilə dolu 
olur ya ola bilər diş plomblanmış olsun. Dişin perkusiyası zamanı küt ağrılar olur, diş 
yüngül laxlayır.  
Periostit zamanı rentgenoloji müayinədə sümükdə qeyd olunan patoloji dəyişikliklər 
xroniki periodontitə xas olan əlamətlərdir.  
Periostit  zamanı  adətən  bədən  temperaturu  37,2-37,5
0 
C  olur.  Qanda  leykositoz 
gözlənilə  bilər,  bəzən  leykositlərin  sayı  normada  qalır,  hətta  leykopeniya  gözlənilə 
bilər. Limfositıərin faizcə azalması qeyd olunur, EÇS 10-15 mm/s səviyyədə ola bilər.  
Yuxarıda  qeyd  olunmuş  yerli  əlamətlərlə  bərabər  iltihabı  prosesin  yerləşdiyi 
nahiyədən asılı olaraq xəstəlik müəyyən xüsusiyyətə malikdir. Periostit ən çox alveol 
çıxıntısında  vestibulyar-  ağız  dəhlizi  tərəfindən  baş  verir  (83-86%).  Bu  da  çənələrin 
anatomik quruluşu ilə izah olunur, alveolun xarici sümük divarı nazikdir.  

---

Əngin periostiti mərkəzi və yan kəsici dişlərdən baş verərsə, keçid pərdədə şişkinliklə 
bərabər üst dodaqda şişkinlik çox olur. Əgər köpək dişində bu proses baş verərsə onda 
şişkinlik gözaltı nahiyəni, yanağı tutur, şişkinlik aşağı göz qapağına yayıla bilər.  
Kiçik və böyük azı dişlərdən əngin periostiti zamanı şişkinlik yanaq, almacıq, gözaltı 
nahiyələrdə müşahidə olunur.  
Əngdə kəskin irinli periostitin damaq tərəfdən baş verməsinə birinci böyük və kiçik azı 
dişləri  səbəbkar  olurlar.  Periostitin  damaq  nahiyəsində  yerləşməsi  zamanı  güclü, 
pulsasiyaedici ağrılar verir, yumru formada şişkinlik yaranır, selikli qişa onun üstündə 
hiperemiyalı olur, mərkəzdə flyuktuasiya qeyd edilir. Qida qəbulu, danışıq çətinləşir.  
Çənənin  vestibulyar  tərəfdən  periostiti  mərkəzi  və  yan  kəsici  dişlərin  xroniki 
periodontitinin  ağırlaşmasından  baş  verən  zaman  alt  dodağın  şişkinliyi  müşahidə 
olunur. Kiçik azı dişlərdə proses baş verərsə şişkinlik yanağın aşağı hissəsində, çənəaltı 
nahiyədə  gözlənilir.  Böyük  azı  dişlərdə  çənənin  periostiti  zamanı  şişkinlik  yanaq 
nahiyəsinin  aşağı  hissəsinə,  çənəaltı  və  çeynəmə-qulaqətrafı  nahiyələrə  yayılır. 
Çənənin  periostiti  axırıncı  azı  dişlərdən  baş  verərsə  onda  iltihabı  proses  alveol 
çıxıntısının  daxili  səthində  müşahidə  edilir.  Belə  halda  ağızın  açılması  məhdudlaşır, 
udqunma ağrılı olur.  
Periostitin  çənədə  dil  tərəfdən  baş  verdiyi  zaman  alveol  çıxıntısı  nahiyəsində  selikli 
qişa və dilaltı nahiyə şişir, hiperemiyalaşır.  
Kəskin irinli periostiti kəskin periodontitlə, kəskin osteomielitlə, abses və fleqmona ilə 
differensiasiya etmək lazımdır.  
Çənədə  proses  alveol  çıxıntısının  iç  tərəfində  yerləşərsə  onda  çənəaltı  ağız  suyu 
vəzinin axacağının iltihabı xəstəliyi ilə, çənə-dil novunun absesi ilə müqayisə etmək 
lazım gəlir.  
Əngin və çənənin kəskin irinli periostiti dişəti sümüküstlüyaltı absesin yaranması ilə və 
onun  nəticəsində  o  nahiyədə  qabarma,  keçid  pərdədə  dayazlıq  olmaqla  kəskin 
periodontitdən  fərqlənir.  Kəskin  osteomielitdən  onunla  fərqlənir  ki,  periostitdə 
sümüküstlüyüaltı  abses  alveol  çıxıntısında  adətən  bir  tərəfdə,  vestibulyar  ya  da  iç 
tərəfdən müşahidə olunur, periostit zamanı yalnız səbəbkar diş laxlayır, osteomielitdə 
irinli proses çənənin alveol çıxıntısının hər iki tərəfində yaranır, nəinki, zədələnmiş diş, 
hətta ondan öndə və arxada duran sağlam dişlər laxlayır, dişlərin boynu altından irin 
ifraz olunur.  
Əngin  və  çənənin  kəskin  periostiti  zamanı  çox  vaxt  xəstələrdə  bədənin  ümumi 
vəziyyəti  dəyişmir,  pisləşmir.  Osteomielit  zamanı  xəstələrdə  bədəndə  ciddi 
dəyişikliklər,  titrəmə,  üşütmə,  soyuq  tərbasma,  yüksək  temperatur  qeyd  olunur. 
Dilaltı nahiyənin absesi, çənəaltı ağız suyu vəzinin axacağının iltihabı prosesi adətən 
alveol çıxıntısından kənar anatomik nahiyəyə uyğun yerləşirlər.  
Çənədə kəskin irinli periostitin müalicəsi. İrinli ocağın cərrahi yolla açılması, yerli və 
ümumi medikamentoz müalicənin aparılması.  
Yerli  naqili  və  infiltrasion  anesteziya  altında  (lidokain,  ultrakain)  keçid  pərdəsində 
selikli  qişa  sümüküstlüyü  1,5-2  sm  uzunluğunda  ya  üç  diş  ərəfəsində,  səbəbkar  diş 
ortada olmaq şərti ilə kəsilir, yara genişlənir, irin xaric olduqdan sonra yara antiseptik 
məhlulla (furasilin, rivonal) yuyulur və nazik rezin drenaj qoyulur. Eyni vaxtda irinlik 

---

açılan  zaman  səbəbkar  diş  kosmetik  və  funksional  keyfiyyət  daşımırsa,  konservativ 
müalicəyə imkan yoxdursa o çəkilir. Çox vaxt kəskin periostit dişin çəkilməsinə göstəriş 
deyildir.  
İnfiltrasion  anesteziya  aparmaqdan  qabaq  selikli  qişanı  aplikasion  anesteziya  ilə 
keyləşdirmək məsləhət görülür.  
Müəyyən  xəstələrdə,  ən  çox  uşaqlarda  göstəriş  əsasında  əməliyyatı  ümumi 
ağrısızlaşdırma altında aparmaq olar.  
Xəstələrə  ağız  boşluğunu  antiseptik  məhlullarla  qarqarası  təyin  olunur.  İltihabı 
infiltratın  sorulması  üçün  30%-li  dimeksid  məhlulu  ilə  dəri  tərəfdən  sarğı  qoyulur, 
antibakterial,  antihistamin  preparatlar  təyin  edilir.  Cərrahi  əməliyyatdan  sonra  1-2 
günə  irin  təmizlənir,  xəstənin  vəziyyəti  yaxşılaşır,  ağrılar  keçir,  bədən  temperaturu 
normallaşır, infiltrat 1-2 həftəyə sorulur.  
Xroniki periostit az hallarda təsadüf olunur, ən çox uşaqlarda rast gəlir. Periodontda 
iltihabı  proses  sümüküstlüyündə  zəif  gedən  xroniki  produktiv  komponent  yaradır. 
Proses  birincili-  xroniki  xarakter  daşıyır,  uzun  müddət  sümüküstlüyünün 
qıcıqlandırılmasından meydana çıxır.  
Xroniki  periostit  tədricən,  qabaqcadan  heç  bir  iltihabı  əlamətlər  olmadan  yaranır. 
Xəstələrilkin  dövründə  xəstəliyi  qeyd  etmirlər.  Artıq  müəyyən  müddətdən  sonra 
alveol çıxıntısında, çənənin aşağı kənarında yaranmış sərt, ağrısız şişkinlik nəticəsində 
sifətin asimmetriyası aşkar olunur. Adətən xəstələrin ümumi vəziyyəti dəyişmir.  
Rentgenoloji müayinə zamanı çənənin aşağı kənarı boyunca işıqlı kölgə fonunda yeni 
əmələ gəlmiş sümük toxuması aşkar edilir.  
Xroniki periostitin  müalicəsi  ilk növbədə konservativ  yolla, patoloji  prosesi  yaradan 
səbəbi aradan götürməklə aparılır. Sümükdə yaranmış ossifikat konservativ müalicə 
nəticəsində sorulmazsa cərrahi yolla çıxarılmalıdır.