1. İqtisadi vəziyyətin proqnozlaşdırılması, iqtisadi siyasətin işlənməsi və monitorinqi üçün statistikadan istifadə etməklə iqtisadi modellərin hazırlanması və təkmilləşdirilməsi Giriş

Respondentin səhvlərinin variasiyasının qiymətləndirilməsi

Hər bir sayıcı üzrə respondentlərin sorğusunun yoxlanılması yerinə yetirilir. Tutaq ki, hər bir stratada h(h=1,...,H) aşağıdakı işarələnmə aparılmışdır.

A_h- h stratada inzibati ərazilərin sayı

A - ölkə üzrə inzibati ərazilərin sayı

N_hi – i (i=1,...,A_h) inzibati ərazilərdə vahidlərin (fermer) sayı

N_h = - h stratada elementar vahidlərin sayı

N = - ölkə üzrə elementar vahidlərin sayı

- h-cı stratanın çəkisi, yəni h-cı stratanın elementar vahidlərinin sayının ölkə üzrə elementar vahidlərin sayına nisbəti

a_h - h-cı nümünə seçilmiş stratada inzibati vahidlərin sayı

a - ölkə üzrə nümunə seçilmiş inzibati vahidlərin sayı

n_hi – i-ci nümunə seçilmiş inzibati vahiddə (i=1,...,a_h) seçilmiş elementar vahidlər

n_h = -h-cı stratada seçilmiş elementar vahidlərin sayı

n = - ölkə üzrə bütün seçilmiş nümunələrin sayı

Y_hij - hij-cu elementar vahidin Y dəyişəninin qiyməti

Y_hij1 – 1-ci müayinənin hij elementar vahidinin Y dəyişəninin qiyməti

Y_hij2 – 2-ci müayinədə hij-cu müşahidə olunmuş elementar vahidlərin Y-ci

dəyişəninin qiyməti.

_hi1 - hi-ci interyerin ikinci müşahidədə dəyişənin orta qiyməti

_h1 - əsas müayinədə h-cı stratada dəyişənin orta qiyməti

_h1 - PES-də (post enumeration survey) – h-cı stratada dəyişənin orta qiyməti

Əsas müşahidədə tədqiqatın səhvi aşağıdakı hissələrə bölünür.

y_hij1 = Y_hij + ά_hi + r_hij (9)

burada, ά_hi – sayıcının (hi) xətası,

r_hij - hij respondentin xətasıdır

Bu səhvlər müşahidə mərhələsinə (strata, interviyer, respondent) uyğun olaraq müəyyənləşir.

Bərabər ehtimallı seçmədə yekun variasiyası aşağıdakı düstur ilə hesablanır.

Var()= (10)

Əgər sayıcı yenidən sorğu apararsa onda dispersiyanı (respondent səmərəliliyini) aşağıdakı düstur ilə hesablamaq olar.

( (11)

Burada, i’ – ci sayıcının j-cu vahiddə ikinci dəfə sorğu aparmışdır.

İkinci dəfə sorğu apardıqda fərq (12) və respondent variasiyası isə aşağıdakı düsturla tapılır.

(13)

Əgər yenidən aparılan sorğunun əvəzinə respondent variasiyası verilərsə onda kənarlaşma fərqi aşağıdakı düsturla təyin edilə bilər.

(14)

Əgər yenidən aparılan sorğunun məlumatları məlumdursa, onda sayıcı variasiyası aşağıdakı Feliqi formulası ilə hesablanır.

(15)

Əgər yenidən sorğu aparılmayıbsa onda variasiyanı müəyyənləşdirmək üçün aşağıdakı düsturdan istifadə edilir (Kish, 1962)

(16)

Əgər hər strata daxilində 2 nəzarətçi varsa onda onların sorğu vərəqinə nəzarəti zamanı aşkar olmuş səhvlər aşağıdakı düsturla təyin edilir (Bassi, 1991)

(17)

Burada, H strataların sayı, 2H strata daxili nəzarətçilərin sayıdır

Əgər sayıcı (sorğuçu) tərəfindən yenidən sorğu aparılarsa onda nəzarətçilərin səhvi aşağıdakı düsturla tapılır.

(18)

Qeyd edilməlidir ki, bu formulaları tətbiq etmək üçün sayıcıların, nəzarətçilərin və strataların kodlaşdırılması təhlilin düzgün aparılmasına müsbət təsir edir.

Kənarlaşmanın qiymətləndirilməsi.

Kənarlaşmanı qiymətləndirmək üçün əlamətin statistik xarakteristikasından (orta qiymət, tezlik, yekun və başqa paramertlərdən) istifadə edilir. Kənarlaşmanın mütləq qiyməti 12 saylı düsturla tapılır. Nisbi qiyməti isə aşağıdakı düsturla hesablanır.

(19)

Yuxarıda göstərilən düsturdan göründüyü kimi, səhvləri müəyyənləşdirmək üçün variasiya əmsalı, müayinənin əhatə dairəsi, sorğuya cavab vermə dərəcəsi, sorğuya cavabdan imtina dərəcəsi, klasterlərarası korrelyasiya və sair göstəricilərin hesablanması lazımdır. Bu göstəricilər üç səviyyədə - sayıcı (sorğuçu), nəzarətçi və klaster (strata) səviyyəsində hesablanmalıdır. Nəticədə keyfiyyət hesabatı tərtib edilir. Finlandiyanın Nəqliyyat Nazirliyi tərəfindən aparılmış seçmə müşahidənin keyfiyyət hesabatı nümunə üçün əlavə edilir (Əlavə 1 və 2).

Əlavə 1

1 nömrəli keyfiyyət hesabatı