Abulqosimov m. H., Umarov a. T., Qulmatov a. A. Institusional iqtisodiyot

Davlat buyurtmasi – 
davlat tomonidan muayyan maxsulot turini
tayyorlash va uni iste‘molchiga Еtkazib berish, ishlab-chiqarish va
ilmiy tadqiqot xarakteridagi ma‘lum ishni bajarish bo‗yicha korxona
va xo‗jaliklarga beriladigan topshiriq. 
Davlat budjeti – 
davlat daromadlari va xarajatlarining pul bilan
ifodalanadigan yillik majmui. 
Davlat zayomlari – 
davlat budjetiga mablag‗ to‗plashda kredit sifatida
maydonga chiqadigan kredit-moliya faoliyatining bir ko‗rinishi. 
Davlat mulki – 
jamiyatdagi mulkchilikning shakllaridan biri, davlat
mol-mulkidan kelgan daromad budjetga tushadi. 
Davlat qarzi – 
davlatning o‗z fuqarolari, banklar, korxona va
tashkilotlar, shuningdek xorij mamlakatlaridan qarzi. 
Oliy mulk
– davlat mulkining dastlabki shakli hisoblanadi. 
Davlatning “muvaffaqiyatsizliklari”
- daromadlar va xarajatlarning mos 
kelmasligi, 
davlat 
faoliyati 
samaradorligining 
aniq 
mezonlari 
mavjud 
emasligi,oldinga qo‗yilgan natijalardan farq qiluvchi natijalarga erishish ehtimoli 
va resurslarning noteng taqsimlanishi kiradi. 
MAVZUGA DOIR AMALIY MISOLLAR VA KЕYSLAR: 
1–misol. 
Quyida keltirilgan jadvaldagi davlat budjetining asosiy moddalarini 
tahlil qilish asosida davlatning modeliga nisbatan xulosalar chiqaring: 
Daromadlar (YaMMga nisbatan % 
hisobida) 
Xarajatlar (YaMMga nisbatan % hisobida) 
To‗g‗ridan-to‗g‗ri soliqlar 12,0 
Ijtimoiy xizmatlar, 
15,7 
Bilvosita soliqlar
11,4 
shu jumladan: 
Mulkda ishtirok etishdan
olinadigan dividendlar 
1,4 
mahalliy 
o‗zini 
o‗zi 
boshqarish 
12,6 
uy xo‗jaliklariga subsidiyalar 2,3 
Boshqa 
mamlakatlarga 
berilgan kreditlar bo‗yicha 
0,2 
ijtimoiy sug‗urta 
0,8 
Davlat boshqaruvi 
4,8

---

372 
foiz 
Mudofaa
2,9 
Korxonalarga subsidiyalar 
0,8 
Davlat 
qarziga 
xizmat 
ko‗rsatish 
0,2 
Jami 
26,0 
Jami 
27,9 
Budjet taqchilligi 
1,9 
a) shartnomaviy model; 
b) ekspluatatorlik model. 
Javob: a), 
davlat budjetining tuzilishini tahlil qilish quyidagi xulosalarni 
chiqarish imkonini beradi. Birinchidan, soliq tushumlari budjet daromadlarining 
asosiy qismni tashkil qiladi (90 %). Ikkinchidan, mudofaa xarajatlarining ulushi 3 
foizdan oshmaydi. Uchinchidan, davlat boshqaruvi xarajatlari ancha yuqori, biroq 
ularning miqdori mahalliy hokimiyat organlari va jamoat tashkilotlariga 
beriladigan subsidiyalar bilan solishtirilganda ancha kichik. To‗rtinchidan, davlat 
xarajatlarining nisbiy miqdori ―umumiy farovon‖ davlatlar guruhi bo‗yicha 
o‗rtacha darajaga yaqin.