1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

tunatov, Boduen de Kurtene bu və ya digər dərəcədə “gənc 
qrammatiklər”in tərəfdarları olmuşlar.
“Gənc qrammatiklər” cərəyanının prinsipləri bir sıra 
əsərlərdə formalaşmışdı. Bunlardan biri K.Bruqman və 
G.Osthofun 1878-ci ildə yazdıqları “Morfoloji tədqiqatlar” 
adlı əsərin I cildinə girişdir. Bu nəzəri girişdə “Gənc qram-
matiklər”in əsas təlimatı verilmişdir. Buna görə də həmin 
giriş “Gənc qrammatiklərin manifesti” hesab olunurdu. Diq-
qə ti cəlb edən ikinci əsər G.Paulun 1880-ci ildə nəşr etdir-
diyi “Dil tarixinin prinsipləri” adlı tədqiqatdır. Burada dil-

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
96
çiliyin bir sıra mühüm problemləri “Gənc qrammatiklər” 
mövqeyindən şərh olunmuşdur. Eyni zamanda, kitabda 
nəzəri ümumiləşdirmələr də çoxdur. “Gənc qrammatik-
lər” cərəyanının prinsiplərini aydınlaşdırmaqda B.Delbru-
kun “Hind-Avropa dillərinin öyrənilməsinə giriş” (1880) adlı 
əsərinin də rolu az olmamışdır.
Gənc qrammatizmin məqsədi, onun tədqiqat istiqamət-
ləri bu üç əsərdə bütün aydınlığı ilə öz şərhini tapmışdır.
“Gənc qrammatiklər”in proqramı. Bu cərəyanın proq-
ramını bir sıra əsas müddəalar təşkil edirdi.
1. İlk növbədə A.Şleyxerin dil haqqında təlimindən uzaq-
laşmaq. “Gənc qrammatiklər” Şleyxerin naturalizminə 
qarşı çıxıb, onun dili canlı orqanizm adlandırmasını 
ciddi tənqid etmişlər. Onlar dili tarixi hadisə kimi ay-
dınlaşdırmağa çalışmışlar. “Gənc qrammatiklər”in 
nəzəri başçısı H.Paulun öz əsərini “Dil tarixinin prin-
sipləri” adlandırması da bu ideya ilə bağlı olmuşdur.
2. Dilin fonetik dəyişikliklərini tədqiq etmək. “Gənc qram-
matiklər” fonetik dəyişikliklərdə dəqiq qanunauyğun-
luq olduğunu göstərirdilər. Bunun da əsasında hind-Av-
ropa dillərinin fonetikası yeni aspektdə öyrənilmişdir.
3. Canlı dilləri və onların dialektlərini öyrənmək. “Gənc 
qrammatiklər” dilin tarixini və xüsusiyyətlərini şərh 
etməklə yazılı abidələri əsas mənbə hesab etmirdilər. 
Onların fikrincə, müasir dil və onların ləhcələri hər 
bir dilin tarixini öyrənmək üçün əvəzsiz məktəbdir. 
“Gənc qrammatiklər” deyirdilər ki, dilin tarixi üçün 
müasir dilin və dialektlərin verdiyi faktları yazılı dil-
dən almaq qeyri-mümkündür. “Gənc qrammatiklər”ə 
görə, ləhcə dilin varlığını tam şəkildə mühafizə edən 
mötəbər və zəngin mənbədir. Onların bu ideyaları 
əsasında XIX əsrdə dialektologiya və bununla yanaşı, 
dilçilik coğrafiyası xüsusi inkişaf etmişdir.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
97
4. Dilin qrammatik cəhətlərini araşdırmaq. “Gənc qram-
matiklər” dillərin qrammatik xüsusiyyətlərinə müra-
ciət edərkən ən çox morfoloji problemlərin şərhinə yer 
vermişlər. Sintaksisdən bəhs olunanda sintaktik kons-
truksiyalara, cümlənin təhlilinə, həmçinin sintaktik 
münasibətlərə nəzər yetirilmişdir.
Ümumiyyətlə, “gənc qrammatiklər” bir sıra dillərin tarixi 
fonetikasının, qrammatika və dialektologiyasının tədqiqində 
xüsusi rol oynamışlar. Bununla bərabər, onlar ümumi dilçili-
yin də bir sıra problemlərini həll etməyə qadir olmuşlar.