Xii fəSİl pul-kredit sistemi

12.2. Kredit: mahiyyəti, prinsipləri və formaları


Kredit iqtisadi kateqoriyadır, latın mənşəli “creditum” sözündəndir və mənası “borc” deməkdir. Kredit borc kapita­lının hərəkət formasıdır və bu zaman kreditorla borc alan arasında yaranan iqtisadi münasibətləri ifadə edir.
Bazar iqtisadiyatı şəraitində müvəqqəti sərbəst pul vəsaiti yaranır və eyni zamanda sərbəst pula ehtiyacı olan, onu borc kimi götürüb istifadə etməkdə maraqlı olan bazar subyektləri vardır. Həmin münasibətlər bu səbəbdən yaranır. Beləliklə, borc verənlə (kreditor) borc alan (kreditləşdirilən) arasında müəyyən şərtlər, razılaşmalar zəminində iqtisadi münasibətlər formalaşır.
Tarixən kredit ibtidai icma quruluşunun dağıldığı dövrdə, əmlak bərabərsizliyi yarandığı zaman meydana gəlmiş və sələm kapitalı formasında fəaliyyət göstərmişdir. Sələmçilik əsasən isteh­lak xarakterli idi və istehsala xidmət etmirdi. Kapitalizm cəmiy­yətinin meydana gəlməsi, bazar iqtisadiyyatının inkişafı ilə sələm kapitalı borc kapitalı adını alır və əsasən istehsala xidmət edir, iqtisadiyyatın digər sahələrinin inkişafına yönəldilir.
Kredit müvəqqəti sərbəstləşən və müxtəlif formalarda top­­lanmış aşağıdakı mənbələr hesabına verilir:

1. 
   Əmtəələrin satışı vaxtı ilə xammalın, materialın alınması, əmək haqqının ödənilməsi müddətləri arasındakı fərqlə əla­qədar olaraq pul formasında sər­bəst­lə­şən dövriyyə və­sait­lərinin bir hissəsi;
   
2. 
   müəssisələrdə əsas kapitalın bərpası üçün yığılmış amorti­zasiya ayırmaları;
   
3. 
   büdcə vəsaitinin və müxtəlif məqsədli fondların vəsaitlə­rinin bir hissəsi;
   
4. 
   kapital yığımı üçün toplanan vəsaitlər;
   
5. 
   əhalinin pul yığımları;
   
6. 
   müəssisələrin banklarda olan depozitləri.
   

Kreditin verilməsinin əsas prinsipləri bunlardır:

1. 
   Kredit müəyyən məqsəd üçün verilir;
   
2. 
   Kredit müəyyən müddətə verilir;
   
3. 
   Kredit geri qaytarmaq şərtilə verilir;
   
4. 
   Kredit müəyyən faizlə verilir;
   
5. 
   Kredit təminatla verilir.