1. Yer üzərində həyatın yaranmasının inkişaf tarixi

Mövzu: 3. İNSANIN TƏBİİ VƏ SOSİAL MÜHİTƏ ADAPTASİYASI

İnsan mühiti olduqca mürəkkəb, geniş həcmli və diapozonlu anlayış olub, onu əhatə edən və ona yaşamaq imkanı verən, müvafiq əlverişli şərait yaradan mühitdən ibarətdir.
Buraya həmçinin iqlimi, temperaturu, flora və faunası və insanların özündən təşkil olunan sosium aiddir. Bu mühit eyni zamanda mütəmadi olaraq davam edən, daimi xarakter daşıyır.
Ona görə də insan istər-istəməz bu mühitə adaptasiya olunmalı və yaşamalıdır. Məhz buna görədir ki, insan mühiti problemi sosial ekologiyada birinci dərəcəli əhəmiyyətə malik olan problem hesab olunur.
Adaptasiya insanın dəyişikliyə məruz qalan xarici şərait və daxili mühitlərə kompleks uyğunlaşma reaksiyasıdır. Onun bəzi mexanizmlərinin əsası genetik olaraq qoyulur. Məsələn adam öz düşüncəsindən asılı olmayaraq qaranlıq və ya güclü işığa, temperaturun kəskin surətdə aşağı düşməsinə, ərzaqlann dadına tamına uyğunlaşa bilir. Başqa situasiyada isə insan öz şəxsiyyət keyfiyyətlərinə şüurun, dərketmənin cəlb olunmasına zəmin yaradır, bu və ya digər əmək şəraitinə, kollektivə, əxlaq normalarına və qaydalanna uyğunlaşır. Etiraf etməliyik ki, insan heyvanlardan fərqli olaraq həddindən artıq geniş imkanlara malik olan adaptiv xüsusiyyətlərə malikdir.
Uyğunlaşma növləri
Orqanizmin varlığının bütün formasında dəyişiklik funksional uyğunlaşmadır. Vəziyyətlərin dəyişməsi canlı orqanizmlərin bir-birlərinə qarşılıqlı uyğunlaşmasına səbəb olduqda uyğunlaşma nümunəsi korrelyativ uyğunlaşma və ya birgə uyğunlaşmadır.
Orqanizmlər səviyyəsində adaptasiyaların əsas mexanizmləri aşağıdakılardır:
Biokimyavi. Onlar hüceyrəiçi proseslərdə olur. Buna örnək fermentlərin dövriyəsinin dəyişməsi ya da onların miqdarının dəyişməsidir; İnsanda yüksək temperatura adaptasiyanın biokimyəvi üsulu -qanın özlülüyünün artmasıdır.

Fizioloji. Fizioloji uyğunlaşmalar: nümunələr
Fizioloji cihaz bədənin daxilində baş verən bir sıra kimyəvi proseslərdə dəyişiklikdir.

• 
  Həşəratları cəlb etmək üçün güclü bir qoxu yayılması tozlanmaya kömək edir.
  
• 
  Suya çevrilən dərialtı yağların dəvələrdə yığılması.
  

temperatur artanda tərin çıxmasının artmasıdır; İnsanda yüksək temperatura adaptasiyanın fizioloji üsulu - ağciyər ventelyasiyasının və tər ifrazının artmasıdır.

• 
  

Morfo-anatomik. Bunlar həyat tərzinin dəyişməsi ilə bağlı olan bədənin formasının və quruluşunun dəyişməsidir; Morfoloji dəyişikliklər bədənin, fərdi orqanların və ya təkamül zamanı meydana gələn canlı bir orqanizmin bütün quruluşundakı dəyişikliklərdir. Məsələn:

• 
  Kaktuslarda və quraq bölgələrin digər bitkilərində tikanlarda yarpaqların degenerasiyası.
  
• 
  Tısbağa qabığı.
  
• 
  Su obyektlərinin sakinlərinin nizamlı bədən formaları.
  
• 
  Yerin cazibə qüvvəsinə uyğunlaşma ilə əlaqədar insanda baş verən dəyişiklik - güclü əzələ sistemi yaranmasıdır
  
• 
  Uzun müddət çəkisizlik şəraitində qaldıqdan sonra yerin cazibə qüvvəsinə uyğunlaşmanın yenidən bərpası - readaptasiya