Yazılmışdır: 1925 İlk nəşri: 1926 İlk səhnə quruluşu: 1926 ƏŞxas I

Olqa. Səbəbi böyük bir həqsizlik. 
Şair. Nasıl həqsizlik!? 
Olqa. Allah eşqinə, söyləyin, Orxan gerçəkdənmi Yıldırım mühibbi? Sizcə o Teymura xəyanət edərmi? 
Şair. Heç ümid etməm. 
Olqa. İştə Orxanın xəyanəti hər ağızda söylənir. Ah, nə qədər böyük bir iftira, nə qədər fəna yanlış... Aman, əfəndim, Teymur sizə qarşı böyük hörmət bəslər. Lütfən Orxanı müdafiə ediniz. 
Şair. Heç təlaş etməyin, əlimdən gəldiyi qədər çalışaram. 
Olqa. Əskik olmayınız. (Xəfif baş əyintisilə çəkilir.) 
Şair. İzzət və şərəflə... (Ətrafa) Bəxtiyar Orxan! Səadət pərisi üzərində qanad salır da əsla xəbəri yox. (Qədəhi şərabla doldurur. Bu sırada Teymurla Divan bəyi gəlir.) 
Teymur. Yenəmi şərab, möhtərəm şair? Yenəmi şərab? 
Şair. Böyük cahangirin qanlı müharibələri ancaq qanlı şərabla yazıla bilər. 
Teymur. Kinayəmi, yenə kinayəmi? Əylənmək istədiyin cahangirin qəzəbi səni qorxutmayırmı? 
Şair (laübali və dadlı təbəssümlə). Hökmdarların hiddət və qəzəbi böyük bir məmləkəti alt-üst edər, fəqət kiçik bir şairi qorxudamaz. Əvət, mən yalnız gözəllərin itab və sərzənişlərindən mütəəssir oluram. Məncə, işvəkar bir qaşın çatılması parlaq bir qılıncın çəkilməsindən daha mənalı, daha kəskndir. 
Teymur. Sən çox içirsən, halbuki, məmləkət qanunu və türk adəti bunu şiddətlə mən edir. 
Şair. Şairlər isə, adət və qanun çərçivəsini qırıb parçalamaqdan daha çox zövq alırlar. 
Teymur (məmnun qəhqəhəylə). İştə səni mənə sevdirən də bu rindanə xislət, bu qürur və əzəmətdir. 
Divan bəyi. Şair Kirmani böyük ruhşünasdır. O çox gözəl bilir ki, Teymur hökumətləri yıxar, məməkətləri yaxar, ən məğrur hökmdarları əzər, ən şücaətli qəhrəmanları qəhr edər, fəqət dəyərli şair və ədiblərə, alim və fazil şəxslərə qarşı da o nisbətdə hörmət və məhəbbət bəslər. İştə Səmərqəndin evləri, müsafirxanələri deyil, şəhər ətrafındakı köşklər və bağçalar belə uzaqdan gələn fənn və sənayei-nəfisə ərbabına kafi gəlmir. Yalnız Şərq dövlətləri deyil, hətta Qərb hökumətləri də elçi və ticarət nümayəndələri göndərməkdən geri durmurlar. 
Teymur. Tüccar və sənətkarlara daha çox sühulət və hörmət göstərməli. Çünki cahan ancaq ticarət və sənaət sayəsində rifah bulur. 
Divan bəyi. Əvət, dün İspaniya səfiri də bu nöqtəni qeyd edirdi və böyük xaqanın fəzilət və məharətlərini saydıqca dili ağzına sığmırdı. 
Teymur. Avropalıların dilləri başqa, ürəkləri daha başqadır. Hər halda, məmləkətimiz aslanlar yurdu, qartallar yuvası olaraq qalmamalı. Bəlkə dünyada ən parlaq maarif və mədəniyyət ocağı, ən zəngin sənaye və ticarət mərkəzi olmalıdır. Əvət, qoy düşmənlərimiz görsünlər ki, türk övladı yalnız basıb-kəsməkdən deyil, yaşamaq və yaşatmaqdan da zövq alır. Yalnız yaxıb-yıxmaq deyil, yapmaq və yaratmaq da bilir. Bununla bərabər yapdıqlarımız heç bir şey deyil. Bu, yalnız mədəniyyətə doğru bir addım, gələcək üçün bir başlanğıcdır. Bizim başladıqlarımızı gələcək nəsil ikmal etməli. Yalnız beş-on şəhər deyil, bütün məmləkət tərəqqi və gözəlliklər üçün birər nümunə olmalı. Əvət, biz təməl daşı atırız. İştə bu təməl üzərində möhtəşəm binalar qurmaq və bu şüarı çiçəkləndirmək... ancaq yeni nəslə, ancaq sarsılmaz gəncliyə aiddir. 
Divan bəyi (yazılan dəftərə baxaraq). Əcəba, şair imdi hankı vəqəni qələmə alır? 
Şair. İştə son səfərlər... Türküstan ordusunun Kişmir səhrasındakı müvəffəqiyyətləri və sarsılmaz xaqanın Hindistanı fəth etməsi... 
Teymur. Ümidvaram, bu gün-yarın Misir və Şam zəfərlərimiz də yazdığın tarixin əlavələri sırasına keçər. Məğrur Yıldırım inadında davam edərsə, o da tariximizə yeni bir fəsil artırmış olar. 
Divan bəyi. Fəqət mən biləks, Yıldırım məsələsinə əsla tərəfdar olmaq istəməm. Çünki hər ikiniz Turan aləminin birər qütbüsünüz. Bu iki qütb bir-birilə çarpışarsa, ortada fəlakətli bir uçurum açılmış olar. Və bu nifaqdan istifadə edərək ətrafı saran əcnəbi dövlətlər türk dünyasına saldırmağa fürsət bular. Bir də ordumuz bütün cahanı saracaq deyil a... Alınan ölkələri həqqilə idarə etsək, daha böyük müvəffəqiyyətdir. 
Teymur (məğrur qəhqəhəylə). Allah bir olduğu kimi, padşah da bir olmalı, şan və şöhrət izləyən bir hökmdar qarşısında cahan... nədir? 
Almas (müztərib addımlarla gəlir). Böyük xaqan! Sənə şikayətim var. 
Teymur. Kimdən? 
Almas. Ədalətdən dəm vuran Teymurdan. 
Teymur. Neçin, yavrum, Teymur bir xətamı işləmiş? 
Almas. Əvət! Teymurun xətası özü qədər böyükdür. 
Teymur. Nə imiş əcəba? 
Almas. Sən qəhrəman bir mücahidi məhv edirsən. 
Divan bəyi (Almasın qolundan tutaraq). Şaşırdınmı, qızım, nə söyləyirsən? 
Teymur. Söylə, Almas, heç çəkinmə, o qəhrəman kimdir? 
Almas. Məni söylətməkmi istəyirsiniz? Əcəba, Orxan nə yapmış ki, Səmərqənddən sürgün edilir. 
Teymur. O asılmalıydı, yalnız sənin ərin olduğu üçün sürgünə qərar verildi. 
Almas (həyəcanlı). Neçin, ah, neçin? 
Teymur. Çünki hökumətə xaindir. Yıldırıma qarşı məhəbbət bəsləyirmiş... 
Almas. Yalan, iftira!.. 
Divan bəyi. Almas! 
Teymur (Almasa). Mən qürur və cəsarəti çox sevərəm, hər halda, hörmətə layiqsən. 
Almas. Xeyr, mən heç bir nəvaziş istəməm. Yalnız ədalət istərəm, ədalət! 
Şair (acı təbəssümlə, ətrafa). Məsum bir maral yırtıcı qaplandan ədalət umur. (Teymura) Əfəndim, Almas bəyimə mərhəmət ediniz. Orxan xain olammaz. 
Teymur. Siyasət başqa, mərhəmət daha başqa bir şeydir. Siyasətdə mərhəmət yox! Əvət, Orxan sürgün edilməli. 
Almas. Ya mən! Ya qucağımdakı yavrucığaz nə olur? Ah, qəlbiniz daşdanmı yapılmış? 
Divan bəyi (qolundan tutaraq). Qızım, sus! 
Teymur (kəskin). Orxan asılmalıdır. 
Almas (çılğınca). O halda məni də asdır, məni də... (Bihal olurcasına Divan bəyiyə sarılır.) Ah, babacığım!.. 
Divan bəyi. Üzülmə, yavrum, Əmir əfv edər. 
Dilşad (gəlir. Mənzərəni görüncə, heyrətlə). Almas! Bu nə hal? Ah, səni çox müztərib görürəm. 
Almas (məyus). Xeyr, heç bir şey yox... 
Teymur. Dilşad! Almas təsəlliyə möhtacdır. 
Almas. Təsəllilərin ən gözəli ölümdür. 

Qaraquş sürətlə gəlir, əyilir. 

Teymur. Nə xəbər? 
Qaraquş. Sərdar Aqbuğa orduya rəsm-keçid yapdırır. Bütün əyan, əşraf hazır. Əcnəbi elçi və nümayəndələri də təşrifinizə müntəzirdir. 

Teymur (Divan bəyi ilə şair Kirmaniyə). Əvət, gedəlim, beş dəqiqə bulunsaq, kafi. 

Şair. Qaraquş! Bunları topla, kitabxanama götür. 

Qaraquş kitab və dəftərləri toplar, onları izlər. 

Dilşad. Almas! Çocuqmu oldun, neçin özünü üzürsən? 
Almas. Ah, Orxan məhv olur, ona xain denilir. 
Dilşad. Xeyr, o xain deyil. Ona heç bir şey olmaz. Burada yalnız anlaşılmaz bir səbəb var. 
Almas. İştə bu anlaşılmaz səbəblər məni qəhr edir. 
Dilşad. İnan, burada bir sirr var. Mən Teymuru eyi tanıyıram, o böylə qaranlıq bilməcələrdən çox xoşlanır. Sən Orxandan əmin ol və əsla düşünmə!.. 
Almas (ona sarılaraq). Ah, nəcib ruhlu Dilşad! Mən yalnız sənə inanıram. 

Bu sırada “Yaşasın Teymur! Yaşasın Teymur!” deyə Teymur uzaqlaşdığı tərəfdən gurultu və alqış sədaları eşidilir. Olqa qarşıdakı evdən çıxır, Dilşada doğru gəlir. Almas onu görüncə sarsılır, sinirli bir tövr ilə. 

İştə!.. İştə bütün fəlakətlərə səbəb bu aşüftə prenses, bu xain afətdir. 
Dilşad. Almas! Onu burax. 
Almas. Rica edirəm məni qınama. Ah, keçən gün Qaraquşun söylədiklərini unutdunmu? (Olqaya yaxlaşır, çılğınca.) Mənə bax, Olqa! Sən bizdən nə istəyirsən? Artıq yetişir, dəf ol! Türküstan ovalarında, Səmərqənd bağçalarında yabancılara yer yox... Eşidirmisən? (Daha kinli.) Ah, mən bu sayğısız fitnəni öz əlimlə boğmaq istəyirəm. (Boğazına sarılmaq istər.) 
Dilşad (mane olur). Almas, düşün ki, bu hal Əmirin sönməmiş qəzəbini daha ziyadə alovlandırar. 
Almas. Alovlandırsın, kimsədən qorxum yox... 
Olqa. Rica edirəm, Almas, məni təhqir etmə! Mən də sənin kimi əsil bir ailəyə mənsubam. Həm də buraya öz ixtiyarımla gəlmədim, sevgili ərin gətirdi. Bu sözləri mənə söyləməkdənsə, ona və Əmir Teymura söylə. 
Almas. Ah, sən getdikcə azğınlaşırsan. (Sinirli və qızğın) Xeyr, mən kimsəyə söz söyləməm. Sən Teymurun da, Orxanın da əqlini çalmışsan. Mən sənə özüm cəza verərəm, özüm... Eşitdinmi? Ah, sərsəri məxluq! 
Dilşad. Almas! Artıq yetişir, gedəlim. (Qolundan tutub götürür.) 
Olqa (yalnız). Gedərəm, əvət, gedərəm, fəqət ürəyində sağalmaz bir yara açıb da öylə gedərəm. 

(Sinirli addımlarla köşkə doğru yürür. Bu sırada Orxan qarşısına çıxır.) 

Orxan. Olqa! 
Olqa. Ah!.. 
Orxan. Nə oldun, səni qorxutdummu? 
Olqa. Xeyr, qorxutmadın. Sən məni öldürdün, məni məhv etdin... 
Orxan. Olqa! Nə demək istəyirsən? 
Olqa. Ah, Almas məni rüsvay etdi, o məni rəzil etdi. 
Orxan. Fəqət neçün? 
Olqa. Səni sevdiyim üçün... 

Dilşad ağaclar arasında görünür. 

Orxan. Olqa! Mən imdi Səmərqəndi tərk edirəm. İstərsən hazırlan bərabər gedəlim. 
Olqa. Xeyr, istəməm. 
Orxan. Neçin? 
Olqa. Çünki sən də məhv olarsan, mən də... 
Orxan. Teymurdanmı ehtiyat edirsən? 
Olqa. Ah, əvət. 
Orxan. Təlaş istəməz, sən məni dinlə; Gürcüstandan gətirdiyim ağ əlbisəni geyərsən, kim görürsə erkək zənn edər. Daha durma. İmdi gələrəm, bərabər çıxarız. 
Dilşad (ətrafa). İştə ən gözəl fürsət! (Çəkilir.) 
Olqa (mütərəddid). Ah, Teymurun qəzəbi məni bərk qorxudur. 

Yenə kənardan gurultu və alqış sədaları eşidilir. 

Orxan. Heç maraq etmə, qiyafətini dəyişdir də, ötəsi qolay... 
Dəmirqaya (gəlir). Əmir təşrif edir. 
Orxan (Olqanın qulağına). Daha durma, çapuq ol. 
Olqa (müztərib). Ah, Orxan! 
Orxan. Haydı, çəkil... Bəkləyirəm. (Olqa çəkilir. Dəmirqayaya) Dəmirqaya! Yol hazırlığı nasıl? 
Dəmirqaya (alnının tərini silərək). Hər şey yolunda... Bu saat çıxa biləriz. 
Orxan. Gündüz çox sıcaq. Məncə, mehtablı gecədə səfər etmək daha xoş. Çünki hava bir qədər sərinləmiş olar. 
Dəmirqaya. Nasıl istərsən öylə yaparız. 
Orxan (yola baxır). Haydı, sən azcıq kənarda dur. 
Dəmirqaya. Dur dersin duraram, nəmə lazım... (Çəkilir). 

Teymurla Divan bəyi gəlir. 

Teymur. Oğlum, sən buradamısan, işlər nə halda? 
Orxan (təzim ilə). Bir az sonra çıxmaq istəyirəm. 
Teymur. Saqın xəbərlər gecikməsin. Para lazım olduqca bildir və Yıldırım ölkəsinin hər tərəfində casuslar bulundur. Haydı, eyi yol, uğurlar olsun! 
Orxan. Hər xüsusda əmin olunuz. (Təzim ilə çəkilir.) 
Divan bəyi. Sağlıqla, oğlum, Almas üçün maraq etmə! 
Teymur (Divan bəyinə). Yıldırıma bir məktub daha yaz, yarın Sobutay götürsün. Fəqət onun məktubu nə qədər qaba isə, bizimki də bir o qədər nəzakətli olsun. 
Divan bəyi. Mən də öylə düşünürəm. (Yola baxar) İştə Sobutay özü də gəlir. 

Şair Kirmani, Aqbuğa və Sobutay gəlir, əyilirlər. 

Teymur. Qəhrəman Sobutay! Yarın bir məktub daha götürməlisən. Qoy Yıldırım anlasın ki, biz hər şeydən əvvəl barışıq və məhəbbət tərəfdarıyız. 
Sobutay. Xeyr, o çox məğrur, çox inadçı adam. 
Teymur. Bizim borcumuz itmam höcətdir. İnad edərsə, özü zərər görər. İmdi get, hazırlan, yarın həm məktubu, həm də lazım gələn təlimatı Divan bəyidən alarsan. 
Sobutay (təzim ilə). İtaət, xaqanım! (Gedir.) 
Teymur (Aqbuğaya). Cəsur Aqbuğa! Ordudan çox məmnun oldum. Biz də bir neçə gün sonra Misirə doğru hərəkətə başlarız. Oğullarımızdan Pir Məhəmməd Mirza Hindistanı, Şahrux Mirza Xarəzm Türküstanı, Miranşah isə Azərbaycan və Gürcüstanı idarə edər. Digər sərdarlar da hökumətimizə tabe olan başqa ölkələrə baxar. 

Sandaliyəyə otururlar. 

Qaraquş (gəlir, əyilir). Azərbaycandan, oğlunuz Miranşahdan Divan bəyiyə məktub. 
Teymur. Yaxşı, özünə ver. 

Məktubu verir, çıxır. Divan bəyi açar oxur. 

Aqbuğa (şairə). Bu məktubda bir sirr var. 
Şair. Şübhəsiz. 
Teymur (ətrafa). Xeyr, bu məktub uğurlu bir şeyə bənzəmir. Kim bilir, yenə nə uğursuzluq var. 
Divan bəyi. Məktubun məalını ərz etməyə müsaidə buyurulurmu? 
Teymur. Söylə! 
Divan bəyi. Yenə üsyan!.. Yenə azərbaycanlılar oğlunuz Miranşaha qarşı üsyan etmişlər. 
Teymur. Səbəb!? 
Divan bəyi. Səbəb Miranşahın gevşəkliyi... idarəsizliyi. 
Teymur (qızğınca). Ah, Miranşah, Miranşah! Əvət, onda azcıq tədbir və siyasət bulunsaydı, kimsə izndən çıxmazdı. Orasını idarə edəcək sağlam və düşüncəli bir baş lazım. Heyhat ki, Miranşah kimi şaşqınlar o düşüncədən çox uzaqdırlar. 
Şair. Azərbaycan eşsiz bir cənnət bucağı, tükənməz bir sərvət ocağıdır. Lakin əfsus, minlərcə əfsus ki, Miranşahlar oyuncağıdır. 
Divan bəyi. Məncə Azərbaycan xalqı yabançılara kölgə olmaqdan çox zövq alır və xarici təsirə daha çapuq qapılırlar. 
Teymur. Yaxşı, burada xarici təsir nə ola bilər? 
Divan bəyi. Bir taqım qara qüvvələr... 
Teymur. Məsəla, nə kimi? 
Divan bəyi. Qaraqoyunlu əmiri Qara Yusif kimi... 

Teymur. Nədən bəlli? 

Divan bəyi. Məktubda örtülü işarətlər var. Ətrafdan gələn bəzi casuslar orada Teymur nüfuzunu qırmağa çalışır və xalqı Yıldırım dostu Qara Yusif tərəfinə çəkmək istəyirmiş. Hətta bu da kafi deyilmiş kimi Qara Yusif çətələri Türküstan ilə Ərəbistan arasındakı karvanların gediş-gəlişinə və ticarət işinə əngəllər çıxarırmış... 

Teymur hiddətlə yerindən qalxır, yanındakılar da ona tabe olur. 

Teymur. Ah, öyləmi, öyləmi!? Heç zərər yox, biz səfər üstündəyiz. Er-gec həpsinin halı sorular, hər kəs öz azğınlığına görə cəza bular. Xeyr, Qara Yusifdə bir tülkü qədər cəsarət yox. Şübhəsiz ki, o həp Yıldırıma güvəndiyi üçün bu fitnələri qaldırır. (Divan bəyiyə) İkinci məktubu gecikdirmə. Hər halda Yıldırım onu bizə təslim etməli. (Qızğın) ah, Yıldırım! Yıldırım! Mən səninlə xoş keçinmək istərkən, sən çaqqalları, tülküləri mənim üzərimə saldırırsan. Yox, mən hər sərsəriyə qarşı əyləncə olamam. Qara Yusif təslim edilməlidir, təslim! Yoxsa ikinci məktubunda da saymazlıq və soyuqluq göstərərsə, o halda Yıldırımın özüylə hesablaşmalıyam. (Bir-iki addım yürür, təkrar dönər: kəskin və atəşli) Əvət, Topal Teymuru saymayanlar öz əllərilə özlərinə məzar qazmış olurlar. (Gedir, onunla bərabər səhnədəkilər də çəkilir. Havanın işığı bir qədər azalır.) 
Dilşad (Almasla bərabər gəlir. Onun omuzunu oxşayacaq). Almas! Sən uslu və düşüncəli bir qadınsan. Fəqət çox gənc, çox sinirlisən. İnan ki, çox sürməz yenə Orxanı Bingül dərəsində zövqü səfa məclislərində görərsən. 
Almas. Ah, bu gediş nə üçünmüş? Yalnız onu bilsəydim. 
Dilşad. Xeyr, sən onu heç bilmə! Hökumət sirrini bilənlər, yaxud bilib də açanlar Teymurun qəzəbindən əsla qurtulamazlar. 
Almas. Orxan ləkələnməsin də, mən hər şeyə razıyam. 
Dilşad. Heç maraq etmə, sən Orxanı məndən istə! 
Almas (ona sarılaraq). Ah, nə qədər alicənab və böyük ruhlusunuz. 
Orxan (gəlir. Dilşada qarşı əyilir). Manemi oldum? 
Dilşad. Xeyr. 
Orxan. Almas! Ümid edirəm ki, mənim bu səfərimdən sıxılmazsan, Orxan xain deyil... 
Almas. Xeyr, artıq sıxılmam. Nəcib Dilşadın iki sözü mənim iztirablarımı susdurdu. 
Orxan (Dilşada işarətlə, ehtiramkar). O, daima pərəstişə layiq bir fəzilət heykəlidir. 
Dilşad. Almas da, sən də mənim gözümdə qardaş qədər əzizsiniz. 
Hər ikisi (əyilir). Təşəkkür edəriz. 
Dilşad. Saqın, çox gecikmə. (Mənalı təbəssümlə) Həm də səndən bir şey istəriz. 
Orxan. Nə arzu buyurulur? 
Dilşad. Almas yalnızdır. Könlünü ona buraxıb da öylə getməlisən. 
Orxan. Onun əksini düşünsəniz, Orxanı təhqir etmiş olursunuz. 
Dilşad (ətrafa). Nə yaldızlı yalan. (Orxana) Baxalım, təcrübə həqiqətlərin həqiqətidir. 
Orxan. Hər halda, vücud ayrılığı könül ayrılığı demək deyildir. Artıq mənə müsaidə... 
Dilşad. Yalnız Almas üçünmü gəldin, mini-mini oğlunu görməyəcəkmisən? 
Orxan. Heç onsuz olurmu? Buyurun gedəlim. 
Dilşad. Gerçəkdən, çox sevimli çocuq. Mənim də görəcəyim gəldi. 

Gedərlər. Gün batar, ay işığı ətrafı sarmağa başlar. 

Dəmirqaya (gəlir; onların uzaqlaşdığını görüncə). Yahu, bu Orxan da heç yol adamı deyil, sanki Alması heç görməmiş. (Dışarı çıxıb da təkrar içəri girən Olqanı görür, heyrətlə) O kim? Nə gözəl də geyinmiş. Sanki gürcü knyazıdır, kim bilir, bəlkə Gürcüstandan Teymura yeni müsafir gəlmiş. Nəmə lazım, kim olursa-olsun, mən qarışmam. 
Orxan (çapuq geri dönər). Dəmirqaya! 
Dəmirqaya. Buyur. 
Orxan. Burada erkək qiyafətində bir dəliqanlı görmədinmi? 
Dəmirqaya. Əcayib şey! Dəliqanlı qadın qiyafətində olmaz a!... Təbii erkək qiyafətində olur. 
Orxan. Nə isə şaşırdım. Gürcü qiyafətli bir şəxs görmədinmi? 
Dəmirqaya. Əvət, imdi buradan çıxdı. 
Orxan. Atlar hazırmı? 
Dəmirqaya. Əlbəttə, hazır. 
Orxan. Haydı sən get, mən də gəlirəm. 
Dəmirqaya. Yaxşı. (Bir-iki addım yürür, ətrafa) Görünür, yenə Alması bəkləyir. (Omuzlarını ataraq) Bəkləsin, nəmə lazım. (Gedir.) 
Olqa (çıxır). Orxan! Getmiyəlimmi? 
Orxan. Əvət, gedəlim. (Mütərəddid bir düşüncədən sonra onun əlini yaxalar.) Mənə bax, Olqa! Sən qal... İstərsən qal... 
Olqa. Peşimanmı oldun? 
Orxan. Xeyr. 
Olqa. Yaxşı, bu tərəddüd neçin? 
Orxan. Çünki yol çox uzaq, həm də təhlükəsiz deyil... 
Olqa. Xeyr, mən nə yoldan qorxuram, nə də sənin düşündüyün təhlükələrdən. Artıq qərar verdim, gecdi. Parça-parça doğrasalar da, geri dönməm. 

Dilşad ağaclar arasında görünür. 

Orxan. O halda gedəlim. 
Olqa. Ah, əvət, gedəlim. 

Sürətli addımlarla uzaqlaşırlar. 

Dilşad (məğrur və məmnun). Zavallı Olqa! Öz əlinlə özünü fəlakət uçurumlarına yuvarladın, iştə mənim aradığım da bu idi. (Şiddət və həyəcan ilə) Əvət get, get də, dəf ol! Fəqət heyhat, çox sürməz ki, dadlı arzuların gözündə qalar. Qoca Teymurun dəmir pəncəsi köksünü didər, hiylə və xəyanətlə çarpan qəlbini Türküstan qartallarına yedirər. 

PƏRDƏ 

ÜÇÜNCÜ PƏRDƏ 

Bursada Yıldırım Bayazid sarayında süslü bir salon. Gecə... hər tərəf şamlarla donatılmış... Bir guşədə çini saxsıda... hənuz açmamış hərdəmbahar gülü gözə çarpar. Yeni doğmuş ayla yıldızlar da uzaqdan görünərək şairanə bir mənzərə ərz edər. Ucaboylu hərəm ağası qara ərəb Nazim əllərini köksündə çarpaz edərək düşünüb durur... Sultanın nədimlərindən qısaboylu, ufaq cüssəli bir masqara - Cücə Əmir Teymur qiyafətində daxil olur. Səssiz addımlarla arxa tərəfdən hərəm ağasına yaxlaşır. Ayaqlarını yerə vuraraq hoppanar, ta ənsəsinə (peysərinə) dadlı bir sillə eşq edər. 

Nazim (diksinir, qızar, Cücəni yaxalamaq istər). Ah, azğın Cücə! Sapqın Cücə! 
Cücə (qaçar, bir guşədə istehzalı qəhqəhələrlə hoplanaraq). Əfv edərsən, Nazim ağa! Mən Cücə, sən qara qurbağa... 
Nazim (daima sözləri ərəb şivəsinə uyğun bir tərzdə çəkərək, qızğın bir tövr ilə). Allah, allah! Sən artıq hədyan edirsən. 
Cücə. Rica edirəm ağzını pozma! Qarşındakı Cücə deyil, bəlkə cahangir bir xaqandır. 
Nazim. İstər xaqan ol, istər şeytan. Ancaq həddini aşma, anladınmı? 
Cücə (sırıtaraq). Bağışla, Nazim ağa, azacıq sapıtdım. 
Nazim. Allah, allah! Bir boyuna bax da, utan, adəta mətbəx dovşanlarına bənzəyirsən. 
Cücə. Əfəndimiz həzrətləri də tam mənasilə kəlisa nərdivəni... Qamətinə qurban olum, bir az da uzansan allahdan xəbər gətirəcəksən. 
Nazim. Allah, allah! Sən nə zəvzək hərifsən, heç Məhəmməd ümməti də kəlisa nərdivəninə bənzədilirmi? 
Cücə. Bağışla, bilmədim. Sən müsəlman bir ərəbsən, minarəyə daha çox bənzərsən; çünki başının boşluğu, boyunun ucalığı, qəlbinin əyriliyi minarədən seçilməz. 
Nazim. Allah, allah! Sən kafir oldun, dinə sataşdın. 
Cücə (eyni ahənglə). Vallah-billah, ey ərəb qardaş, sən də çox şaşdın. 
Nazim. Vay, sərsəm hərif, vay, dur bir səni yaxalayım. (Yaxalamaq istər.) 
Cücə (qaçıb bir tərəfdə durur, qəhqəhəylə). O sənin işin deyil, çünki səni yaradırkən tanrı əqlini boyunun üstünə qoymuş. Əvət, sən əqli topuğunda bir qazsan, qaz... 
Nazim. Sən nəsən, sən? Çox bildiyindən yastılaşıb qalmış bir tülküyə bənzəyirsən. 
Cücə (sırıtaraq). Bağışla, daha səninlə zarafat etməm. Ver əlini, barışalım. (Yaxlaşıb əlini uzadır.) 
Nazim. İstəməm, rədd ol! (Ətrafa baxır, təlaş ilə) Ah, iştə Sultan əfəndimizlə hərəmi Meliça!.. 
Cücə (baxar, istehzalı gülüşlə). Əvət, Serb kralının həmşirəsilə itaətli qulu Yıldırım Bayazid! 
Nazim (şaşqın və qızğın). Allah, allah! Heç Sultan əfəndimizə qul denirmi? Halbuki o, yer üzündə zilli-allah sayılır. 
Cücə. Əvət, sənin kimi uzunqulaqların bərəkətindən... 

İstehzalı qəhqəhələrlə çəkilir. Nazim arxasınca heyrətlə baxıb durur. Bu halda Yıldırımla Meliça gəlir. Nazim əyilir. 

Meliça. Aman, əfəndim, yenə nə olmuş? Çox rahatsız görünürsən. 
Yıldırım. Bu gün yemək yeyirkən fəzlə şərab içdim də qafam bir dağ qədər ağırlaşmış... 
Meliça. Başdakı şərab ağrısını yenə şərab çıxarır. (Ərəbə) Nazim ağa! Bir az şərab gətir. Hanya, Serbistandan mənim adıma göndərilmiş şərablardan olsun. 
Yıldırım. Bir də sədri-əzəm paşa gəlmişsə, xəbər ver! 
Nazim. Baş üstünə. (Əyilir, çıxır.) 
Yıldırım. Mən Serbistan şərabını çox sevərim, çünki səni bəsləyən abü hava ona da başqa bir lətafət vermiş. 
Meliça. Serbistan mənə ana qucağı isə, Yıldırım məmləkəti də məşuq ağuşu qədər munis və ruhaşinadır. 
Yıldırım. Sevgili Meliça! Sözlərin də vücudun kimi lətif və zərifdir. 
Nazim (gəlir). Sədri-əzəm Əli paşa hazır. Əmri-hümayuna müntəzir. 
Yıldırım. Söylə, buyursunlar. (Nazim çıxır.) Əli paşa gerçəkdən dəyərli bir zat. Həm dindar bir hökumət adamı, həm də bir ailə əzası kimi saraya məhrəm və bizimlə həmpiyalə... 
Meliça. Əvət, o çox eyi adam. Ona qarşı bir qardaş kimi hörmət bəslərəm. 

Əli paşa (gəlir, nəşəli bir tövr ilə təmənna edərək). Salam və ərzi-ehtiram! 

Yıldırım. Əleyküm səlam! Buyurun, baxalım neçin gecikdiniz? 
Əli paşa. Topal Teymurun dünkü məktubuna cavab yazırdım. 
Yıldırım. Nasıl yazdınız? 
Əli paşa. Əmr etdiyiniz kimi. Əvvəlki məktubumuza nisbətlə daha soyuq, daha qızğın. (Qoltuq cibindən çıxarır, təqdim edir.) Mütaliəsi arzu buyurulursa, iştə! 
Yıldırım (məktubu açır, aşırı dərəcədə gözlərinə yaxlaşdırır). Əvət, çox gözəl. 
Əli paşa (ətrafa). Hərif gerçəkdən kor. Az qalır ki, məktubu gözlərinə yapışdırsın. (Yıldırıma) İnsaf eyi bir şeydir, əfəndim, gör bizdən kimi istəyir. Heç Qaraqoyunlu əmiri kimi xeyirxah bir şəxs ona təslim edilərmi? Halbuki, Qara Yusif, yaxud Sultan Əhməd Cəlayir bizim ən yaxın dostlarımızdır. 
Meliça (heyrətlə). Aman, ya rəbbi! Bu Teymur da çox azğın hərif. 
Yıldırım (mütaliəyə davam ilə). Zərər yox, nə qədər azğınlaşırsa, o qədər ağır cavablar alır. 
Meliça (ətrafa). Zavallı Yıldırım! Kor olduğunu bütün cahana elan edəcək. (Yıldırıma) Aman, əfəndim, gözlərinizi mənasız şeylərə yormayınız. 
Yıldırım. (Əli paşaya). Çox xoşuma getdi, əvət, Teymura layiq bir cavab. 

Bu sırada Nazim digər bir xidmətçiylə bərabər üzəri şərab, məzə və gül dəməti ilə süslü bir masa gətirir. Xidmətçi çıxır. 

Əli paşa. Rica edirəm Teymuru buraxınız, bunları buraya neçin gətirdilər? 
Yıldırım. Təbii, içilmək üçün. 
Əli paşa (qədəhləri doldurur, Meliçaya). Müsaidənizlə, yarım sərxoş isəm də, şövkətli Sultanımın ən sevgili hərəmi şərəfinə bir qədəh içmək istərəm. Var olsun Meliça həzrətləri! 

İçərlər. 

Meliça. Doğrusu, səmimiyyət və nəzakətiniz məni heyran edir. 
Yıldırım. Əvət, Əli paşa əmsalsız bir vücuddur. (Əli paşaya) İşrət xüsusunda sevgili Meliça mənə ilk rəhbər isə, sən də ikinci müəllimsən. Nə yapalım, şərab dinimizcə günah isə də, amma nəşəli bir günahdır. 
Əli paşa. Məncə, ibadət də lazım, işrət də. Tövbə qapısı daima açıqdır. (Təkrar qədəhləri doldurur.) 
Meliça. Siz diplomatlar şərabı da şəriətlə uydurub öylə içərsiniz. Mənə qalırsa şərabda heç bir günah yox, baxüsus Serbistan şərabı olursa. 
Əli paşa (nəşəli və mənalı bir tövr ilə). Əvət, baxüsus Serbistan şərabı olarsa. (Qədəhi qaldırır) Yaşasın şanlı Yıldırım Bayazid!.. 
Yıldırım. Var ol, paşa həzrətləri! 

(İçirlər. Meliça bir udum içər, qədəh dolu qalır). 

Əli paşa. Hanya, bizim Cücə nerdə? O hər axşam məşhur bir hökmdar qiyafətində çıxardı. 
Yıldırım. Nazim ağa! Cücə nerdə? 
Nazim. Bu saat. (Əyilir, çıxır). 
Yıldırım. Gəlsin, baxalım, nə oyun çıxarır. 
Əli paşa. Mən istərdim ki, İspaniya kralı Üçüncü Henrix qiyafətində gəlsin, çünki o, Teymura qarşı çox yaltaqlıq edir. Hətta elçilər göndərir, onunla ticarət müahidələri yapır.