3 – Leksiya. So’ndirilmegen ha’k ha’m uglerod qos oksidin aliwdin’ teoriyasi ha’m texnologiуаliq esaрlari
Yüklə 1,23 Mb.
|
| 16-Súwret. Hák tasın-kuydiriw pechlerinde zonalardıń jaylasıw sxeması: a – pechtiń zonaları: I – pordı hám janılǵını qurǵatıw, II – pordı hám janılǵını qızdırıw, III – pordı kúydiriw, IV – hákti suwıtıw; b: - 1 – CO niń koncentraciyası, 2 - kislorodtıń koncentraciyası, 3 – janılǵınıń janıwı nátiyjesinde CO2 niń koncentraciyası, 4 - janılǵınıń janıwı hám pordıń tarqalıwı nátiyjesinde CO2 niń koncentraciyası, 5 – gazdiń temperaturası, 6 – por hám hák bóleksheleriniń betindegi temperatura.
Shıǵıp ketiwshi gazler hám hák penen jıllılıqtıń ısırap bolıwın esaplaǵanda, shıǵıp ketiwshi gazlerdiń muǵdarı massası boyınsha, háktiń sáykes muǵdarına qaraǵanda kóp ekenligin názerde tutıw kerek. Sonlıqtan janılǵı sarıplanıwın kemeytiw ushın gazdiń temperaturası joqarı bolǵanǵa qaraǵanda, háktiń joqarı temperaturada bolǵanı maqulıraq boladı. Usı kóz qarastan kúydiriw zonası múmkinshiligi bolǵanshelli pechtiń kojuxındaǵı temperaturanıń reglamenttegi maksimumı qanshelli jol qoyǵanınsha tómen uslanıwı tiyis. Bazıda háktiń de, gazdiń de temperaturası birgelikte kótreiledi, bul kúydiriw zonasınıń sozılıp ketkenliginen dárek beredi, bunda kúydiriliwshi materialdıń qızdırıw zonası hám suwıtıw zonası qısqaradı. Bul jaǵday janılǵınıń granulometriyalıq quramı júdá hár qıylı bolǵanda hám bólekshelerdiń ólshemleri reglamenttegi shegeralarǵa sáykes kelmegende bayqaladı. Janılǵınıń mayda bóleksheleri alısıw temperaturasına shekem tez qızadı hám erte janıp baslaydı, iri bóleksheler keshlew alısadı hám uzaq waqıt janadı, sonlıqtan da kúydiriw zonası sozılıp ketedi. Karbonatlı shiyki zatta untaqtıń bolıwı da kúydiriw zonasınıń sozılıp ketiwine sebepshi bolıwı múmkin. Júkleniwshi karbonatlı shiyki zat bólekshelerinniń ólshemi boyınsha ayırmashılıǵı qánshelli kóp bolsa, olardı pechtiń kesimi boylap bólistiriw sonshelli qıyın boladı. Untaq jıynalıp qalǵan orınlarda gazdiń ótiwine qarsılıq úlken boladı, sonlıqtan hawa, pechtiń iri bóleksheler menen iyelegen zonası arqalı ótiwge hareket qıladı. Bul orında hawa kislorodınıń artıqsha muǵdarınıń esabınan, janıw zonası kóteriledi. Untaq jıynalıp qalǵan orınlarda hawanıń jetispew esabınan janılǵınıń janıwı páseyedi, hám janıw zonası janbay qalǵan janılǵı esabınan páske túsedi. Nátiyjede kúydiriw zonası sozılıp ketedi hám gaz benen de, hák penen de jıllılıqtıń ısırap bolıwı artadı. Janılǵınıń sarıplanıwı artadı, demek, pech gazindegi niń koncentraciyası tómenleydi. Bul jaǵday júklewshi qurılmada nasazlıq bolǵanda da júz beriwi múmkin, bunıń nátiyjesinde shixta pechtiń kesimi boylap bir tegis bólistirilmeydi. Shixta bóleksheleriniń ólshemlerindegi úlken ayırmashılıq, ásirese untaqtıń bolıwı karbonatlıı shiyki zattı hám janılǵını qızdırıw zonasında gazdiń bir tegis bólistiriliwine zıyanlı tásir etedi. Bul zonaǵa tómengi tárepinen ıssı gaz kóterilip keledi. Qarsılıǵı kem bolǵan jol boyınsha ótip, ıssı gaz usı joldı qızdıradı. Temperaturanıń kóteriliwi menen, ondaǵı gazdiń sorılıwın kúsheytetuǵın, sorıwshı truba sıyaqlı, shixtanıń arasındaǵı kóbirek qızdırılǵan jol arqalı barǵan sayın kóbirek muǵdardaǵı gaz ótip baslaydı, yaǵnıy gazdiń nategis bólistiriliwi artadı, hám qızdırıw zonasında normal jıllılıq almasıw buzıladı. Pechtiń kese-kesimi boylap qarsılıqtıń jeterli dárejede bir tegisligin támiynlew ushın, texnologiyalıq rejim normaları, karbonatlı shiyki zat bóleksheleriniń ólshemlerindegi ayırmashılıq 40-120 mm bolıwın názerde tutadı. Shixta granulometriyalıq quramı boyınsha qánshelli bir tekli bolsa, sonshelli jaqsı boladı. Biraq bólekshelerdiń ólshemlerindegi ayırmashılıqtı kishireytkende, pordı yamasa hák tasın maydalaǵanda hám sortirovkalaǵanda alınıwshı, shıǵındı untaqtıń muǵdarı kóbeyip ketedi, bul orınsız nárse. Karbonatlı shiyki zattıń ólshemi materialdıń tıǵızlıǵına hám qattılıǵına baylanıslı. Pordı maydalaǵanda júdá kóp shıǵındı alınadı. Tıǵızlıǵı hám qattılıǵı joqarı bolǵan hák tasın kúydiriw pechlerine, porǵa salıstırǵanda maydaraq etip júklewge boladı. Janılǵıǵa da tap usınday talaplar qoyıladı. Norma boyınsha janılǵı bóleksheleriniń ólshemlerindegi ayırmashılıq 40-80 mm shegarasında bolıwı kózde tutılǵan. Hák tası pechleri jumısında kúydiriw zonasınıń sozılıp ketiwi “úyindi” lerdiń (“kozlı”) payda bolıwınanda bayqalıwı múmkin. Aytıp ótkenimizdey, “úyindi” lerdiń payda bolıwına kúydiriw zonasındaǵı joqarı temperatura hám karbonatlı shiyki zat penen jáne janılǵınıń kúli menen kelip túsiwshi, aralaspalardıń bolıwı imkaniyat jaratadı. Balqıtılǵan silikatlar hám ferritler kúydiriw zonasınan shıǵa otırıp qatadı, nátiyjede háktiń bóleksheleri bir-biri menen jabısıp birigip, tutas úlken bir bólek tastı payda etedi. Pechtiń diywallarına tiyip turǵan, hák bóleksheleri, oǵan hám bir-biri menen balqıp jabısıp, bazda pechtiń ishki betlerinde úlken qatlamdı payda etedi. Pechteń hákti shıǵarıp alıwdaǵı qısqa waqıtlı úzilisler, julqınıp islewler “úyindiler” diń payda bolıwına imkaniyat jaratadı. Pech shaxtasınan hákti bir tegis hám úzliksiz shıǵarıp alıw – onıń normal jumıs islewiniń zárúr sharayatı. Shixtanıń nadurıs granulometriyalıq quramlı, pechtiń kese-kesimi boylap hawanıń bir tegis tarqalıwına hám sonıń menen birge janılǵınıń bir tegis janbawına jáne kúydiriw zonasınıń sozılıp ketiwine alıp keletuǵını sıyaqlı, pechtegi “úyindiler” de sonday hádiyselerge alıp keledi, biraq júdá úlken dárejede. Shixta menen birgelikte háreketleniwshi “úyindi” ler, ulitadan shıqqanda lom menen buzıladı. Pechtiń diywallarına jabısqan “úyindi” lerdi saplastırıw ádewir múshkil wazıypa. Bul jaǵdayda qollanılıwshı, hákti alıp ketiwdi tezlestiriw, pechtiń rejimin hám shixtanıń quramın tártiplestiriw kóbinese unamlı nátiyje bermeydi, hám pechti ońlaw ushın toqtatıwǵa tuwra keledi. Joqarıda keltirilgen, janılǵınıń tolıq janbawına alıp keliwshi, pechtiń kesimleri boylap hawanıń hám karbonatlı shiyki zattıń arasında janılǵınıń nategis bólistiriliwi, pech gazinde janılǵınıń tolıq janbawı ónimi – uglerod monooksidiniń hám sonıń menen birge artıqsha kislorodtıń payda bolıwına sebepshi bolıp xızmet etedi. Texnologiyalıq rejim normaları boyınsha pech gazindegi uglerod monooksidiniń muǵdarı porda jumıs islegende 1-3 kól. %, kislorod ushın 0,5-1,5 kól. %, al hák tasında islegende - uglerod monooksidi 1-2 kól. % hám kislorod 0,5- 1,5 kól. % bolıwı kózde tutılǵan. Gazde kislorodtıń bolıwı tek janılǵınıń tolıq janbawı menen túsindirilmeydi, al teoriyalıq zárúr normadan joqarı bazıbir artıqmash muǵdarda kislorod beriliwi zárúrligin kórsetedi. Biraq bul artıqmash muǵdar, aldın aytıp ótkenimizdey, pech gaziniń hawa menen hádden zıyat aralasıwınan kashıw maqsetinde, minimal dárejede (5 % ten kóp emes) bolıwı tiyis. Bunday muǵdarda pech gazindegi artıqsha kislorod, janılǵı tolıq janǵanda 0,8 kól. % - ti qurawı tiyis. Demek, kislorodtıń 1,5 kól. %-ke shekemgi norması, janılǵınıń tolıq janbawınan kislorodtıń bazı bir muǵdarda ısırap bolıwın esapqa aladı. Usı sebeplerge baylanıslı jıllılıqtıń ısırap bolıwı, jıllılıqtıń ulıwma ısırap bolıwınıń 2,5-3,5 % tiń quraydı. (3-tablicaǵa qarań). Jıllılıqtıń ısırap bolıwın minimumǵa alıp keliw hám sonıń menen birge pech gazin hádden tıs artıqmash hawa menen aralastırmaw ushın, pechke hawa beriliwin dıqqat penen gúzetiw zárúr. Bunda ol júkleniwshi janılǵınıń muǵdarına hám sapasına sáykes keliwin, shıǵıwshı gazde uglerod monooksidi hám kislorodtıń muǵdarın pechtiń joqarınıdaǵı hám tómenindegi temperaturasın názerde tutıw kerek. Janılǵınıń tolıq janbawı sebebinen ısırap bolıwdan tısqarı, hák tasın kúydiriw pechlerinde jıllılıq janılǵınıń mexanikalıq ısırap bolıwı nátiyjesinde, yaǵnıy pechten hák penen birge shıǵarılıwshı, janbaǵan janılǵı túrinde de ısırap boladı. Bul shıǵınlar, 3-tablicada kórsetilgenindey shama menen 4 % ti quraydı. Onıń sebebi – janılǵı bóleksheleriniń ólshemlerindegi úlken ayırmashılıq. Iri bóleksheler janıp úlgermeydi, al untaqlar hák tasınıń iri bóleksheleri arasındaǵı sańlaqtan sawdırap aǵıp, kúydiriw zonasınan júdá tez ótedi hám bulda janıp úlgermeydi. Bunnan tısqarı, aldın atap ótilgenindey, untaqlardıń toplanıp qalıwı hawanıń ótiwine, demek, janıw ushın zárúr bolǵan kislordtıń ótiwine de tosqınlıq jasaydı. Janbaǵan janılǵı háktiń sapasın páseytedi. Bul hádiyse menen gúresiw ushın janılǵı bóleksheleriniń ólshemlerin tekseriw hám shixtada kóp muǵdarda untaqtıń bolıwına jol qoymaw zárúr, sonday-aq pechti hádden zıyat júk penen toltırıwdan saqlaw kerek. Pech gazi karbonizaciya bóliminiń kompressorları menen sorıp alınadı. Demek, kompressorlar pech gazi liniyasında vakuumdı payda etedi. Pechke hawa ventilyator menen úrlenedi, hám pechte basımdı payda etedi. Basımnan vakuumǵa ótiw gaz pechten shıqqannan keyin bolıwın baqlawımız zárúr. Júklewshi mexanizniń tıǵız emesligi arqalı hawa sorılıwınıń aldın alıw ushın gazdiń pechten shıqqan waqtında vakuum qosılıwına jol qoymaw kerek. Texnologiyalıq rejim normaları, gazdiń pechten shıǵıwı waqtındaǵı basımı 19,6-98 Pa (2-10 mm.suw.baǵ.) bolıwın talap etedi. Joqarı basımlarda quramında zıyanlı uglerod monooksidi bolǵan gaz, jumıs bólmelerine kiriwi múmkin. Norma boyınsha tómendegi pech kojuxındaǵı basım da, yamasa bılayınsha aytqanda, úrlew basımı da názerde tutılǵan. Ol pechtiń islew intensivligi, karbonatlı shiyki zattıń hám janılǵınıń granulometriyalıq quramına hám pechke salınǵan shixtanıń biyikligine baylanıslı, – 1,98 den 3,43 kPa ǵa shekem ózgeriwi múmkin. Soda zavodınıń normal jumıs islewi ushın háktiń sapası, gazdiń sapasına qaraganda, kem áhmiyetke iye emes. Texnologiyalıq rejim normaları háktegi erkin aktiv muǵadarı pordı kúydirgende 80 mas. % hám háktasın kúydirgende 75 mas. % ten kem emes bolıwın názerde tutadı. Háktiń sapası bárinen burın karbonatlı shiyki zattıń sapasına baylanıslı. Aralaspalardıń bolıwı aktiv emes niń payda bolıwına imkaniyat jaratadı, shixtada untaqlardıń bolıwı qattı taplanǵan taslardıń (perekal) payda bolıwına alıp keledi, bóleksheler ólshemleriniń arasındaǵı ayırmashılıq úlken bolıwı qattı taplanǵan taplanǵan taslardıń (perekal) hám jaqsı kúydirilmegen hák taslarınıń payda bolıwınıń sebepshisi bolıp xızmet etedi. Janılǵını durıs dozirovkalaw úlken áhmiyetke iye. 1 t standart (85 mas % - nen turıwshı) hák alıw ushın shártli janılǵınıń – 29330 kDj/kg (7000 kkal/kg) sarıplanıwı 125-160 kg dı quraydı. Janılǵınıń dozirovkalanıwın tekseriw hám korrektirovkalaw xızmet kórsetiwshi texniklerden ayrıqsha dıqqattı talap etedi. 1 t standart hák ushın karbonatlı shiyki zattıń sarıplanıwı, ne shekem tarqalıw dárejesi – 91-95 mas. % ke teń bolǵanda, 1600-1750 kg dı quraydı. Bunnan joqarı tarqalıw dárejesine erisiw usınıs etilmeydi, óytkeni bul janılǵı sarıplanıwın arttırıw hám kúydiriw waqtın sozıw zárúrligi menen baylanıslı, yaǵnıy pechtiń ónimdarlıǵın páseytedi. Kúydiriw dárejesin hádden tıs páseytiwge bolmaydı, óytkeni bunda háktiń sapası tómenleydi. Sonlıqtan texnologiyalıq rejim normaları háktegi niń (aktiv) zárúr bolǵan muǵdarın hám nıń tarqalıw dárejesin óz ishine aladı. Pechtiń 1 m2 maydanınan standart háktiń alınıwı sutkasına 7 t dan 13 t ǵa shekem ózgerip turadı hám shiyki zattıń sapasına, pechtiń dúzilisine jáne ólshemlerine, kúydiriwdiń intensivligine hám texnologiyalıq rejim normalarınıń saqlanıwına baylanıslı. Texnologiyalıq rejim normalarınıń buzılıwına alıp keliwshi sebeplerdi óz waqtında saplastırılıw ushın, háktiń hám pech gaziniń talap etilgen sapasın uslap turıw ushın óndiristiń kúndelikli qadaǵalawı ótkeriledi. Tómende pordı kúydiriwde qadaǵalawdıń úlgi kórsetkishleri keltirilgen.
Yüklə 1,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|