Adabiyot 11 II qism indd

eshikka olib borar.) Kiringiz, tez kiringiz!
X o n (birdan keyinga otilib). Yo‘q, qochmayman. Qoch-
sam, bolalarimni o‘ldirarlar.

---

20
U l f a t. Uf!.. (Yugurib eshikka borib tinglag‘andan so‘ng.) 
Nega bunday qilasiz? Shu tobda bittasi kelib, shu holni 
ko‘rsa, ikkimizni ham o‘ldiralar.
X o n. Men Eronda nima qilarman?
U l f a t. Undan kuch yig‘ib qaytarmiz-da, yana Rahim-
biy bilan urusharmiz. Eron sizga yot emas, bobolaringizdan 
nechalari Buxorodan Eronga ko‘chganlar. Kelingiz, tez qo-
chaylik. Kiringiz tez!
X o n (kirmakchi bo‘lub yana qaytar). Oh... bolalarim! 
Sizni kimga tashlab ketaman?
U l f a t. Nega bunday qilasiz. Kelib ikkovimizni ham 
o‘ldirarlar!
X o n (juda qisilg‘an.) To‘xta biroz, Ulfat! Bolalarimni 
chaqirib, bir ko‘ray!
U l f a t (o‘z yuzlarig‘a urib). Ey-voy, bitdik, shu tobda 
kelib, bizni o‘ldirarlar, baribir bolalaringizni ko‘ra olmaysiz!
X o n. Nega ko‘ra olmayman?
U l f a t. Ko‘ra olmaysiz, chunki... (Bir tovush sezgan kabi 
bo‘lub, yugurib eshikka borib, tinglar, telba bo‘lib qaytar.) 
Xon! Odamlar kelalar. (Soqolini taqar.) Keling, qochamiz. 
(Qozmasini olar.) Keling, tez keling. (Oyoq tovushlari kelar.) 
Men qochdim, keling. (Teshikka kirgandan so‘ng, boshini 
chiqarib, xonni chaqirar.) Keling, xon.
X o n ham yugurib, teshikka kirmakchi bo‘lg‘ach, uch jallod 
katta pichoqlar olib kelalar. U l f a t qochar. J a l l o d l a r qotib 
qolg‘an xonni kelib tutarlar.
J a l l o d b o sh i. Bu nima? Kim keldi bu yo‘ldan? (Xon 
indamaydir.) Kim keldi bu yo‘ldan? (Pichoqni ko‘tarar.)
X o n. Ulfat kelgan edi. Meni qochirmoqchi bo‘ldi, ket-
madim.
J a l l o d l a r shoshib bir-birlarig‘a qaraylar.
J a l l o d b o sh i (bir jallodga). Chop, bekga xabar ber, qo-
rovul bersinlar, shu uyning orqasig‘a borub, axtararsiz. (Jal­
lod yugurib chiqar.) Biz ikkimiz bu kishining ishini ko‘raylik.
Ikkala j a l l o d pichoqlarini ko‘tarib, x o n ga hujum qilarlar.

---

21
X o n (jallodlar bilan talashib, qichqiradir.) Nega meni 
o‘ldirasiz? Voy-dod!
J a l l o d b o sh i. O‘g‘lingiz buyurdilar.
X o n (taloshda). O‘g‘lim... Yo‘q... U buyurmas... (Pichoq 
ko‘kragiga tegar.) Voh, o‘ldim. (Yana bir pichoq urar. Xon 
yiqilar.) Oh, nega qochmadim... Bolalarim... O‘ldim... Ulfat... 
(deb jon chekishar.)
J a l l o d l a r pichoqlarini qinlariga solib, xonning so‘ng so‘lishini 
kutib turarlar. Shu tobda U l f a t qishloqli aftida, katta bir pichoq 
qo‘lida, teshikdan chiqar, sekingina j a l l o d b o sh i ga yaqinlashib, 
pichoqni suqib yuborar. J a l l o d b o sh i «vah» deb yiqilg‘ach, U l -
f a t ikkinchi j a l l o d g‘a hujum qilar. Ul qichqirib qochar. U l f a t 
x o n ning o‘ligi ustiga kelar.
U l f a t. Yuraksiz xon, qochmadi, o‘ldi. Muhrini olay. 
Yo‘lda kerak bo‘lur.
X o n ning kissasidan muhrini tez olib, yugurib teshikka borib 
yo‘qolar. Oyoq tovushlari kelar. Qolg‘an j a l l o d bilan besh kishi 
qilichlar chekib kirarlar.
J a l l o d (teshikni ko‘rsatib). Mana shundan keldi.
Uch kishi yugurib kirarlar. Qolg‘anlar: «Biz tashqaridan boray-
lik», – deb chopib chiqarlar.
P a r d a t u s h a r.
BESHINCHI PARDA
Sahnaning to‘rida qorong‘i bir zindon (Chil duxtaron zindoni). 
U l f a t x o‘ j a s a r o y, D a v l a t t o‘ q s o b a bilan yana ikki-uch 
bekning o‘liklari osilg‘an, o‘tqizib bo‘g‘dirilg‘an, qong‘a bo‘yalib 
yotg‘an bir holda turadir. Chetda qoramoy chirog‘i tutunlar sochib 
yonmoqda. Birozdan keyin R a h i m b i y yolg‘iz kelar. Og‘ir bir 
yurish bilan yurib, o‘liklarning har bittasiga es qo‘yib qarab, zin-
donni bir aylanib chiqar, R a h i m b i y ketgach, manzara o‘zgarib, 
sahnaning beri yonida Buxoro arkining Salomlik ayvoni ko‘rinadir. 
Ayvon ostidag‘i taxtning har tomonida qiymatli qolinlar, ko‘rpalar 
to‘shalgan, shamlar, chilchirog‘lar yonib turadir. R a h i m b i y ras-
miy kiyimi bilan kamarlik, qilichlik holda bir tomondan ko‘ri-
nib, sekinlab taxtg‘a yaqinlashar. Bir oyog‘ini taxtning bosqichig‘a 
qo‘yib, tizzasiga tayanib so‘ylar.

---

22
R a h i m b i y. Yo‘limizning ozi qoldi. Manzilga erisha 
yozdik. Abulfayzxon ketdi. Uni yoqlag‘onlarning-da ruhla-
riga fotiha o‘qib keldim. Emdi kim qoldi? Chumchuq kabi 
kichkina bir xon! Shunday (qo‘li bilan ko‘rsatib) olasan, 
kallasini uzib tashlaysan!.. Ruhing shod bo‘lg‘ay, otam. Sen 
bitirmagan ishni men bitirdim. Yo‘q, bularning hammasi sen 
ekkan urug‘larning mevasidir. Sen menga yo‘l ko‘rsatmasa 
eding, sen Nodirshoh bilan do‘stlashib, meni unga yubor-
masa eding, bu ishlar bo‘lmas edi. Bo‘lg‘anda ham, juda 
qiyinchilik bilan bo‘lar edi.
M i r V a f o kelar.
M i r V a f o. Yo‘ldosh qalandar kelibdi. So‘zi bor ekan. 
Boshqa bir yo‘l bilan olib keldim.
R a h i m b i y. Keltiringiz.
M i r V a f o panada turgan Y o‘ l d o sh ni chaqirar. Y o‘ l d o sh 
shul burung‘i qalandar afti bilan kelib, duo qilar.
Y o‘ l d o sh. Omin, tezroq bu oyog‘ingizni ikkinchi 
bosqichga qo‘yib, taxtg‘a chiqqaysiz. Ollohu akbar.
R a h i m b i y (kulib.) Ha, tentak, nima gap?
Y o‘ l d o sh. Yaxshilik, bek! Sizning xon bo‘lishingiz 
to‘g‘risida odamlar bir-birlarig‘a so‘ylashib turadirlar.
R a h i m b i y. Nima deylar?
Y o‘ l d o sh. Odamlar rozi, xonlik otaliq bekning haqqi 
deylar. Biroq beklar, el boshliqlari bu ishga ko‘nmaylar. 
Chingiz avlodi bo‘lmag‘an kishi xon bo‘la olmas, dey-
lar. Mana shu so‘zlar boshqa odamlarni biroz tushuntiradi. 
Shunga bir chora qilishingiz kerak.
R a h i m b i y. Qanday chora?!
M i r V a f o. Buning chorasi qulay. Mullolardan bir fatvo 
olasiz. Shuning bilan bitadi.
R a h i m b i y. Uni qilamiz.
Y o‘ l d o sh. Yana qiziq bir gap bor. Erondan keltirgan 
qo‘noqlaringiz boshimizg‘a bir balo chiqarmasalar, yaxshi edi.
R a h i m b i y. Nima qildilar? (Yurar.)
Y o‘ l d o sh. Buxoroni mang‘itlardan tozalash kerak, deb 
so‘z tarqatar ekanlar. Bir necha beklarimizga kishilar yuborib, 
«Siz ishga kirishingiz, biz yordam qilamiz» deganlar, Abdu-

---

23
mo‘minxonni arkdan qochirib, so‘ngra siz bilan urushmoqchi 
ekanlar, degan xabarlar bor.
R a h i m b i y. Ahmoqlar. Buxoroda nima ishlari bor ekan?! 
Nodirshoh o‘ldirilgan, yurtlari buzulib turadir. Borib o‘z ish-
larini tuzatsinlar.
M i r V a f o. Bek, Abdumo‘minxonning ishini bir yoqlik 
qilmasangiz, yana bir janjal chiqar.
R a h i m b i y (Mir Vafog‘a). Siz buni chiqarib yubo-
ring, Oxun bilan Qozi Nizomni menim yonimg‘a chaqiring. 
O‘zingiz Eron qo‘shinig‘a borib, sardorlarg‘a ayting, o‘zlarini 
ko‘rmak istayman, kelsinlar.
D o n y o l b i y kelar. M i r V a f o bilan qalandar unga salom 
berib chiqarlar.
D o n y o l b i y (Rahimbiyga). Bu qalandar kim?
R a h i m b i y. Tanimaysizmi?
D o n y o l b i y. Tanishg‘a o‘xshaydir.
R a h i m b i y. Bir kecha otam bilan o‘turg‘animda kelgan 
edi-ku.
D o n y o l b i y. Ha... Bu bor ekan. O... Shuning so‘zlarini 
eslaysizmi? Karomati bor ekan. Boya aytsangiz edi, duosini 
olar edim.
R a h i m b i y. Hay, yana kelar.
D o n y o l b i y. Ibrohim kenagasni keltirdilar.
R a h i m b i y. Qani?
D o n y o l b i y. Saqlovda turibdur.
R a h i m b i y. O‘, bola! (Xizmatchi kelar.) Saqlovga chiqib 
ayt, Ibrohim otaliqni keltirsinlar.
X i z m a t ch i ketar.
D o n y o l b i y. Qo‘llarini bog‘lab, keltirganlar. Bechora, 
qarib qolg‘an.
R a h i m b i y. Ko‘zi ko‘rmaydimi?
D o n y o l b i y. Yo‘q, ko‘rmaydi. Bechoraning duosini ol-
sangiz, yaxshi bo‘lur.
R a h i m b i y. Albatta, unga hurmat qilamiz. (Bir kishi