22 Ноябрь 2007 г. Romani yazmağim barəDƏ

Fikirləşdi ki, görünür o gecə, şəhərdən uzaq kazarmada baş verən faciə taleyin hökmüylə yazılmasaydı, heç nəyin təhərini bilməyən bu südəmər hökumət üzvləri xofa düşüb aləmi bir-birinə qata-qata, milləti bir-birinə qırdırmasaydı, bütün bu müsibətlərdən cana doyan xalq hiddətlənib ayağa qalxmasaydı, o, elə oradaca, gözdən-könüldən uzaq tənha evində, həmin o sarımtıl işığın içindəcə əriyib gedəcəkdi. Deməli, nə qədər qəribə də olsa, belə çıxırdı ki, o, xalqa lazım olduğu qədər, xalq da ona lazım idi…
...Yenə dağı qalxırdı… Hava qaralmışdı deyə, ayağının altını görmürdü. Uzunboğaz çəkmələrinin iti burnuna ilişən kol-kosu, əlindəki ucuiti tiyəylə kəsə-kəsə özünə yol aça-aça, dağın başından dörd bir yana yayılan zurna-qavalın səsinə tərəf qalxırdı… Dağ – havanın qəfildən qaraldığından, ya nədənsə, ona əvvəlkindən xeyli böyük gəldi… irəlilədikcə, bitib boy atdı... Bir qədərdən sonra isə, dağın, acıqlı küləklər oynayan zülmət qaranlıq zirvəsində – ucuiti, mavi qüllələri, qaranlıq göyün içinə dirənən möhtəşəm Məqbərənin qızılı sütunları görünməyə başladı...
…Məqbərənin dörd bir yanı dövlət maşınlarıyla dolu idi… Musiqi səsi Məqbərənin içindən gəlirdi.
Bir istədi içəri girsin, sonra nə fikirləşdisə, Məqbərənin arxa tərəfinə keçib qülləyə aparan hörmə pillələrlə yuxarı qalxdı. Orda, nəfəsliyəbənzər balaca pəncərədən aşağı boylandı…
…Məqbərənin, gur işıqlı, geniş zalı başdan-başa, üstü min cür naz-nemət dolu süfrələrlə bəzədilmişdi. Kim idisə, bükülməyən qol-qıçı ilə ortalıqda atılıb düşür, o birilər də ona əl çalırdı.
Bürünc pyedestalın üstünə qoyulmuş havakeçirməz şüşə qutunun yan-yörəsi, üstü, qızılı hərflərlə yazılmış qara lentlli əklillərlə dolu idi deyə, içindəki görünmürdü. Sonra musiqi kəsildi, məclisin aşağı başından kimsə ayağa qalxıb:
– İndi isə gəlin, bir ağızdan çağıraq. – dedi və həmin dəqiqə arvadlı-uşaqlı hamı xorla:
– Ə-ziz A - ta!.. A – ta - can! – deyib onu çağırmağa başladılar.
Nəfəslikdən geriyə çəkilib, Məqbərənin içinə aparan adamboylu arakəsmədə dayandısa da, aşağıdakılar onu necəsə gördülər, ayağa qalxıb qışqırışa-qışqırışa:
– Gəldi!.. Gəldi!.. – deyib əl çaldılar. – Urra!.. – deyib qışqırışdılar. Sonra kimsə kimisə dümsükləyib:
– Di başla. – dedi və ortaya, başında ağ lent, beş-altı yaşlı balaca qız çıxdı, əllərini arxasında çarpazlayıb bərkdən-bərkdən:

Bu gün bayramdır, ata!..

Bu gün bayramdır, baba!..
Məqbərən də bərq vurur!..
Dünya durduqca, durur!.. – deyib qaçdı.

Məqbərənin divarları gurultulu alqışlardan titrəyib əsdi...

– Kim icazə verib?.. – dişi-dişinə sürtülə-sürtülə, astaca dedisə də, səsi niyəsə bərkdən eşidildi və Məqbərənin divarlarını titrətdi… Nəfəsliyin altındakı pəncərəni taybatay açıb yuxarıdan-aşağı:
– Sizinləyəm!.. – deyə çımxırdı.
– Bu, xalqımızın sərvətidir. – Milli Akademiyanın prezidenti ağarmış bəniziylə ayağa qalxıb, qısa qollarıyla Məqbərənin dörd bir yanını ona göstərə-göstərə dedi.
– Nə xalqımızın sərvətidi?..
– Bura. Bu məqbərə… – yerdəkilər də səs-səsə verib qoyun-quzu kimi mələşdilər.
– Siz də. – kimsə, stolun o biri başından nazik, ürkək səslə dedi.
– Nə mən?..
– Xalqımızın sərvətisiz.
Gözünü qıyıb, sonuncu sözü stolun o biri başından atan, üz-gözünün, saçının rəngiylə, kiminsə qorxunc neqativini andıran kenquruyabənzər, arıq adama baxdı. Elə həmin dəqiqə də stolun yuxarı başından ayrı birisi:
– Biz sizi sevirik, cənab General… – dedi və bu sözə o birilər də qoşuldu… Hamı ayağa qalxıb yer-yerdən:
– Sevirik!.. Sevirik!.. Sevirik!.. – deyə-deyə inildədilər…
Ürəyi pis-pis bulandı… Ağzına dolan suyu kənara tüpürüb dişlərinin arasından:
– Nifrət eləyirəm… – dedi, sonra lap bərkdən – Eşidirsiz?.. Nifrət eləyirəm!.. – dedisə də, elə bil onu eşidən olmadı.
…Yuxudan dik atıldı. Alnı yüngülcə tərləmişdi… ürəyi, tələyə düşən quş kimi, zəif-zəif çırpınırdı…
Köməkçi deyəsən, bayaqdan bəri, onun ayılmağını gözləyirdi, gözünü açan kimi, geriyə çönüb, əlindəki qəzetləri ona uzatdı:
– Təzə qəzetlərdi… – dedi və gözünün içinə elə baxdı, elə bil bəbəyinin içində sivişib yoxa çıxmaqda olan nəyinsə ucundan tutmaq istədi.
Qəzetləri oturacağa qoyub, nəfəsini nizamlaya-nizamlaya, indicə yuxuda gördüyünü yadına salmağa çalışdısa da, yadına, tanış Məqbərənin, qaranlıq göyün dərinliklərinə dirənən qızılı-mavi qüllələrindən savayı ayrı bir şey düşmədi…
Dincəlmək lazımdı… - gicgahı lükküldəyə-lükküldəyə fikirləşdi. - Oturduğu yerdə yuxulamağı da təzə çıxdı. Hər halda bu, qocalıq mürgüsü deyildi. İnsan qocalmamışdın əvvəl, olsun ki, yuxuları qocalır. Onun yuxuları isə qocalıb heydən düşmək bilmirdi, əksinə, getdikcə sanki daha aktivləşir, onu, yuxudan-yuxuya daha pis diksindirib qorxudurdu.
Yuxunun gərginliyi, hələ də sovuşub getməyən üzünü hər iki əliylə ovuşdurub nəfəsini dərdi. Köməkçi, hələ də üzünü geriyə çevirmədən, ona nə haqdasa məlumat verirdi...
Qəribədi ki, köməkçi, ona qulaq asmadığını biləndə, elə bil daha çox danışırdı. – fikirləşdi. - Ümumiyyətlə, son illər, xüsusən respublikadan kənarlarda olduğu dövrlər əhalinin mənəvi durumu çox dəyişmişdi. Son dövrlər ölkə boyu bir-birinin ardınca baş verən ictimayi-siyasi dəyişikliklər camaatı çaşqınlığa salmış, həm də elə bil bir az bicləşdirmişdi.
Hər şey əvvəlkindən qat-qat çətin olacaqdı… – fikirləşdi. Ölkədə olmadığı bu son bir neçə ili burda o qədər sular axmış, o qədər əcayib hadisələr baş vermiş, o qədər balaca padşahlar, bir-birindən səfeh siyasətçilər ortaya çıxmışdı ki, bütün bunları – illərdən bəri toz basıb bit-birə salmış üfunətli evi təmizləyən kimi, səbrli qadın səliqəsiylə təmizləyib sahmana salmalı olacaqdı… Sahmana ən çətin gələni isə – on il əvvəl nizamlı ordu kimi qoyub getdiyi, indi isə gəlib tanınmaz halda tapdığı, qorxunu, itaət və pərəstiş qabiliyyətini itirmiş xalq idi… Yaxın bir neçə ili beyinlərinə yeridilən axmaq arzularla, çılğın, irreal ümidlərlə hər işə qarışmağa, başları çıxmayan yerə burunlarını soxmağa öyrəşmiş bu miskin vətəndaşlar ordusunu «coşğun fədailər» obrazından çıxarıb əvvəlki yerinə oturtmağa, qulaq asıb əməl eləmək mədəniyyətinə alışdırmağa bir xeyli vaxt və hövsələ lazım olacaqdı. Bu, bir növ, sərgərdan həyata, ucsuz-bucaqsız çöllərdə başlı-başına yaşamağa öyrəşib, hər hərəkətə soncuqlayan atın, ağzını çəkib belinə minmək kimi bir şey idi...
…Mühafizəçini yenə öskürək tutmuşdu. Xəcalətdən az qala boğula-boğula, pörtüb qızara-qızara, öskürəyini harasındasa əzib-gizləməklə məşğul idi...
…Keçmiş iqtidar nümayəndələrinin, ədəbazlıqdan gərilib tarıma çəkilmiş şüursuz üzləri bir-bir gözünün qabağına gəldi…
Bu bədbəxtlərin hakimiyyət haqqında birmənalı anlayışı vardı görünür… – fikirləşdi. - Yaxın günlərəcən, tələbə yataqxanalarında qayğanaq yeməkdən qaşınmaya düşən, corablarını stulların başında qurudan, şalvarlarını döşəklərinin altında ütüləyən bu kasıb tələbələr üçün, hakimiyyət – yuxularında da görməyə iqtidarları çatmadığı şirin xəlifəlik həyatından savayı ayrı bir şey deyildi. Keçmiş iqtidarın bir neçə «qabaqcılının», yaşamaq eşqiylə alışıb yanan xəstə gözlərini xatırladı... Bu, uzun müddətli yalquzaq həyatının qəddar çöl qanunlarında bərkimiş, dönə-dönə alçalıb, qısnanıb, məhv olmaq təhlükəsində yaşamağa alışmış bir sürü canavar gözü idi…
Fikirləşdi ki, sədd heyflər olsun ki, bəlkə də nə vaxtsa gözəl alim, ya mühəndis, dilçi, yaxud müəllim ola biləcək bu istedadlı və bacarıqlı cavanları, bütün bu hadisələrdən sonra, artıq itirilmiş nəsil hesab etmək olar. Bir illik ecazkar hakimiyyət eyforiyasından, əvvəlki solğun miskinliyə qayıtmaq – bu bədbəxtlər üçün, dalğanın qupquru sahilə atdığı balığın çabalaya-sabalaya məhv olmaq kimi bir şey idi.
Bircə keçmiş prezident, deyilənə görə, özünü gümrah və rahat hiss eləyirdi.
Keçmiş prezident - uca boyu, arıq, şiv qaməti, qarayanız üzünün həyatsevər ifadəsi və yaşadığı əlli illik ömrünün qəribə bioqrafiyası ilə həmişə ona, sevimli ədəbi qəhrəmanını – dahi Servantesin Don Kixotunu xatırladırdı. «Don Kixot» qəribəydi ki, nə bu cəmiyyət bataqlığının, nə də məmləkətin, uzun-uzadı keçdiyi bulanıq dövrlərinin məhsuluna oxşamırdı… Son günlərin məlumatlarına görə, keçmiş prezident – ömrü boyu azadlığı və müstəqilliyi uğrunda guya canını fəda verməyə hazır olduğu millətini dar günündə atıb, biabırçı vəziyyətdə uzaq kəndlərinə qaçmışdısa da, orda, hamının gözlədiyi kimi, çıxılmazlıqlar və sarsıntılar içində qovrularaq içkiyə qurşanmamış, deyilənə görə, əksinə, gün-gündən gümrahlaşıb gəncləşməyə başlamışdı.
Kənd adamlarının dediyinə görə, səhərlər o, pencəyi çiynində, dağlara qalxır, orda bir müddət dağ ətəyinin ətirli çiçəklərindən yığa-yığa gəzişir, zirvəyə qalxıb, ordan görünən sərhəd mənzərələrinə zillənir, evə qayıtdıqdan sonra otağına çəkilib orda bir müddət yazı-pozuyla məşğul olur, axşamlarsa, kənd camaatıyla mətbuat konfransları keçirirdi.
…Gülməyi tutdu. Özünü saxlaya bilməyib güldü də. Nə sağ tərəfində oturan mühafizəçi, nə də köməkçi, onun gülüşünə çönməyə ürək eləmədilərsə də, yerlərində qurcalandılar.
Keçmiş prezidentin, alim üzündən çox, əzabkeş daşyonan üzünü xatırladan, dərin qırışlar və ağrılar dolu doğma üzü gözünün qabağına gəldi… Uzaq uşaqlıq illərində, kəndin daş-kəsək yollarında, gün başına döyə-döyə yumurta, ya arxa həyətlərindəki bostandan yığdığı yaşıl lobya satmağını, yay-qış ayaqqabısız gəzməkdən, əzilib göyərib döyənək ola-ola diriliyini itirən balaca, qara ayaqlarını xatırladı…
Köməkçi radionu yandırıb səsini azaltdı.
–…faciə qurbanlarının ailələri ilə görüşü olacaq. Görüşün, respublika televiziyası ilə birbaşa yayımına, saat on iki radələrində baxa bilərsiz… – diktor danışırdı.
Deyilənə görə, keçmiş spiker də özünü yaxşı hiss edirdi. Heç bir şey olmayıbmış kimi, hələ də partiyasının binasındakı səliqəli otağında oturub həmin o ədəbaz üzüylə, dəyişməz, sakit inadla öz işini davam etdirməyindəydi. Deyilənə görə, o həftəaşırı həmin o təmkinli, asta səsiylə mətbuat konfransları, müşavirələr keçirir, əcnəbi ölkələrin nümayəndələrini həmin o görüşlərə dəvət edir, öz yenilməz, soyuq mübarizəsini davam etdirirdi.
Keçmiş spikerin mübarizəsi – bir o qədər də hündür olmayan məsafələrdən ləng damlalarla daman suyun, daşı oymasını andıran, uzun və yorucu bir proses idi... – fikirləşdi və əsnədi.
Yenə göz qapaqları ağırlaşırdı… Yuxusu gəlirdi…
Fikirləşdi ki, xəlifəlik həyatının dadı, o biri iqtidar üzvləri kimi, keçmiş spikerin də damağında qalıb. Özü də elə bil hamıdan çox və əsaslı şəkildə məhz onda qalıb. Bir də, keçmiş spiker, o birilərdən fərqli olaraq, xəlifəlik həyatından başqa daha nə isə də istəyirdi elə bil…
Bu fikirdən azca əsəbiləşdisə də, yuxusu qaçmadı. Fikirləşdi ki, bu səfeh özünəbədgümanlıq hardan yaranıb bunlarda?!.. Hələ özləri bəs deyil, bu bədgümanlıq xəstəliyini, epidemiya kimi, az qala bütün ölkənin də canına yeridiblər. Kimi dindirirsən, prezidentlikdən, partiyadan danışır. Yadına, dünənki mətbuat konfransına jurnalist sifətində gələn 17-18 yaşlı cavanların iddia dolu, həyəcanlı üzləri düşdü...
Bu uşaqları daha acınacaqlı tale gözləyirdi. Ölkənin canına zəhərli neştər kimi sancılan «demokratik anarxiya», yaxud «anarxik demokratiya» iynəsindən, az qala genetik göstəricilərini itirmiş bu sadəlövh uşaqları, düşdükləri eyforiyadan çıxarmağın özü də asan olmayacaqdı. Hüquqi, yaxud milli azadlıqdan çox, daxili azadlığa, adi davranış azadlığına, sərbəstliyə ehtiyac duyan bu təcrübəsiz cavanların əvvəlki vəziyyətlərinə qaytarmaq üçün müəyyən vaxt və gənclərin şüurunu bu sahədə formalaşdıracaq islahatlar lazım olacaqdı. – fikirləşdi və oturacaqdakı qəzetlərdən birini əlinə alıb birinci səhifəsindəki başlıqları gözdən keçirdi.
Dünənki konfransda söz alıb mikrofon arxasına keçən 16-17 yaşlarında tələbə qızın, projektorların gur işığından quruyan balaca dili dodaqlarını yalaya-yalaya, körpə səsinə uyuşmayan, anlaşılmaz yekəxanalıqla ona verdiyi:
– Siz kimsiz, cənab General?.. – sualını xatırladı… və bundan ürəyi pis-pis sıxıldı… Bu balaca, balaca olduğ qədər də yaraşıqlı azərbaycanlı qızına maraqlı olan - sualın cavabı yox, Generalla üzbəüz dayanıb həmsöhbət statusu qazanmağın özü olduğunu anlayan konfrans iştirakçıları bu qəfil sualın nə ilə bitəcəyini, maraq və məzə dolu gözlərlə izləməyə başlayında, günahsız uşağa ürəyi ağrımışdı...
Cavanlarda təqsir yox idi… - fikirləşdi və qəzetin o biri səhifəsini açdı. İkinci səhifə iri hərflərlə yazılmış «Böyük Qayıdış» başlıqlı yazıyla başlayrırdı. Yazını gözdən keçirə-keçirə fikirləşdi ki, dövlətin, millətin müstəqilliyini fərdi azadlıq kimi qəbul etməyin, daha doğrusu, «azadlıq» adlandırılan çoxmənalı məhfumun, yazıq camaatın canına bu sayaq xəstəhal formada yeridilməsinin məsuliyyəti birbaşa, «azadlıq aşiqlərinin» çiyinlərinə düşürdü. İndi xalqı, qaranlıq, dərin uçurmalar aparan bu kələ-kötür, darısqal yoldan saxlamaq, getdiyi yolla geri qaytarıb genişliyə çıxarmaq və ayrı səmtə yönəltmək lazım idi ki…
- Səfirlə görüşü neçəyə keçirim?.. – köməkçinin səsi fikirlərini qırdı.
Səfirin, tranzistoru andıran dördkünc sifəti gözünün qabağına gəldi:
– Dördə. O da, hələ yekunlaşdıra bilsək. – dedi.
Fikirləşdi ki, indi bu «Azadlıq» şüarı altında azğınlaşmış xalqa necə başa salasan ki, ümumiyyətlə, «azadlıq», «müstəqillik» deyilən məfhumun özü də nisbidi?!.. Dünyanın hansı dövlətinə – tam müstəqil dövlət, hansı xalqına – tam azad xalq demək olar ki, bütün dövlətlər və millətlər bir-birindən, iqtisadi, ya siyasi cəhətdən asılıdırlar?..
– Ölənlərin ailələrinə xəbər vermisiz?..
– Bəli, cənab General.
– Neçə nəfərdilər?..
– Təxminən otuz yeddi.
– Yenə təxminən?..
Köməkçinin rəngi qaçdı, azca kəkələdi:
– Dəqiq otuz altıdı. Bir nəfər…
Fikirləşdi ki, bir az da dərinə getsə, ümumiyyətlə, «azadlıq» nə deməkdi axı?.. Qəribədi, bu «azadlıq» haqqında, elə bil heç əməlli-başlı fikirləşməmişdi. Buna vaxtı olmamışdı, yoxsa, hər bir şeyi xırdalayıb kökünə gedən kimi, «azadlığ»-ı xırdalamaq yadına düşməmişdi, ya buna sadəcə ehtiyac yaranmamışdı?.. Amma elə bil həm də, ömrü boyu can atdığı bütün o qaçdı-qovdular, irili-xırdalı sıçrayışlar, enişlər və yoxuşlar, təhlükə və vahimə dolu gecələr və gərgin günortalar – hər şey, hər şey, əslində həmin bu azadlıq deyilənə görə olmuşdu... Bəlkə, hələ lap uşaqlıq illərindən, özünü nələrdənsə məhrub edib, elə hey nə isə qura-qura, güclənib bərkiyə-bərkiyə, əslində özünə müəyyən azadlıqlar əldə etməklə məşğul olmuşdu?!..
Pəncərədən yenə, sahili duz örtüyü bağlamış boz göl göründü…
Kortej rayonun, havanın bozluğundan tutqunlaşıb, sınıq - salxaq tikiləlri ilə, şəhərdən çox, fəhlə qəsəbəsini andıran mərkəzinə daxil olanda mühafizəçi pəncərələrin düymələrini basdııb qaldırdı və o, yolların kənarı boyu sıralanıb qışqırışa-qışqırışa ona əl eləyən adamlara baxdı.
– Yaşasın! Var olsun!.. Var olsun!..
– Bir də, səhər şair zəng vurmuşdu… – köməkçi, pəncərədən görünən adamlara baxmadan, telefonun düymələrini basa-basa dedi – dedi, icazə versəydiz, görüşə o da gələrdi…
– Ehtiyac yoxdu… – dedi və fikirləşdi ki, bu adamın da nə istədiyi bilinmir. Bütün dövrlərdə və zamanlarda, bu şair, mövcud olan və olmayan bütün fəxri adları, orden və mükafatları almışdısa da, yenə də elə bil nə isə istəyirdi… Yeni olan nə isə almaq istəyinin gizli ağrısı, şairin, qocalıqdan xal düşən bəbəklərinin lap dərinliyində, bir də, təntənəli yığıncaqlarda vətən yanğısıyla oxuduğu şeirlərinin bəzi sətirlərində duyulurdu...
Fikirləşdi ki, şairin növbəti narahatçılığı, olsa-olsa, Fəxri Xiyabanda onun üçün ayrılacaq qəbrinin yeri və qəbrin üstündə ucaldılacaq abidəsi ola bilərdi. Bəlkə bu narahat şairi şübhəli üzüntülərdən qurtarmaq üçün, Fəxri xiyabanın ən gözəgörünmlü yerlərindən birində ona, elə indidən yer ayırtdırsın?.. Şairin, faciə saçan qarayanız üzü, içi həyat eşqi və vüqar dolu narahat gözləri gözünün qabağına gəldi. Üzünün tunc rəngi, dərisinin qalın büküşləri, onu canlı abidəyə oxşadırdı…
…Kortec, üstündə iri, paslı hərflərlə «Mədəniyyət sarayı» yazılmış ikimərtəbəli binanın qarşısında dayandı. Qapılar açıldı. Gülümsər üzlər bir-birinə mane ola-ola ona yol açdılar:
– Xoş gəlmisiz… Buyurun, bura… Buyurun…
Sarayın girəcəyinə yığışan adamlar onu görüb əl çalmağa, «Var ol!» - deyib qışqırışmağa başladılar.
İcra hakimiyyətinin başçısı qabaqda, ona yol göstərə-göstərə, hörmət əlaməti olaraq yanpörtü gedirdi deyə, arada ayağı nəyəsə ilişib, onu büdrədi.
Zalın divarlarına, matəm əlaməti olaraq, qara örtük çəkidiyindən, ya nədənsə, burda çığıran olmadı.
Adamların arasından keçib səhnəyə qalxdı, rəyasət stoluna tərəf yeriyə-yeriyə, hardasa aşağıda - qabaq cərgələrin arasıyla, asta səslərlə xısınlaşıb: «Şükür Allaha…», «Allah, sənə çox şükür…», «Allah, sən ömrümüzdən kəs, onun ömrünə cala…» - deyənlərin səsini eşitdi. Rəyasət stolunun arxasına düzülən stulların mərkəzində onun üçün hazırlanmış məxmər üzlü kresloya əyləşib fikirləşdi ki, şair də, o biri sənətçilər də, onun hüzurunda, öz sənət dünyalarının xırda ölçülərini daha yaxşı hiss edirlər. Bu dünyadan almaq istədiklərinə - fəxri adlara, yubiley təntənələrinə, əbədiliyə məhz Fəxri Xiyabanda qovuşmağa, dövlət səviyyəli dəfnlərə və sair və ilaxıra onsuz yetə bilməyəcəklərini, o, ölkədə olmadığı son illər əyani surətdə başa düşdüklərindən, artıq onu «sevməyə» bilməzdilər.
– Camaatımız adından, kazarma faciəsində həlak olanların qohumları adından, öz qiymətli vaxtından ayırıb, bura təşrif buyurduğu üçün, möhtərəm Generala öz təşəkkürümü bildirirəm… – qəsəbə nümayəndəsi, kələ - kötür üzlü, orta yaşlı adam, kürsüdən uçacaqmış kimi, harasa irəliyə dartılmış vəziyyətdə danışırdı…
Fikirləşdi ki, o gecə – vətəninə qarlı yollarla döndüyü o qara gecə, möhtəşəm ordunu xatırladan qaranlıq rus meşələrinin qüdrətindən zəifləməyinin bir səbəbi də, elə bu adamlar, uzaq uşaqlıq illərindən bu yana, əsərlərini oxuya - oxuya böyüdüyü, bu zatıqırıq ziyalılar idi… Sonra çıxış edənə baxıb, onun dediklərini başıyla təsdiqləyə-təsdiqləyə, yenə həmin o qarlı gecəni, hava limanına aparan buzlu yollarla üz tutduğu bu adamsız Vətənin miskinliyindən canının darıxdığını, bütün yolu, qüdrətli İlahinin, ağıldan savayı hər şey bəxş etdiyi bu millətə tarix boyu göstərdiyi böyük lütfkarlığın səbəblərini axtarıb aramağını xatırladı…
Tənhalıq, görünür ki, onun alın yazısı idi. – fikirləşdi - Bəlkə də gücü elə bunda, bu tənha, cod yalquzaqlığındaydı.
– İndi isə söz - şəhərin ağsaqqalı, Böyük Vətən müharibəsi əlili Həmid kişiyə verilir. – ondan bir neçə stul aralıda oturan icra başçısı deyib ehmal hərəkətlərlə yerinə əyləşdi.
Fikirləşdi ki, «xalqın bu düşünən beyni», bu həssas qəlbli ziyalılar ordusu niyə bu gündəydi axı?!.. Sonra ötən həftənin, ziyalıların qan yaddaşına həkk olunacaq hadisəsini xatırladı. İki aylıq ağır xəstəlikdən sonra dünyasını dəyişən qocaman xalq yazıçısının dəfni, bu elm və sənət aşiqlərinin canına bir xeyli qorxu yeridəcəkdi. O ibrətamiz mərasimdən sonra, hərə öz payını götürəcəkdi, hər kəs, o, ölkədə olmadığı son on ildə büruzə verdiyi vətəndaşlıq və ziyalılıq mövqeyini bir də, dönə-dönə, yuxusuz gecələrlə araşdırıb təhlil edəcəkdi, canına bit-birə kimi daraşan qorxusunu, uzaqdan-uzağa, gecələrlə, gizli-gizli ona ötürəcəkdi…
Ömrünü cild-cild, qalın kitablar yazmağa sərf edən bu qocaman yazıçı, o, paytaxtdan uzaq dağların ətəyindəki kimsəsiz evinə sığındığı vaxtlar, çıxışlarının hansı birindəsə onu, «əzazil diktator» adlandırmışdısa da o, paytaxta – vəzifə başına qayıdan gündən, yorğan-döşəyə düşmüş və ötən həftə, hansısa xəstəxananın küncündə, döyüşdə məğlub olan əsgər ölümü ilə ölmüşdü. Vəfasız yazıçının ölümü ictimaiyyətə açıqlanmamış, radio və televiziya, eləcə də digər mətbuat vasitələri bu barədə qətiyyətlə susmuşdular.
– Şükür!.. Min şükür, İlahi!.. Ya xuda! Fəhminə bütün xalq baş əyir!.. – Böyük Vətən müharibəsi əlili, ağzının tüpürcəyini dörd bir yanına sıçrada-sıçrada danışırdı.
Üzünü ikiəlli ovuşdurdu. Son vaxtlar üzünün dərisi elə bil quruyurdu…
Xalq, öz yazıçısının ölümündən, çox-çox sonralar, aylar, bəlkə də illər keçəndən sonra xəbər tutacaqdı. Bəlkə də heç xəbər tutmayacaqdılar. Uzun müddət səsi-sorağı gəlməyən, bu özündən bədgüman ədibi, minlərlə istedadsız ölünü unudan kimi, ölümündən xəbər tutmadan unudacaqdılar.
Fikirləşdi ki, əslinə qalsa, xalq, bu yazıçısını, o, təntənəli dəfnlə basdırılsaydı belə, bir müddətdən sonra, bircə cümləsiylə yaddaşlarda qalmayan duzsuz əsərləriylə birgə unudacaqdı və o dəfn, əgər o, baş tutsaydıda belə, onun cəsədinin yox, illər uzunu öz qənirsiz istedadsızlığıyla yazıb yaratdığı bivec həqiqətlərin dəfni olacaqdı.
– Çox sağ olun… – bayaqdan bəri kürsüdən, yumşaq çənəsiylə danışan müharibə əlili irəli çıxıb ona baş əydi, elə bil arada dizi üstə düşmək də istədi… qoluna girib kişini bir təhər səhnədən sürüdülər.
Ayağa qalxıb kürsüyə sarı addımladı. Salona çaxnaşma düşdü. Yaddaş instinkti işlədi. Hamı ayağa qalxıb, on-on beş il bundan əvvəlki sabit ritmlə ona əl çalmağa başladılarsa da, əlini qaldırıb:
– Əyləşin, xahiş edirəm, lazım deyil… – dedi və hiss elədi ki, adamla dolu, matəm örtüklü bu salondan, üzləri – qara, çatma qaşları, dəyirmi sifətləriylə, yaddaşının hansısa sarımtıl hücrəsini oyadan bu adamlardan ürəyi bulanır. Olsun ki, min bir başlı bu nataraz heyvandan – bu «qədirbilən», «sadiq» insan yığnağından, nə vaxtsa, lap çoxdannan sınmışdı. Ya iyrənmişdi?.. – kürsüdə yerini tutub adamların əyləşməsini gözlədi. - Bu şüursuz insan yığnağıyla bağlı, yaddaşının hansı tərəfindəsə, çatlara, yaralara bənzər sağalmaz zədələr vardı elə bil. Dəqiq bildiyi bir bu idi ki, bu min üzlü yöndəmsiz heyvan, bu dəqiqə lazım gəlsəydi onu, qırxayaq ayaqlarını andıran çevik əlləri üstə qaldırardılar, sonra nədənsə cuşa gəlib, elə ordan da, kəlləsi üstə yerə çırpar, tapdaq altına salardılar.
– Məni bura gətirən, ilk növbədə vətəndaşlıq borcum, ürək ağrılarımdı. Bu gün hamımız üçün ağır gündü. – zalın dörd bir tərəfindən qurulan gücləndiricilərdən axan səsi divarları titrətdikcə, öz səsindən kövrəldi... Bu dəqiqə bu nataraz binada, bu minbaşlı heyvanı ovcuna yığıb saxlaya bilən bir şey vardısa, o da səsiydi. Onun ən etibarlı silahdaşı.
– …vətənin bu ağır günündə, düşmən torpaqlarımızın canına yeriyən bir vaxtda!.. Bu qardaş qırğınını törədənlər öz cəzalarına çatacaq!.. Onlar xalqın qarşısında cavab verməli olacaqlar…
Sonra nə oldusa, səhnəyə yaxın cərgələrin arasndan, hardansa lap yaxından, qəribə, tanış səs axdı elə bil… Ya ona elə gəldi?!.. Elə bil kimsə astadan, lap yaxından onun adını çəkdi…
Danışa-danışa, qabaq cərgədə oturanların üzlərinə baxdı. Qabaqda həmin çatmaqaş adamlar oturmuşdu.
– …o səbəbdən ki, ölkə bu gün çox ağır vəziyyətdədi. Müharibə, son illərin hakimiyyət dəyişkənliyi, dövlətçiliyi onsuz da laxlayan resrublikanın vəziyyətini daha da ağırlaşdırıb. İqtisadiyyat, kənd təsərrüfatı iflic vəziyyətdədir. Ordu quruculuğu haqqında heç danışmağa dəyməz. İnflyasiya, aclıq, anarxiya, ölkəni başına götürüb. Bütün bunları həll etmək lazımdır. - fikirləşdi ki, bəlkə də bu qədər ümidsiz olmağı düzgün deyil. Bəlkə də elə burda, üzləri, səhnənin gur işığından kölgəli görünən bu çatmaqaşların arasında, ona sədaqətli olan nəcib insanlar var?!.. Sonra da, gicgahı lükküldəyə-lükküldəyə fikirləşdi ki, axı niyə yenə nəcib adam axtarır?.. Yenə noldu?!..
Qabaq cərgədə oturanların üzləri daha aydın görünürdü deyə, danışdıqca, oturanlara göz gəzdirdi. İkinci sırada, qarayaylıqlı qadınların arasında gözünə tanış üz dəydi elə bil…
– …müharibənin qarşısını almaq!.. Bu məqsədlə mən, bir neçə dövlətlə rəsmi danışıqların aparılması üçün müvafiq göstərişlər vermişəm …
Bu, otuz-otuz beş yaşlı, qısa saçlı, aydın, yaraşıqlı üzlü, cavan bir qadın idi, bulanıq üzlərin arasından tanış gözlərlə ona baxırdı…
– …ilkin olaraq, Atəşkəsə əməl olunarsa, bunu, müharibənin və itirilmiş torpaqların taleyinin həlli üçün zəruri addım hesab etmək olar...
Yaddaşını ələk-vələk edib, bu qadını hardan tanıdığını, onunla harda, nə vaxt görüşdüyünü yadına salmağa çalışdısa da, yadına heç nə düşmədi. Qəribəydi ki, qadının üzü get-gedə elə bil daha çox tanış gəlirdi… və bu naməlum tanışlığın, heç cür yada düşməyən, yalnız yaddaşının ha tərəfdənsə nisgil dolu havası sızan xatirələrindən ürək döyüntülərinin sürətləndiyini hiss etdi…
–…iqtisadiyyatımızdır. Bu sahədə də artıq müəyyən işlər görülür. Bir çox qabaqcıl ölkələrlə iqtisadi əlaqələrin möhkəmləndirilməsi, bu əlaqələrin, dövlətçilik baxımından, gələcək proqramlarımıza uyğun düzgün müəyyənləşdirilməsi…