Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи

AMPLİTUD MODULYASİYASI SXEMİNİN TƏDQİQİ

İşin məqsədi - amplitud modulyasiyalı rəqslərin alınması prin­­­sipinin öyrənilməsi (şək. 1.1).



Şək. 1.1. Amplitud modulyasiyası sxemi

Qısa nəzəri məlumat

Radiorabitə radiotezlikli elektromaqnit ener­ci­sinin fə­za­ya şüa­landırılması və sonrakı qəbulu ilə tə’min edi­lir. Mə’lu­ma­tı (səs, təsvir və s.) ötürmək üçün radiotezlikli rəq­sin para­metr­lə­rin­dən birini həmin mə’lumata uyğun dəyiş­di­rir­lər. Bu pro­sesə mo­dul­yasiya deyilir. Radiotezlikli rəqsin dəyişdi­rilən pa­ra­­met­rin­dən asılı olaraq amplitud, tezlik və faza modul­ya­si­yasını fərq­lən­di­rirlər. Amplitud modulyasiyası (AM) halında radio­­tez­lik­li rəq­sin amplitudası, tezlik modulyasiyası (TM) ha­lın­da - tez­li­yi, faza mo­dulyasiyası (FM) halında isə - fazası də­yiş­dirilir.

Bu işdə amplitud modulyasiyasının reallaşdırılma üsul­la­rın­­­dan birinə baxılır. AM siqnal şək.2.2a-da göstərilmişdir. Ra­dio­­tezlikli rəq­sin amplitudasının dəyişmə dərəjəsi modulyasiya əm­salı ilə qiymət­ləndirilir və aşağıdakı düstur ilə hesablanır:

Modulyasiya olmadıqda və, uyğun olaraq, m=0 olur. Mak­simal modulyasiya dərinliyində və m=100 %. m > 100% halında həddən artıq modulyasiya baş verir və müəyyən müddət ər­zin­də mə’lumat itir, beləki şüalanma olmur. Radioyayımda 100 %-ə ya­xın modulya­si­ya əmsalından istifadə olunmur.

AM siqnalın spektral tərkibi mürəkkəbdir. Beləki, tez­lik­­li harmonik rəqslə modulyasiya halında AM siqnal üç təşkil­edi­jidən ibarət olur. Bunlar (daşıyıjı tezlik), (aşağı yan tezlik) və (yuxarı yan tezlik) tezlikli təş­kiledijilərdir (şək.2.2b).

Spektri intervalında yerləşən mürəkkəb siqnalla mo­dulyasiya halında AM siqnalın spektri tezlikli təş­kil­edi­ji­­dən və iki yan zolaqdan ibarət olur. Bunlar, daşıyıjı tez­lik­li təşkilediji və iki yan zolaq (şək.2.2v): yuxarı və aşağı tezlikli zo­laq­lar­dır.

Beləliklə, harmonik rəqslə modulyasiya zamanı radiokanalın buraxma zolağı , mürəkkəb spektral tərkibə malik siqnalla mo­dul­yasiya zamanı isə olmalıdır.

Şək. 2.2.

Modulyasiya qeyri-xətti prosesdir. Beləki, modulyatorun gi­ri­şi­nə və tezlikli iki sinusoidal rəqs daxil olduqda onun çı­xı­şında üç: , və radiotezlikli rəqs yaranır.

AM rəqslər almaq üçün verijinin modulyatoru ikinji növ rəqs və ya ona yaxın recimdə işləməlidir. Bu halda modulyasiyaediji siq­nal ra­diotezlikli siqnalın güjlənməsini idarə edir və pil­lə­nin çıxış dövrəsində, amplitudası modulyasiyaediji siqnala uy­ğun dəyişən, radiotezlikli jərəyan impulsları yaranır. Daşıyıjı tez­liyə köklənmiş və yük dövrəsinə qoşulmuş kontur AM radio­siq­na­lı ayırır.

Qurğu haqqında qısa mə’lumat

AM siqnalın alınma sxemi tranzistoru üzərində yı­ğıl­mış modulyatordan (şək.2.1) və tranzistoru üzərində yığıl­mış fa­zoinvers pilləsindən ibarətdir. Radiotezlikli rəqs tranzis­torunun bazasına bölüjü tutumu vasitəsi ilə, səs tezlikli rəqs isə onun emitterinə bölüjü kondensatoru ilə verilir. Pillənin yükü kimi daşıyıjı tezliyə köklənmiş rəqs konturundan istifadə olunur.

Səs tezlikli siqnalın tə’sirindən modulyatorun güjlənmə əm­salı dəyişir. Bu, modulyatorun tranzistorunun kollektorundakı radiotezlikli gərginliyin onun emitterindəki gərginlikdən asılılığını göstərən, modulyasiya xarakteristikasındanda (şək.2.3) görünür.

Modulyasiya xarakteristikası pillənin sabit jərəyan üzrə iş­çi nöqtəsini A, yə’ni, radiotezlikli giriş rəqsi olmadıqda tran­zistorun emitterindəki gərginliyi və, həmçinin, modulya­si­ya­edi­ji gərginliyin maksimal amplitudasını müəyyən etməyə imkan verir.

Modulyatorun işçi nöqtəsi emitterdəki sabit gərginliklə və radiotezlikli siqnalın orta gərginliyi ilə xarak­te­ri­zə olunur.

Radiotezlikli siqnalın minimal və maksimal amplitudaları və modulyasiya xarakteristikasının xətti hissə­si­nin sər­hədləri ilə tə’yin olunur.

Modulyasiyaediji siqnalın ikiqat amplitudası xarakte­ris­ti­kanın xətti hissəsinin absis oxuna proyeksiyası kimi tə’yin olu­nur, yə’ni təşkil edir.

AM siqnal bölüjü kondensatoru vasitəsi ilə fazainvers pil­­ləsinə ötürülür. Bu pillənin çıxışlarındakı, təqribən bəra­bər və əks fazalı, gərginliklər verijinin iki taktlı çıxış pil­lə­­sini oyatmaq üçün istifadə oluna bilər.

İşin aparılma qaydası

1. Modulyasiya xarakteristikasının parametrlərini və tran­zis­­tor­ların sabit jərəyan üzrə recimlərini yazmaq üçün jəd.2.1 və 2.2, həm­çinin koordinat oxlarını (şək.2.4) çəkin (oxlar üzrə miqyas: -1 sm-də 0,1 V. - 1 sm-də 5 V).

Şək.2.4.
2. Tədqiq olunan amplitud modulyatorunun sxemini çəkin (şək.1.1) və onu yığın (fazoinvers pilləsiz).

3. Kollektor konturunu tənzimləyin, AM siqnalı müşahidə edin, VT1 tranzistorunun kollektorundakı gərginliyin (X3 düyünü) osil­loqramını (osilloqraf radiotezlikli və səstezlikli siq­nal­lar­la sinxro­niza­si­ya olduğu hallar üçün) çəkməli.

4. Həddənartıq və impuls modulyasiyaları halları üçün VT1 tran­­zis­torunun kollektorundakı gərginliyin osilloqramını çəkin.

5. Ölçmələrin nətijələrini jədvəl 1.1-ə yazmaqla modulyasiya xa­rakteristikasını (şək.2.3) çıxarmalı və onu koordinat sis­­temində qurmalı (şək.1.4). ,, və kəmiy­yət­lə­rini təyin edin.

6. Fazoinvers pilləsini yığın və onun çıxışlarında AM-siqnalı müşahidə edin.

7. 
   Tranzistorların sabit jərəyan üzrə recimlərini ölçün və nətijələri jədvəl 1.2 yazın.
   

Ъəd.1.1.

Gərginlik , V	-0,4	-0,3	-0,2	-0,1	0	0,2	0,4	0,8
Çıxış gərgin­li­yi , V

Ъəd. 1.2.

Düyün	X1	X2	X3	X4	X5	X6	X7	«-Ek»
Gərginlik, V

Hesabatın tərkibi
1. Tapşırıq.

2. 
   Amplitud modulyatorunun prinsipial sxemi.
   
3. 
   Ölçmələrin jədvəl və qrafikləri.
   
4. 
   İş üzrə qısa nətijələr.
   

Nəzarət sualları
1. Şüalandırılan radiotezlikli siqnal nə üçün modulyasiya edilir?

2. AM-nın prinsipi, müsbət və mənfi jəhətləri hansılar­dır?

2. 
   Sinusoidal və ya mürəkkəb formalı siqnalla modulyasiya hal­la­rın­da AM-siqnal hansı tezlik zolağını tutur?