BəXTİyar tuncay
Yüklə 340,77 Kb.
|
|
BƏXTİYAR TUNCAY 
ALBAN (QAFQAZ) TÜRKCƏSİ SÖZLÜYÜ ÷ (ƏLYAZMA HÜQUQUNDA) IV Bölüm (E – ğuzur) BAKI 2012 E e nida – e, ey. Müraciət forması, çağırış üçün işlənir: E canlar! Ey ruhlar! E, igit, bizni acəmi mi tutıyırsen? Ey dəliqanlı, bizi əcəmi (sadəlövh) mi yerinə qoyursan? e ~ (-dim, -dinq, -di, -dix, -dik, -dinqiz, -dilər, -səm, -sənq, -sə, -səx, -sənqiz, -sələr) // i ~ (-dim, -di, -dilər) fel. – idi, isə. Sözlərə qoşularaq keçmiş zaman bildirən köməkçi fel kimi çıxış edir, eləcə də “-sə” şəkilçisini qəbul edərək (esə // isə), felin şərt formasını yaradır: Yığkün mi edi, yoxsa özgə ulukün... Bazar günümü idi, yoxsa hansısa bayram günü… Arzani dügül edim tirgizmə yazıxlı xardaşımnınq canın. Günahkar qardaşımın canını diriltmək iqdidarında deyldim. Bağlı edilər miskinliktə, neçik temirdə. Kasıblıqla aralarındakı bağ dəmir kimi möhkəm idi. Bar edinq dağın burun, ne ki dünyanınq yaratılğanı. Sən dünyanın yaradılışından da öncə var idin. Belgili edilər. Məlumatlı idilər. Birgəsinə edix (edik) ari tağda. Müqəddəs dağda birlikdə idik. İşittim men panpasın köplərninq ki, çövrəmə edilər menim. (Məz. 30/31: 14). Çox adamların pıçıltısını eşitdim ki, Bütün ətrafımı bürümüş idilər.
Bizi qonşularımıza tənə hədəfi etdin, Ələ salıb lağ edənlərlə yan-yörəmizi doldurdun. Sövük heç tüşməs, egər ki markarelik esə xapanel bolur, egər tillər tiyilirlər, egər bilməxlixlər xapanel bolurlar (1 Коr 13/14: 8). Məhəbbət əsla tükənməz. Amma peyğəmbərliklər sona çatacaq, dillər ənamı da qurtaracaq, bilik də aradan qalxacaq. Oğlum, egər sınqarınq xastalansa, aytma ki: “Ne etiyim anqar?” – yoxesə bar ayaxınq bilə xatına da kör közünq bilə; xastanı sorsanq, artıxtır altından-kümüştən, esə ki bergəysen (Müdrik Akixar haqqında əfsanə). Oğlum, əgər dostun xəstələnsə, “ona nə edə bilərəm?” – demə, öz ayaqlarınla yanına get, öz gözlərinlə bax. Halını soruşmağın ona verə biləcəyin qızıl-gümüşdən daha artıqdır. Oğlum, sövmə oğlunqnu artıx xulunqdan, esə bilmassen ki xaysı kerəkli bolur sanqa(Müdrik Akixar haqqında əfsanə). Oğlum, hansının sənə daha gərəkli olacağın bilmirsns, oğlunu qulluqçundan daha çox əzizləmə. Özgələrgə dügül esəm yeberilgən. Özgələrinə göndərilmiş deyil isəm. Bilirsiz ki, egər ki sonqra klədi esə da menqərmə alğışnı, heç tapuldu; zera poşumanlıxnınq da yerin tapmadi, egər ki yaş bilə da xoldu esə anı (İbr. 12: 17). Bilirsiniz ki, bundan sonra da o, xeyir-duanı irs olaraq almaq istəyirdi, lakin rədd olundu. Xeyir-duanı göz yaşları ilə axtardısa da, atasının fikrini dəyişməyə qadir olmadı. Evet tözümlükləri yox esa, alışsınlar; zera yaxşıraxtır alışmax, ne ki xızınmax (1 Коr. 7: 9). Əgər özlərini saxlaya bilmirlərsə, qoy ailə qursunlar. Çünki ehtirasdan yanmaqdansa ailə qurmaq daha yaxşıdır. Eaxel Bax: Raxel Eas x. ism. (yun.) – Eas. İskəndəriyyəli müdrik. 561-ci ildə Pasxa bayramının keçirilməsi tarixi barədə müzakirələrdə Andrey Bizanslının 200 illik cədvəlinin tətbiq edilməsini təklif etmişdir. Onun bu təklifi III Dvin toplantısınta (584-cü il) monofizit xristian kilsələri tərəfindən, o cümlədən alban kilsəsi tərəfindən qəbul edilmişdi. Ebapras // Ebapre x. ism. (yun.) – Epafras. Həvvari Paulun (Pavelin) 70 tərəfdaşından və ardıcılından biri. Ebaprotidos // Ebaprodtidea // Baprodtidea x. ism. (yun.) – Epafrodit. Həvvari Paulun (Pavelin) 70 tərəfdaşından və ardıcılından biri: Evet yaxşırax sağındım Ebaprotidos, xardaşnı da boluşuçını da xulluxda birgə bolgannı menim bilə, sizinq yebergəninqizni da xaulunquznı menim kerəkimə, yebermə sizgə (Fil. 2: 25). Lakin ehtiyacımın təminatına görə mənə yardım etmək üçün göndərdiyiniz nümayəndəni, qardaşım, əməkdaşım və birlikdə mübarizə apardığım Epafroditi yanınıza qaytarmağı lazım bildim.Yoxsa men, alıp barçanı, da artıpmen; yöpsündüm da tolumen, Ebaprodtidea \tləş ki, sizdəndir, yaxşı isli, xurban yöpsünövlü da biyənçli Tenqrigə (Fil. 4: 18). Mənsə tamamilə təmin olunmuşam və bolluq içindəyəm. Epafroditin əli ilə göndərdiyiniz hədiyyələri alandan sonra ehtiyacım qalmadı. Bu, Allahın xoşuna gələn ətirli təqdim. ebisğobos (-nunq, -qa, -nu, -lar, -lardırlar, -larnınq, ~larğa, -larnı) // yebisğopos // epişqopus ism. (yun.) – yepiskop. Xristianlarda dini rütbə. ebisğoboslux (-nu) ism. – yepiskopluq. Eboğradeos // Eboğradea (-nınq) // Xipoqrades x. ism.(yun.) – Hippokrat (e.ə. 460/459-379). Qədim yunan həkimi və tibb elmini dövrünün şərtlərinə uyğun şəkildə yeniləşdirən adam: Sarnadı Asğeğebiosnu da berdi Ebogradeosnı. Asklepiyi oxudu və Hippokratdan sitatlar gətirirdi. eçki (-ninq, -lər, -lərninq, -lərni, -lərdən, -lərinqninq) ism. – keçi: Xoy ya eçki. Qoyun ya keçi. Bedros eltiy edi üç eçkini, budur aldı xuvat çıxarma yazıxlılarnı, xaysı eçki aşıra sasıyırlar, barıyırlar öktəmlik artından, akahlıq da aruvsuzlux artından, xaysı özgə barça yazıxlar barıyırlar. Petros (Pyotr) özü ilə üç keçi aparırdı, yəni keçi cildinə girərək, şöhrət, tamah və natəmizlik kimi digər günahları geridə qoyan gühahları özündən uzaqlaşdırmaq üçün özündə güc tapmışdı. eçkimünqüz ism. – dağ keçisi (Capricornus) Eçkimünqüz // Eçkimünqüzi x. ism. – oğlaq bürcünün alban türkcəsindəki adı. Eçmiədzin (-ninq, -də) // Eçmiadzin (-dən) – Üçkilsə. Albaniyanın əski yaşayış yerlərindən biri. XX əsrdən etibarən Qərbi Azərbaycanda qurulmuş Ermənistan Respublikasnın tərkibindədir. XlX əsrdən etibarən ruslar oranı erməni katalikosluğunun mərkəzi elan etmişlər və bu gün də Eçimədzin bu funksiyanı yerinə yetirməkdədir. Edessa Bax: Etesia edi I Bax: e ~ edi II Bax: yedi edik Bax: e ~ edix Bax: e ~ Edil x. ism. – albanlar arsında yayğın olan şəxs adlarından biri. Edilbey (-ni) x. ism. – albanlar arsında yayğın olan kişi adlarından biri: Edilbey, eyəsi Saruxnanınq. Saruxnanın yiyəsi (əri) Edilbey. edim Bax: e ~ edinq Bax: e ~ edinqiz Bax: e ~ edir fel. – idi. Sözlərə qoşularaq keçmiş zaman (III şəxsin təki) bildirən köməkçi fel kimi çıxış edir: Suxlanır edi körməgə Krisdosnu da bolmas edir körməgə Krisdosnu. O Məsihi görmək üçün əldən-ayaqdan gedirdi, amma Məsihi heç cür görə bilmirdi. Müq. et: e ~ Eerrortuцiun Bax: Errortuцiun Eerusalem Bax: Erusalem eg ~ (-gin, -dim, -dinq, -di, -dilər, -ip) fel. - əymək: Xaramğulanğay (Xaranqğulansın) közləri alarnınq ki, körməgəylər da arxaların alarnınq hər kez eggin (boyların alarnınq hər sahat eg) (Məz. 68/69: 24) Gözlərinə qara gəlsin, görməsinlər, Belləri də hər zaman hey əyilsinlər.
Ey Allahım, şər insanın əlindən, Haqsızın, zalımın pəncəsindən məni qurtar. Xaçan ki bilməssiz ki, egirlik etüçilər xanlıxın Tenqrininq menqərməslərdir? (1 Коr. 6: 9). Məgər bilmirsiniz ki, haqsızlıq edənlər Allahın Padşahlığını irs olaraq almayacaq? egirliksiz sif. – düzgün, dürüst, əxlaqlı, əgər-əksiksiz egiş ism. - əkin, əkin yeri: Egişlər (Enqişlər) köp etsərlər aşlı alarnı (etkəylər aşlıx) (Məz. 64/65: 14). Əkinlərini taxıl bürüyür. egiz ism. - əkiz Egiz x. ism. Əkizlər bercünün adı. eglən ~ (-mə, -məm, -məsin, -mənqiz, -dilər, -irlər, -məslər, -iy edilər. -iyirsen, -iyir, -iyirsiz, -iyirlər, -gəy, -məgəylər, -səx, -məxkə, -məxin, -məxləri) fel. - əylənmək, kef çəkmək, baş qatmaq: Eglənməsin dunyalıq işlər blə. Dünya işləri ilə baş qatmasın (məşğul olmasın). eglənçix ism. - əyləncə, əylənmə:Baxmanqız, qarozçılar, dunya üsnə da bolmanqız eglənçixtə anınq. Baxmayın (fikir verməyin), salehlər, bu dünyaya və baş qoşmayın onun əyləncələrinə. Egleziasdiq (-ni) x. ism. (yun.) – Ekklesiast (xalq toplantısı). Bibliyaya daxil olan kitablaedan birinin adı: Goys Asduacacin... aytqan... ol sözlərninq Egleziasdiqninq. Bakirə Tanrı Anasınn söylədiyi bu sözlər “Ekklesiast”dandır. egri (-dir, -ninq, -ni, -sini, -lər, -lərgə, -lərni) ism. və sif. – 1. əyri, əliəyri, yalan: Egər sezsə torəçininq egri buyurğanın, könülüksüz, ögütləmagə ani bolur (Mxitar Qoşun “Törə Bitiqi” kitabından). Əgər hakimin yalan, qeyri-ədalətli qərar çıxartdığı məlum olarsa, onu buna görə cəzalandırmaq olar. Satıçı anda egri dügül (tigül). Bu halda satıcı əliəyri deyil. Biyimiz Krisdos tiyər ant içməkni, klər ki, biz könü krisdanlıqta tirilgəybiz ki, könü könü bolğay, egri egri bolğay (Mxitar Qoşun “Törə Bitiqi” kitabından). Rəbbimiz Məsih and içməyi yasaq edir ki, biz gerçək xristian (məsihi) imanı ilə yaşayaq, ədalət ədalət olsun, əyri də əyri. Yüz korup u orunç alıp da biliksizliktən könü yarğunu egri etərlər (Mxitar Qoşun “Törə Bitiqi” kitabından). Üzgörənlik, rüşvət və cəhalət üzündən ədalətli məhkəməni əyri (qeyri-ədalətli) edirlər. Ne türlü tiyişlidir bolmağa yarğuçularğa, könü ya egri kişigə yarğuda (Mxitar Qoşun “Törə Bitiqi” kitabından). Hakimlərə, eləcə də dürüst və əyri adamlar özlərini məhkəmədə necə aparmalıdırlar. Adamilər alnına bolmaslar egrini könü etməgə (Mxitar Qoşun “Törə Bitiqi” kitabından). Adamların qarşısında əyrini doğru kimi qələmə verə bilməzlər. Egər kimesə yarğununq alnına egri tanıxlıx bersa... (Mxitar Qoşun “Törə Bitiqi” kitabından). Əgər kimsə məhkəmə önündə yalan ifadə versə... Egər ki törəçi egri törə etsə... (Mxitar Qoşun “Törə Bitiqi” kitabından). Əgər hakim əyri (yalan) mühakimə etsə... Egər ki... ant içkəy da tapulğan bolğay egri yalğan ant icykan... (Mxitar Qoşun “Törə Bitiqi” kitabından). Əgər and içsə və yalandan and içdiyi üzə çıxsa... Egri yarğuçı (yarğuçu). Əyri hakim 2. sol: Egri yanına xulaxına karb bar. Sol tərəfində, qulağnda nişanə var. egriağızlı ism. – 1. əyriağız; 2. Məc. mən. Yalançı egriburun ism. və sif. – əyridimdikli, əyri dimdikli: -Xaysılardırlar egriyürügənlər ekiayaxlılar? -Uçanlardırlar ki dırlar inçkətırnaxlılar da ititırnaxlılar tirmavuçıayaxlılar da sıxyumlular da havada yürügənlar da dır padşah alarnınq xaraxuş da ayrılırlar toğruburunlarğa da toğrutırnaxlılarğa da egriburunlarğa da egritırnaxlılarğa. -Əyri gəzən ikiayaqlılar hansılardırlar? -Bu uçanlardırlar ki, incədırnaqlı və itidırnaqlıdırlar, eləcə də yastıayaqlılar və sıx yunlulardırlar. Onlar göydə süzərlər və padşahları qaraquşdur ki, onlar düzdırnaqlı və əyridırnaqlılara, eləcə də düz dimdiklilərə və əyri dimdiklilərə bölünürlər. egri-bügrü sif. - əyri-üyrü: Tağ atıdır.., egri-bügrü sozlərlər. Dağ adıdır.., əyrü-üyrü olduğu deyilir. egril ~ (-gən, -gənlər) fel. - əyrilmək, əyilmək egrilik (-imiz, -lər) ism. - əyrilik egrilən ~ fel. - əyrilənmək, sapmaq, dönmək: Öktəmlər egriləndilər (könüsüzləndilər) könüsüzlük ettilər manqa asrı, evet (yoxsa orenkinqdən seninq men sapmadım (bularmadım) (Məz. 118/119: 51). Lovğalar mənə çox istehza etdilər, Amma Sənin qanunundan dönmədim.
-Bu uçanlardırlar ki, incədırnaqlı və itidırnaqlıdırlar, eləcə də yastıayaqlılar və sıx yunlulardırlar. Onlar göydə süzərlər və padşahları qaraquşdur ki, onlar düzdırnaqlı və əyridırnaqlılara, eləcə də düz dimdiklilərə və əyri dimdiklilərə bölünürlər. egriyürügən ism. və sif. - əyrigəzənlər, əyri gəzənlər: -Xaysılardırlar ekiayaxlılar? -Ekigə bölünürlər: egriyürügənlərgə yırtlıxanatlarğa da toğruyürügənlərgə yayovğa. -ikiayaqlılar hansılardrlar? -Оnlar iki növə bölünürlər: əyri gəzən yarıqqanadlılara və düz gəzən piyadalara. -Xaysılardırlar egriyürügənlər ekiayaxlılar? -Uçanlardırlar ki dırlar inçkətırnaxlılar da ititırnaxlılar tirmavuçıayaxlılar da sıxyumlular da havada yürügənlar da dır padşah alarnınq xaraxuş da ayrılırlar toğruburunlarğa da toğrutırnaxlılarğa da egriburunlarğa da egritırnaxlılarğa. -Əyri gəzən ikiayaqlılar hansılardırlar? -Bu uçanlardırlar ki, incədırnaqlı və itidırnaqlıdırlar, eləcə də yastıayaqlılar və sıx yunlulardırlar. Onlar göydə süzərlər və padşahları qaraquşdur ki, onlar düzdırnaqlı və əyridırnaqlılara, eləcə də düz dimdiklilərə və əyri dimdiklilərə bölünürlər. egsig Bax: eksik ek ~ fel. - əkmək: ekçi Bax: eçki Ekbdos Bax: Ekibdos eki (-dirlər, -gə, -dən, -miz, -mizninq, -si, -sininq, -sinə, -sin) say. – iki: Ekili (eki) ya dağın artıx, ya ulu, ya tekrar nemə üsnə xoyma. Ikiqat ya daha artıq və ya böyük, hündür, üstünə nə isə qoyulmuş. Ekisi biri birinə yük berdilər eminlik üçün ki, emin keçingəylər. Hər ikisi əminlik üçün bir-birinə yük verdilər ki, amin-amanlıq olsun. -Xaysılardırlar ekiayaxlılar? -Ekigə bölünürlər: egriyürügənlərgə yırtlıxanatlarğa da toğruyürügənlərgə yayovğa. -ikiayaqlılar hansılardrlar? -Оnlar iki növə bölünürlər: əyri gəzən yarıqqanadlılara və düz gəzən piyadalara. Ekibdos (-nunq, -qa, -nu, -ta, -tan, -dan, -larnınq) // Ekbdos (-nunq, -ta, -tan) // Jekibdos (-qa, -ğa, -ta) // Jekbdos (-qa) // Yekibdos (-qa) // Yekibdos x. ism. (yun.) – Misir ekibdoslu (-lar) ism. – misirli ekicanlı sif. – ikicanlı, hamilə, boylu: Ekicanlı xatun. Hamilə qadın. ekifikirlən ~ fel. – fikirlərin haçalanması, tərəddüd etmək ekifikirli sif. – tərəddüdlü, tərəddüd edən Müq. et: ekikönqüllü ekifikirlik ism. – ikifikirlilik, tərəddüd: Klərmen ki, erlər turğaylar alğışqa hər yerdə, kötürgəylər ari xolların yoğarı, yürəklənməxtən başxa da ekikönqüllüktən (ekifikirliktən) (1 Тim 2: 8). Buna görə istəyirəm ki, kişilər qəzəblənmədən, mübahisə (tərəddüd) etmədən hər yerdə müqəddəs əllər qaldırıb dua etsinlər. Müq. et: ekikönqüllük ekikönqlü Bax: ekikönqüllü ekikönqüllən ~ fel. – tərəddüd etmək ekikönqüllü // ekikönqlü // ekikünqüllü // 2 könqüllü sif. – tərəddüdlü, tərəddüd edən Müq. et: ekifikirli ekikönqüllük (-tən) // ekikönqüllüx (-tən) ism. – tərəddüd: Klərmen ki, erlər turğaylar alğışqa hər yerdə, kötürgəylər ari xolların yoğarı, yürəklənməxtən başxa da ekikönqüllüktən (ekifikirliktən) (1 Тim 2: 8). Buna görə istəyirəm ki, kişilər qəzəblənmədən, mübahisə (tərəddüd) etmədən hər yerdə müqəddəs əllər qaldırıb dua etsinlər. Yoxsa xastalanğannı inamğa yöpsününqüz – bolmağay sumena bilə, ekiköbqüllüx bilə (Rom. 14: 1). İmanı zəif olanı qəbul edin, amma onun tərəddüdlü fikirləri ilə mübahisəyə girişməyin. Müq. et: ekifikirlik ekikünqüllü Bax: ekikönqüllü ekixat Bax: ekicanlı ekilan ~ fel. – ikilənmək, haçalanmaq ekili sif. – ikili: Ekili (eki) ya dağın artıx, ya ulu, ya tekrar nemə üsnə xoyma. Ikiqat ya daha artıq və ya böyük, hündür, üstünə nə isə qoyulmuş. ekilik // ekilix ism. – ikilik: Birlənməxindən sonqra kötürüldü ekilik. Təklnmədən sonra ikilik (ikiləşmə) baş verdi. Birni inanınqız, bir sözlənqiz da bolmasın sizdə ekilix ki, bir yürək blə, bir erinləri blə haybatlağaysiz Eyəmizni (1 Коr. 1: 10). : Hamınız həmfikir olun. Qoy aranızda dəstəbazlıq, ikilik olmasın, eyni düşüncədə və eyni ağılda birləşin. ekincyi (-dir, -ninq, -də, -dən, -si, -sininq, -sinə, -sin) s. sayı. – ikinci: Ekinçi Törə. İkinci Qanun – Əhdi-Ətiqə daxil olan kitablardan biri (Qanunların təkrarı). ekinçidə sif. – ikincisi ekinçidən Bax: ekinçidə ekisi ism. – ikisi ekisağışlı Bax: ekifikirli ekişər // ekişər – ekisyar zrf. – iki-iki: Belgili etti Biy dağı da 72 da yeberdi alarnı ekişər-ekişər yüzü alnına kensininq (Luk. 10: 1). Rəbb daha 72 – sini təyin erdi və onları Özü şəxsən iki-iki göndərdi. Bunu azar-azar ekişər tamçı sal martis üsnə tökmə hər kün. Bunun üzərinə az-az, iki damcı olaraq tökürdülər. ekiyanlı sif. – ikitərəfli, ikiağızlı: Xılıç ekiyanlı berdi xollarına alarnınq 7alma tölöv gurkçilərdən, azarlamaxqa barça joğovurtnu (Məz. 149: 6-7). Əllərində ikiağızlı qılınc tutsunlar. Millətləri qıraraq qisas alsınlar, Bütpərəstləri cəzalandırsınlar. ekiyüzçülük ism. – ikiüzlülük: ekiyüzlü – ism. və sif. – ikiüzlü, ikitərəfli, iki üzlü, iki tərəfli: Ekiyüzlü, hilləli ya yaman xulux etmə. Ikiüzlülüklə, hiylə ilə və pis qulluq ermə. eklən ~ Bax: ekilən ~ Ekleziasdes Bax: Eglesiasdes ekli Bax: ekili ekri Bax: keri eksi (-ninq, -n, -nə, -ndə, -ndən) Bax: ekisi eksig Bax: eksik eksik (-tir, -ninq, -kə, -ni, -in, -lər, -lərninq) // eksig (-im, -inq, -inə) // egsig sif. - əskik (əksik): Zera edilər alar san bilə az, eksik da yat anqar körə (eksik da kelginlər kendində) (Məz. 104 /105: 12). O zaman onlar sayca əskik idilər, Azsaylı olaraq ölkədə qərib idilər.
-Yox, Onlar şöhrət və böyüklükdə birdirlər və bərabərdirlər. eksiksiz (-dir) sif. - əskiksiz, ehtiyacsız: Yağlanğan Tenqri bar bardan eksiksiz. Məsh edilmiş var Varlığından və ehtiyacszdır. eksil ~ (-mə, -sinlər, -dim, -dinq, -di, -dix, -dik, -dinqiz, -dilər, -mədi, -mədix, -mədilər, -di də esə, -iptir, -ir, -irbiz, -irlər, -məs, -məslər, -ir edi, -iy edi, -iyir, -gəybiz, -gəylər, -məgəy, -məgəysiz, -sə, -sərlər, -gən, -gənninq, -gəngə, -gənimə, -gəninə, -gənin, -gənində, -gənlər, -gənlərninq, -məgən, -məgəninə, -məxninq, -miyin) fel. əskilmək: Eksildix biz öçəşməxinqdən seninq da yürəklənməxinqdən (yürəkləngəninqdən seninq toduldux (müşxülləndix) (Məz. 89/90: 7). Əskildik qəzəbindən Sənin və hiddətindən Sənin dəhşətə gəldik. eksilt ~ fel. - əskiltmək eksirt ~ (-tim, -ti, -irmen, -məndir, -sər) Bax: yalbar ~ Müq. et: eksit ~ eksit ~ (-iyim, -sin, -əlim, -inqiz, -mədi, -irbiz, -iyirmen, -iyirsen, -iyir, -iyirbiz, -iyirsiz, -əcəksen, əcəktir, -kəm, -kəysin, -kəy, -miyin) Bax: yalbar ~ Müq. et: eksirt ~ eksiz Bax: eksik və essiz eksizlik Bax: eksiklik və essizlik ekşər Bax: ekişər Yüklə 340,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|