“yerim mi dar yenim mi

BMOP’un, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin Kabulünün 60. Yılı dolayısıyla, BM Nüfus Fonu tarafından, Aralık 2008’de, “İnsan Hakları Temelli En İyi Örnek Çalışma” seçilerek, uluslararası alanda ödüllendirildiğini de belirtmek gerek.

Daha önce de yer yer belirtildiği üzere, cinsler arası eşitlikçi uygulamaların hayata geçirilmesi ve kurumsallaşması, yalnızca yerel düzeyde alınacak önlemlere bağlı değildir. YEEP benzeri uygulamaların güçlenmesi için bazı yasal ve yönetsel düzenlemeler / önlemler gereklidir. Bunlar arasında, bu metinde daha önce belirtilenlere ek olarak;

• 
  Belediye ve İl Özel İdaresi stratejik planlarında “Kadın” ya da “Cinsler arası Eşitlik” başlığı açılması ve buna uygun yeni bütçe kalemleri oluşturulması,
  
• 
  Benzeri biçimde, diğer kamu kurumlarının da bütçesinde, kadınlara yönelik hizmetler ve cinsler arası eşitlik için alınacak önlemler için, yeni bütçe kalemleri oluşturulması,
  
• 
  Valiliklerde kurulacak Kadın-Erkek Eşitliği Birimleri’nin kadro, bütçe ve işleyişlerinin yasal bir zemine oturtulması,
  
• 
  6 deneme ilinde oluşturulmuş bulunan YEEP İl Koordinasyon Kurullarına / Komitelerine yasal statü kazandırılması,
  
• 
  Bu Kurul ya da Komitelerin tüm illerde kurulması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması için İl İnsan Hakları Kurulları’nın altında idari ve mali özerkliğe sahip bir yapıya dönüştürülmesi,
  
• 
  Siyasi partilerin aday kadınlardan ücret talep etmemesi ve siyasi partilerin karar organlarında ve delegelik seçimlerinde kadınlara kota uygulanması,
  
• 
  İlköğretim ve orta öğretim kurumlarında ders programlarına toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadının insan hakları konularının alınması,
  
• 
  TÜİK’te toplumsal cinsiyet veri tabanının güçlendirilmesi ve düzenli olarak güçlendirilmesi,
  
• 
  Kadın danışma merkezleri, sığınmaevleri, toplum merkezleri, kreş ve gündüz bakımevleri kurulmasının belli yasal yaptırım ve standartlara bağlanması,
  
• 
  Belediye Yasası’nda kurulması öngörülen “kadın ve çocuk koruma evleri”ni kurmayan belediyelere yaptırım uygulanması, belediyelerin bu sığınmaevlerini, sığınmaevlerinin evrensel ilkeleri doğrultusunda ve kadın örgütleriyle işbirliği içinde yapılandırıp yürütmesinin sağlanması,
  
• 
  2006/17 sayılı, “Çocuk ve Kadınlara Yönelik Şiddet Hareketleriyle Töre ve Namus Cinayetlerinin Önlenmesi için Alınacak Tedbirler” konulu Başbakanlık Genelgesi’nin uygulanmasını sağlamak için bir izleme ve denetleme sisteminin kurulması,
  
• 
  Sosyal hizmet uzmanlarının sayılarının artırılması ve bütün belediyelere sosyal hizmet uzmanı ve psikolog kadrosu verilmesi,
  
• 
  4320 Sayılı Yasa’nın adının Aile içi Şiddetle Mücadele Yasası olarak değiştirilerek kapsamının genişletilmesi ve Yasa uygulamaları hakkında polislerin hizmetiçi eğitim almasının sağlanması,
  
• 
  183 Alo Şiddet hattının yerel düzeyde işler hale getirilmesi,
  
• 
  İl Emniyet Müdürlüklerinde Kadın Birimleri kurulması,
  
• 
  Sığınmaevinden ayrılan kadınlara TOKİ konutlarından kota ayrılması; keza, özel mülkiyete geçen TOKİ ve Belediye konutlarının ancak kadın mülkiyetine geçmesi ve o şekilde kalması kaydıyla tahsisinin sağlanması; bu konutlarda tek ebeveynin kadın olduğu ve / ya da yoksul, yalnız, yaşlı kadınlara öncelik tanınması.
  
• 
  İl Sosyal Hizmetler Müdürlüklerine bağlı kadın sığınmaevlerine kabul edilmeyen seks işçisi kadınlar, sığınmacı/mülteci kadınlar ile ruhsal rahatsızlığı olan kadınlar ve kız çocukları için özel sığınmaevleri kurulması,
  
• 
  KSGM’nin taşra teşkilatı’nın kurulması,
  
• 
  Yerel yönetimlerin mali ve yönetsel özerkliğinin güçlendirilmesi,
  
• 
  Proje bağımlılığından kurtulma ve sürdürülebilirlik açısından sürece siyasal partilerin katılmasının sağlanması
  

sayılabilir.

Kaynakça

Ackelsberg, M.A. ve Shanley, M.L. “Privacy, Publicity and Power - A Feminist Rethinking of the Public-Private Distinction”, Revisioning the Political - Feminist Reconstructions of Traditional Concepts in Western Political Theory (ed. N.J. Hirschmann & C. di Stefano) içinde, USA, Westview Pres, 1996, s. 213-33.

Bourdieu, P. Masculine Domination, tr. R. Nice, Cambridge, Polity Pres, 2001.

Bozdoğan, S. Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür, çev. T. Birkan, İstanbul, Ayrıntı, 2002.

Brennan, T. ve Pateman C. “‘Mere Auxilaries to the Commonwealth’: Women and the Origins of Liberalism”, Political Studies 27 (2), 1979, s. 183-200.

Buckingham, S. “The Right to the City from a Gender Perspective”, HIC, 09.2009 http://base.d-p-h.info/fr/fiches/dph/fiche-dph-8061.html Ocak 2010

Çakır, S. Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul, Metis, 1993.

Davidoff, L. Feminist Tarihyazımında Sınıf ve Cinsiyet, çev. Z. Ateşer ve S. Somuncuoğlu, İstanbul, İletişim, 2002.

Ecevit, Y. “Çalışma Yaşamında Kadın Emeğinin Kullanımı ve Kadın-Erkek Eşitliği”, Kadın-Erkek Eşitliğine Doğru Yürüyüş: Eğitim, Çalışma Yaşamı ve Siyaset, İstanbul, TÜSİAD, 2000, s. 117-96.

Greed, C.H. Women and Planning, NY, Routledge, 1994.

Harvey, D. “The Right to the City”, International Journal of Urban and Regional Research 27(4), 2003.

Hirschmann, N.J. “Revisioning Freedom: Relationship, Context and the Politics of Empowerment”, Revisioning the Political - Feminist Reconstructions of Traditional Concepts in Western Political Theory (ed. N. J. Hirschmann & C. di Stefano) içinde, USA, Westview Press, 1996, s. 51-74

Işık, N.S. “1990’larda Kadına Yönelik Aile İçi Şiddetle Mücadele Hareketi İçinde Oluşmuş Bazı Gözlem ve Düşünceler”, 90’larda Türkiye’de Feminizm (der. A. Bora ve A. Günal) içinde, İstanbul, İletişim, 2002, s. 41-72.

Kalaycıoğlu, S. ve Rittersberger Tılıç, H. Evlerimizdeki Gündelikçi Kadınlar, İstanbul, Su Yayınları, 2001.

Keuzenkamp, S. ve de Vries, I.C. (ed.) Compendium: Women and Habitat, Nairobi, UNCHS, 1996.

Koç, E. ve Güçlüer, E. (der.) Kadın Yurttaşın El Kitabı, İstanbul, Helsinki Yurttaşlar Derneği, 1999.

KSGM. Kadına Yönelik Aile içi Şiddet Araştırması, 2009.

Mainardi, P. “The Politics of Housework”, Sisterhood is Powerfull - An Anthology of Writings from the Women’s Liberation Movement. (ed. R. Morgan) içinde, NY, Vintage, 1970, s. 501-10.

McDowell, L. “Women, Gender and Organisation of Space”, Horizons an Human Geography (ed. D. Gregory & R. Walford) içinde, London, Macmillan, 1989, s. 136-51.

Meehan, E. ve Sevenhuijsen, S. (ed) Equality, Politics and Gender, London, Sage, 1991.

Pateman, C. “Women and Consent”, Political Theory 8 (2), 1980, s. 149-168.

----------- The Sexual Contract, California, Stanford Uni. Press, 1988.

---------- The Disorder of Women: Democracy, Feminism and Political Theory, Stanford University Press, 1989.

Phillips, A. Demokrasinin Cinsiyeti, çev. A. Türker, İstanbul, Metis, 1995.

Rose, G., Feminism and Geography: The Limits of Geographical Knowledge, UK, Blackwell, Polity Pres, 1993.

Sancar, S. Siyasal Yaşam ve Kadınlara Destek Politikaları, Ankara, KSSGM, 1997.

---------- “Üniversite’de Feminizm? Bağlam, Gündem ve Olanaklar”, Toplum ve Bilim 97,2003.

Saraçgil, A. Bukalemun Erkek – Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Ataerkil Yapılar ve Modern Edebiyat, çev. S. Aktaş, İstanbul, İletişim, 2005.

Squires, J. “Private Lives, Secluded Places: Privacy as Political Possibility”, Environment and Planning D: Society and Space 12, 1994, s. 387-401.

Thornton, M. “Sex Equality is not Enough for Feminism”, Feminist Challenge to Liberalism (ed. C. Pateman & E. Grosz) içinde, Northeastern University Press, 1986.

Unmüßig, B. Gender Mainstreaming: How Can We Successfully Use Its Political Potential? tr. A.B. Herric, Warsaw, Heinrich Böll, 2008.

Valentine, G. “The Geography of Women’s Fear”, Area 21, 1989, s. 385-90.

---------- “Women’s Fear and the Design of Public Space”, Built Environment 16, 1990, s. 279-87.

Yeatman, A. “A Feminist Theory of Social Differentiation”, Feminism / Postmodernism (ed. Linda J. Nicholson) içinde, NY & London: Routledge, 1990, s. 281-300.

Yüksel, Ş. “Eş Dayağı ve Dayağa Karşı Dayanışma Kampanyası”, 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar (der. Ş. Tekeli) içinde, İstanbul, İletişim, 1995, s. 341-50.

Zengin, A. “Devletin Cinsel Kıyıları: İstanbul’da Fuhşun Mekânları”, Cins Cins Mekân (der. A. Alkan) içinde, 2009, s. 264-84.

* Bilgisayar, böyle bir sözcük bulunmadığı ya da yanlış yazdığıma dair beni ikaz etmek için, “cinsiyetlendirmek” ve türevi ifadelerin altını kırmızıyla çiziyor. İlgili Türkçe literatürde “to gender / gendering”in karşılığı olarak kullanılan bu ifadeden ben de hazzetmesem de başlık tasarruf istediğinden bir anlamda mecbur kaldım. Anlatılmak istenen, cinsler ve cinsiyet ilişkileri açısından yansızmış gibi görünen bir olgunun, kavramın, sürecin, şeyin, vb. aynı açıdan yanlılığını, dolayısıyla yüklü (cinsiyet ilişkilerine tabi) oluşunu deşifre etmektir.

1 Türkiye’de; Kadın ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanlığı, Anayasa madde 41 (Ailenin Korunması), Ailenin Korunması Hakkında Kanun, vb.

2 Bununla birlikte, kadın hareketinin kazanımları olarak farklı tarihsel dönemlerde ortaya çıkan yasal eşitlik (soyut ya da bireyci eşitlik olarak da anılır), olumlu ayrımcılık (olumlu eylem), sosyal refah ve fırsat önceliği, ana politikalarla kurumsal yapılara yerleştirme (gender mainstreaming) gibi farklı stratejilerin, bir kronolojiyi izleyen dönemlere işaret etmenin ötesinde bir birikimi aktardığı ve birbirinin alternatifi olmaktan çok, her birinin kendi içindeki güçleri, riskleri ve sınırlılıklarıyla birbirinin tamamlayıcısı olarak görülmesi gerektiği kanısındayım.

3 “Çalışıyor musunuz?” diye sorduğumuzda “çalışan” kadın oranını hep gerçekte olduğundan düşük bulacağızdır…

4 “Çalışma”nın ücretlendirilmiş ve / ya da klasik “işyeri”nde harcanan emek-zamanla özdeşleştirmenin kendisinin bilimsel kabul görmüş ve fakat cinsiyetçi ideolojiyle malûl bir yaklaşım olması…

5 Mekân Politikası ve Cinsiyet dersini 2009 sonbaharında takip eden İÜ. SBF Kamu Yönetimi YL programı ile İÜ. Kadın Çalışmaları YL programı öğrencileri Feray Macit, Şima İmşir, Zelal Yalçın, Özge Gezerler, Bahar Baskın, Ayşe Şule Süzük , Sema Dede, Sevgi Kalan, Meryem Kavak, Deniz Filiz, Neriman Pelister, Segâh Beğiçarslan, Ayşin Erdoğdu, Kübra Yanıkoğlu ve Aslınur Düzgün’e çok teşekkür ederim. Sonradan haftalar boyu süren tartışmalarımıza da kaynaklık eden, birçok bağlamda yeniden döndüğümüz bu tabloların içeriklenmesini sağlayan, onların bir haftalık gözlemleri, bir haftadan çok öncesine giden deneyimleri ve bellekleri, aktardıkları “hikâye”lerdir.

6 Türkiye’deyse, kadın hareketi Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerine değin gitmekle birlikte (Çakır, 1993), aile içi şiddet ve cinsel taciz de içinde olmak üzere kadın bedeninin denetimiyle politik mücadele henüz ancak 20’li yaşlarındadır. 1980’lerin ikinci yarısında büyük kentlerde yaşanan bilinç yükseltme grupları deneyiminin ardından Ankara ve İstanbul’da sokak gösterileri ve “dayağa hayır” kampanyaları, mücadelenin ilk görünür adımları olarak kabul edilebilir (Işık, 2002: 44-51; Yüksel, 1995: 348-9).

7 Aynı oran, Türkiye cezaevleriyle karakollarında işkenceye uğrayanların oranı olarak saptanıp lanse edilseydi kopacak kıyametin ölçüsünü tahayyül etmek yeterlidir sanırım.

8 Devletin iktidarını ve bu iktidarın hedefi olan belli özneleri cinsellik ve mekân kesişiminde nasıl kurduğunu sorunsallaştıran çarpıcı bir çalışma için bkz. Zengin, 2009. Yalnızca hayat kadınları / iffetli kadınları değil, vesikalı / vesikasız çalışanları da nüfus grupları olarak kategorilendiren, düzenleyip denetleyen bir tahakküm etme tarzı içinde devletin eril cinsel topografyasını da önümüze serimliyor burada Aslı Zengin. Yaptığı, kuşkusuz, çeperleri olmayan bir merkezin mevcûdiyetinin imkânsızlığını göstererek, bütün merkezlerin sterilliğinin ne gibi unutkanlıklarla iddia edilebildiğini bize anımsatmak...

9 1976-96 arası eksiksiz bir tarama için bkz. Keuzenkamp, S. & I.C. De Vries (ed.), 1996.

10 Maddeler ve açıklamalarını kısaltarak tercüme ettim. Tam metne http://www.cityshelter.org/03.charte/chartes/ 08charte-en-pres.htm adresinden ulaşmak mümkün. Ayrıca, Habitat International Coalition’ın, “Kadınların Kent Hakkı Şartı” önerisi (“Proposal for a Charter on Women’s Right to the City”) için bkz. http://www.hic-net.org/articles.php?pid=1685

11 Türkiye’den hiçbir yerel yönetim Şart’ın imzacısı değildir.

12 The Charter for Equality of Women and Men in Local Life, http://www.ccre.org/docs/banner_charter_en.doc

13 Sürecin tamamı, ilgili bütün raporlar, çalışma özetleri ve Yerel Eşitlik Eylem Planları’na http://www.bmkadinhaklari.org adresinden ulaşmak mümkün.

14 Son olarak, Dünya Ekonomi Forumu’nun hazırladığı Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Endeksi’nde, 130 ülkeden oluşan listede Türkiye son on içinde, 123. sırada yer almıştır.

15 http://www.bmkadinhaklari.org/unjp/web/gozlem.aspx?sayfaNo=33

16 6 yerleşimde; belediye başkanlığı, belediye meclisi, il genel meclisi ile muhtarlıkların cinsiyet dağılımı ile yerel kadın örgütleri profilinin görünür kılınıp raporlanması böylesi bir çalışmanın sonucudur.