A. ÖZel eğİTİme giRİŞ 2 Özel Eğitim Nedir? 2

YANLIŞSIZ ÖĞRETİM YÖNTEMİ

1) Hedef Uyaran

Soru ya da ifade olarak sunulabilen hedef uyaran öğrenciye yanıt vermesi gerektiğini anımsatmak üzere kullanılır. Bir başka deyişle, hedef uyaran öğretmenin öğrenciye yönelttiği herhangi bir yönerge ya da soru olarak tanımlanmaktadır.

Öğrenciye tepkide bulunmasını sağlamak üzere kullanılacak olan hedef uyaran beceri yönergesi (task direction), çevre düzenlemesi (environmental manipulation) ve doğal olarak oluşan olaylardan (naturally occurıng events) bir tanesi ya da birleşimi kullanılarak sunulur. Beceri yönergesinde öğrenciye davranışı yerine getirmesi anımsatılırken nasıl yerine getirmesi gerektiğine ilişkin bir ipucu verilmez. Örneğin öğretim ya da yoklama aşamasında öğretmenin öğrenciye "Bana kırmızı arabayı göster", "Peçeteyi katla" biçimindeki komutları birer beceri yönergesidir. Örneklerden de anlaşılacağı gibi öğrenciye sadece ne yapması gerektiği söylenir, öğrencinin nasıl yapması gerektiğine ilişkin açıklamada bulunulmaz. Çevre düzenlemesi, öğretmenin doğrudan sözel soru sorması yerine çevresel düzenleme yaparak öğrencinin tepkide bulunmasını sağlamasıdır.

Örneğin, yemek masası hazırlama becerisi öğretilirken öğretmen gerekli araç gereçleri masanın üzerine koyarak öğrencinin davranışı sergilemesini sağlayabilir ileri derecede zihin engelli olan öğrencilere beceri ve kavram öğretiminde beceri yönergesi sözel yönergeyle birlikte sunulabilir.

Örneğin, öğretmen yemek masası hazırlamak için gerekli araç-gereçleri masanın üzerine koyarak "Haydi şimdi, yemek masasını hazırla" biçiminde beceri yönergesi sunabilir.

2) İpucu

Yanlışsız öğretim yöntemlerinin tümünde kullanılan bir diğer öğe ise ipucudur .

İki tür ipucu söz konusudur:

a)kontrol edici ipucu

b)kontrol edici olmayan ipucu

Kontrol edici ipucu öğrencinin doğru tepki vermesini kesinleştiren ipucu; Örneğin, öğretmen bir kedi resmi gösterir ve anlat bakalım, resimde ne var ? ve hemen “ yine öğretmen kedi yanıtını verir. Kontrol edici olmayan ipucu ise öğrencinin doğru tepkide bulunma olasılığını arttıran ancak kesinleştirmeyen ipucu olarak tanımlanır.

1-Sözel İpucu

2-Model Olma

3-Fiziksel Yönlendirme

Öğrenciye uygun ipucunun belirlenmesi için ise şu kurallar önerilmektedir :

(a) Öğrencinin vücudu üzerinde en az kontrol gerektiren ancak en etkili olan ipucu seçilmelidir;

(b) Gerekli durumlarda ipucu türlerini birleştirerek birlikte kullanılmalıdır,

(c) Davranışla doğrudan ilgili ve en doğal ipucu türü seçilmelidir,

(d) , ipucu sadece öğrenci dikkatini yönelttiği durumlarda sunulmalıdır,

(e) ipucu öğrenciyi destekleyici biçimde ve öğretim atmosferi içinde sunulmalıdır,

(f) ipucu olabildiğince erken silikleştirilmelidir.

3) Tepki Aralığı

Tepki aralığı, hedef uyaran ve ipucu sunulduktan sonra öğrencinin yanıt vermesini beklemek üzere geçen süre olarak tanımlanmaktadır.

4) Denemeler Arası Süre

Denemeler arası süre ise, öğrenciye hedef uyaran ve ipucu sunularak tepki aralığı süresince öğrencinin yanıt vermesi beklendikten sonra yeni bir hedef uyaran sunmak üzere geçen süredir . Örneğin, nesne ismi tanıma becerisinin öğretildiği bir çalışmada öğretmenin "Bu nesnenin ismi nedir?" beceri yönergesini sunduktan sonra "kapı" kontrol edici ipucunu sunarak 5 saniye süreyle öğrencinin yanıt vermesini beklemesi ve yanıt aralığından sonra öğrencinin yanıtına bağlı olarak ikinci kez aynı ya da farklı hedef uyaranı sunmak üzere geçen süredir.

EŞZAMANLI İPUCUYLA ÖĞRETİM

1) “0” Saniye Bekleme Süreli Öğretim

• 
  Eş zamanlı ipucuyla öğretimde hedef uyaranın (örneğin, Semih bu işaretin anlamı ne?) hemen ardından kontrol edici ipucu sunulur (örneğin, bu işaret ‘giriş yok’ demektir.) ve birey kontrol edici ipucunu model alır.
  
• 
  Eşzamanlı ipucuyla öğretimde her denemede kontrol edici ipucunun sunulması nedeniyle bireye bağımsız olarak tepki verme olanağı tanınmamaktadır.
  
• 
  Bu nedenle, hedef davranışın gerçekleşip gerçekleşmediği, öğretim oturumlarından hemen önce düzenlenen yoklama oturumlarında anlaşılmaktadır.
  
• 
  Eş zamanlı ipucuyla öğretim oturumlarının tümünde her zaman kontrol edici ipucu sunulur.
  
• 
  Eş zamanlı ipucuyla öğretimde bireyin performansını belirlemek üzere düzenlenen yoklama oturumları yalnızca öğretim oturumu başlamadan önce yapılır.
  
• 
  Eş zamanlı ipucuyla öğretimde yalnızca tek tür ipucu (örneğin, sözel ipucu) ya da birden fazla ipucu birleştirilerek kullanılır.
  

Eşzamanlı İpucu Deneme Oturumlarını Planlama (0 sn. Bekleme Süreli Denemeler)

• 
  Eşzamanlı ipucuyla öğretim 0 sn. bekleme denemelerinden oluşmaktadır.
  
• 
  Sıfır saniye denemeleri ise, hedef uyaranın hemen ardından kontrol edici ipucunun sunulduğu denemelerdir.
  
• 
  Bu aşamada uygulamacı, bir öğretim oturumunda kaç tane 0 sn. bekleme denemesinin yer alacağına karar vermelidir
  
• 
  Zincirleme ya da tek-basamaklı bir davranış için bir öğretim oturumunda kaç denemenin yer alacağına ilişkin genel bir kural yoktur.
  
• 
  Ancak deneme sayısını belirlerken çoğunlukla hedef davranış, bireyin özellikleri, bireye ayrılacak olan öğretim süresi vb. değişkenler dikkate alınmaktadır.
  
• 
  Eşzamanlı ipucuyla öğretimde uygulamacı ipucunun sunulacağı deneme oturumlarının ne şekilde düzenlenebileceğine de karar verdikten sonra, yoklama oturumlarının ne şekilde düzenleneceğine de karar vermelidir.
  
• 
  Yoklama oturumlarının amacı çalışılan davranışın-becerinin öğrenilip öğrenilmediğini ortaya koymaktır.
  
• 
  Bu amaçla uygulamacı yoklama oturumlarını planlamalı, yoklama oturumlarında hedef davranışa ilişkin kaç denemenin yer alacağını belirlemeli, birey tepkilerine ne şekilde tepkide bulunulacağına karar vermeli ve öğretimin gerçekleşmesine ilişkin ölçüt belirlemelidir.
  

Yanıt Aralığı Süresini Belirleme

• 
  Eşzamanlı ipucuyla öğretimde, hedef uyaranın ardından kontrol edici ipucu sunularak bireyin belli bir süre içinde tepkide bulunması beklenir. Bu süreye yanıt aralığı denmektedir.
  
• 
  Yanıt aralığı genellikle 3-5sn. gibi, birey için makul olan bir süreden oluşur. Örneğin: nesne ismi tanıma becerisi nin öğretildiği bir çalışmada öğretmenin» Bu nesnenin ismi nedir?» beceri yönergesini sunduktan sonra «Kapı» kontrol edici ipucunu sunarak 5 saniye süreyle öğrencinin yanıt vermesini beklemesidir.
  
• 
  Öğretim planlanırken, yanıt aralığına ek olarak, bireyin üzerinde çalışılan davranış ya da davranış basamağını ne kadar sürede tamamlayacağı da belirlenebilir
  
• 
  Yanıt aralığı ve davranışı tamamlama süresi tıpkı deneme sayısını belirlemekte olduğu gibi bireyin özellikleri, bireye ayrılacak olan öğretim süresi, davranışın özellikleri vb. değişkenlere göre belirlenir.
  
• 
  Daha önce söz edildiği gibi, eş zamanlı ipucuyla öğretimde üç tür birey tepkisi yer almaktadır: (a) doğru tepkiler, (b) yanlış tepkiler, (c) tepkide bulunmama.
  
• 
  Uygulamacı bu üç tür tepkinin her birinin gerçekleşmesi durumunda birey tepkilerine ne şekilde tepkide bulunacağına, öğretime başlamadan önce karar vermelidir.
  
• 
  Doğru tepkiler mutlaka pekiştirilmelidir.
  
• 
  Uygulamacı, öğretim oturumunda hangi pekiştirme tarifesini kullanacağına karar vermelidir.
  
• 
  Uygulamacı doğru tepkilerde olduğu gibi yanlış tepki ve tepkide bulunmama durumlarında da ne şekilde tepkide bulunacağına önceden karar vermelidir.
  
• 
  Ancak, eşzamanlı ipucuyla öğretimde bireye hedef uyaranın hemen ardından doğru tepkide bulunma olasılığını kesinleştiren bir kontrol edici ipucu sunulduğu için, bireyin hata yapma olasılığı düşüktür.