Dersin Amacı
Bu dersin amacı, kamu yönetiminde etiğin önemi, kamu görevlilerinin karşılaştıkları etik ikilemler, etiğin felsefi boyutu ve etiğe dayalı bir kamu yönetiminin oluşturulması için yapılması gerekenler hakkında bilgiler vermektir.
Dersin İçeriği -
Etiğe İlişkin Temel Kavramlar
-
Değer
-
Ahlak ve Etik
-
Etiğin Unsurları
-
Kamu Yönetiminde Etiğin Önemi
-
Etik İkilemler
-
Yönetsel Etik’in Felsefi Boyutu: Teleolojik ve Deontolojik Yaklaşımlar
-
Kamu Yönetiminde Etiksel Davranışın Oluşturulması
-
Etik İlke ve Standartlar (Codes of Ethics)
-
Etik Yasaları
-
İhbarcılar (Muhbirler) ve Korunmaları
-
Etik Standartları Oluşturacak ve Uygulanmasını Denetleyecek Kurul ve Kurumlar
-
Etiğe Dayalı Yönetim Kültürü
-
Etiksel Karar Verme
-
Karakter ve Erdem Etiği
ETİĞE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR
Yönetsel etikle ilgili açıklamalara geçmeden önce, değer, ahlak ve etik gibi temel bazı kavramların açıklanmasına ihtiyaç bulunmaktadır.
Değer
İnsan, hayatı süresince daima tavır alma durumundadır. Her durum alış ise bir değere, bir değer duygusuna dayanılarak gerçekleştirilir. Geniş anlamda söylenirse, her türlü amaç ve hedefler, ilişki ve çıkarlar, tutkular, her tür idealler, güç ve iktidarlar, sevgi ve nefretler, inanma ve inkarlar, dostluklar, sadakat ve doğruluklar bir değer ifade ederler ve bir değere dayanırlar.
Değer hükmü, bir şeyin arzu edilebilir veya edilemez olduğunu belirten ifade, değer ise bir şeyin arzu edilebilir veya edilemez olduğu hakkındaki inançtır. Gerçekten de, her davranışımızda ya hakikati araştırırız, ya bir şeyin varoluşunu tespit ederiz veya bir şeyi değerlendiririz. Olaylar ve olgular karşısında soyut değerlendirmelerde bulunur, hükümler (yargı ve değer yargıları) veririz. Örneğin hırsızlık kötüdür, çalışkanlık iyi bir özelliktir, yalan söyleme kötü bir huydur gibi.
Değer, ahlaki anlamda “iyi”yi dile getirir. Bu iyi, ahlaksal ihtiyacı karşılayan iyidir. Değerin ne olduğunu, niteliğini, çeşitli değerlerin nasıl sıralanmaları gerektiğini araştıran ve bu konuda kuramlar ileri süren bilim dalına “değer kuramı (axiology)” adı verilmektedir.
Değerler, hiyerarşi bakımından iki grupta ele alınabilir:
* Araç (vasıta) değerler: Araç değerler denildiğinde, fayda, ilgi, çıkar ve her türlü maddi değerler, tutkular, güç ve iktidar etkenleri, ün ve şan hırsı vb. gibi değer yargıları kastedilmektedir.
* Yüksek değerler: İdealler, inançlar, dürüstlük, dostluk, sadakat, saygı, sevgi ve nefret gibi değer yargıları ise yüksek değerleri oluşturmaktadır.
Vasıta değerler öznel durumları, tavırları belirlerler. Yüksek değerler ise gerçek ahlaki ilkelerdir. Bütün hayat faaliyetlerimizi değerler belirleyip düzenlediğine göre ve hayat, çeşitli faaliyet sahalarından oluştuğuna göre her iki değer grubunu birbirinden ayırmak mümkün değildir. Ancak birinin diğerine ağır basmasından söz edilebilir ki, günümüzde birinci grubun ikinci gruba ağır bastığı şeklindeki gözlem, ahlaki değerlerin yerinin yeniden tartışılmasına neden olmaktadır.
Toplumlar, çeşitli olaylar ve olguları değerler açısından tanımlamaya çalışırlar. Örneğin bir topluma göre, fakirlere yardım, çok iyi ve önemli bir özellikken, diğer bir toplumda bu o kadar önemli bir özellik sayılmayabilir. Başka bir ifade ile, her toplumun, farklı olay ve olgular karşısında farklı değer yargıları bulunmaktadır. Toplum, insanların davranışlarını yönlendirmek ve düzene sokmak üzere bir ahlaki değerler sistemi meydana getirir. Bireyler, içinde bulundukları toplumun sözünü ettiğimiz değer yargılarını farkında olmadan özümser. Bireylerin düşünce, tutum ve davranışlarının şekillenmesinde değerlerin, özellikle de ahlaki değerlerin önemli bir rolü vardır.
Ahlak ve Etik
Ahlak ile etik (İng. ethics, Fran. éthique, Alm. ethik) kavramları arasında bazı farklılıklar bulunmaktadır.
Ahlak (İng. morals, Fran. morale, Alm. moral), insanların gerek birbirlerine, gerekse topluma karşı ödevlerini belirleyen insan davranışları ile bir arada yaşama kurallarının, standartlarının bir bütünüdür. Başka bir ifade ile ahlak, davranış kuralları anlamında, pratik ahlak esaslarıyla birlikte, kişinin ahlaki yapısını, iyi ve kötü yaratılışı (huyu), tabiatı ve seciyeyi ifade etme yanında, insanın toplum hayatı içinde riayet ettiği ve etme gereği duyduğu kurallar bütünü olarak da ortaya çıkmaktadır.
Bu bağlamda ahlakı bireysel ve toplumsal düzeyde ele almak mümkündür. Bireysel düzeyde ahlak (aktöre), bazı kişisel ve öznel ahlaki anlayışları ifade etmektedir. Bu anlayışın ölçütü de vicdandır. Bireylerin neyin ahlaklı, neyin ahlak dışı olduğuna ilişkin değerlendirmesi, onların dinsel inançlarından, bireysel felsefelerinden ve güdülerinden kaynaklanmaktadır.
Bireysel düzeyde ahlak, bazı öznel ve toplumsal değerlerin bir bütünüdür. Bu değerler, gerçek hayatta karşımıza somut toplumsal töreler olarak çıkar. Bunlar arasında öznel bir nitelik taşıyanlara iyi-kötü ayrımını, sorumluluk duygusunu, vicdanı, ahlaklılıkla ilgili değer yargılarını; toplumsal nitelik taşıyanlara da şeref, adalet, insan değeri, gruba, topluma ve diğer insanlara karşı olan görevlerle ilgili töreleri örnek verebiliriz.
Toplumsal ahlak ise, insanların gerek birbirlerine karşı ve gerek toplumsal olaylar karşısında izlemek zorunda bulundukları tutumları yönlendiren toplumsal değer yargılarından oluşmaktadır. Toplumsal ahlakı pratik ahlak ya da töre olarak da adlandırmak mümkündür.
Etik kavramı çeşitli biçimlerde tanımlanmıştır. Birinci tanıma göre etik, insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe disiplinidir. Bu anlamda etik, gerçeklikteki pratik ahlakla ve ahlaki davranışla aynı şey olarak görülmemelidir. Etik bir bilimdir, ahlak ve ahlaki davranış doktrinidir. Etiğin amacı; ahlakın ve onun vazgeçilmez kavramları olan iyilik, kötülük, erdem, mutluluk, ahlaki kişilik, onurlu yaşamak vb. kavramları temellendirmek, açıklamak ve yorumlamak, kısacası ahlakın belli bir teorisini kurabilmektir.
Etik, normatif etik’i ve ahlak teorisini içine alır. Bunlardan birincisi, iyi, kötü, faydalı vb. problemleri inceler, ahlaki bir davranış kuralı ortaya koyar, neyin yapılması gerektiğini, hangi davranışın iyi olduğunu, neyin hayata anlam kazandırdığını gösterir. Ahlak teorisi ise, ahlakın özünü, kökenini ve gelişmesini, ahlak standartlarını, bu standartların tarihsel karakteristiklerini belirleyen kanunları ele alır. Normatif etikle ahlak teorisi birbirinden ayrılamaz.
İkinci anlamda etik, kişinin davranışlarına temel olan ahlak ilkelerinin tümüdür.
Görüldüğü gibi, ahlak kavramı ile etik arasında yakın bir ilişki vardır. Bu kavramlar çoğu zaman eş anlamda kullanılmaktadır. Ahlakla etik’in aynı şeyler olmadığı da bir gerçektir. Etik’in, ahlakı da içine alan geniş bir kavram olduğu söylenebilir. Biz burada, etik kavramını ikinci anlamda, yani “kişinin davranışlarına temel teşkil eden ahlak ilkelerinin tümü” anlamında ele almaktayız.
Farklı kaynaklara dayanan ahlak kuralları, çeşitli dönemlerde, kültürlerde ve toplumlarda farklılıklar göstermektedir. Başka bir ifade ile, ahlak kurallarının, her toplumda ya da her zaman geçerli olacak genel ve ortak bir çerçeve içerisine toplanması mümkün olamamaktadır. İyinin veya iyi eylemin ne olduğu, tarih boyunca üzerinde en fazla tartışmanın cereyan ettiği bir sorun olmuştur. Bunun da temel nedenlerinden birisi, ahlakın temel kavramları olan “iyi” ve “kötü”nün tanımlanmasındaki kriterlerin farklı oluşudur. İyi nedir, ahlakın mahiyeti nasıl olacaktır gibi sorulara cevaplar aranması, ahlakın sistemli bir düşünce konusu olarak incelenmesini kaçınılmaz kılmaktadır. Ahlak felsefesi (etik) olarak adlandırılan bu uğraş, ahlak teorisi ile ilgili farklı yaklaşımların tartışılmasıyla ilgilenmektedir.
Dostları ilə paylaş: |
