Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| – 172 –
– 173 – Oq otingni maqtaysan, Bo‘z otimga yetmaydi. O‘yinchingni maqtaysan, Qarsoqchidan o‘tmaydi. Hoy bola-bola, yor-yor, Omon bola yor-yor. Hay-hu, ho-ho-ho. Bu raqs o‘yin sifatida san’atshunoslar tomonidan o‘rganilgan bo‘lsa-da, bu o‘yinning verbal qismi, ya’ni so‘z komponenti olimlar e’tiboridan chetda qolib kelmoqda. Bu raqsda kuylanib kelinayotgan «Omonyor», «Gulbog‘», «Dig‘ajon», «Hoy bola-bola, yor-yor»lar xalq qo‘shiqlarining eng yorqin namunalaridir. «Qarsoq» bo‘ri degani 1 , ya’ni «Bo‘ri o‘yini» raqsi va qo‘shiqlari, asosan, chorvachilik bilan shug‘ullangan joylarda to‘y-tomoshalarda, gap-gashtaklarda, Navro‘z bayramlarda sevib ijro etilgan. Ishtirokchilarning qarsak chalib doira hosil qilishi, raqqosning o‘rtada turishi uch narsani yodimizga soladi. Birinchisi, qadimda ovchilarning ovga chiqib, halqa hosil qilib, o‘ljasiga hujum qilishi. Ikkinchisi, o‘tov chang‘arog‘i- ning aylana shaklda ekanligi, unga birikkan uvuqlar bizga raq- qosni o‘rtaga olib, davra hosil qilgan qarsoqchilarni eslatadi. Uchinchisi, «Ko‘pkari» (Boshqa bir nomi «Ko‘kbo‘ri») o‘yinini. Ya’ni ko‘pkari o‘yinida ham chavondozlar dastlab davra hosil qilishib, keyin «o‘lja» – uloqqa tashlanishadi. Bizning nazarimizda har uchala holat ham xalqimizning mavsumiy marosimi, ya’ni Navro‘z bilan bog‘liq. Chunki qish kirishi bilan ko‘klam-bahorning yaxshi kelishi uchun ko‘plab marosimlar o‘tkazilgan. Shulardan birinchisi ov, ikkinchisi 1 Mahmud Koshg‘ariy «Devonu lug‘otit turk»da qarsoqni tulkining bir turi deydi. – 173 – ko‘pkari va nihoyat bahor kelishi bilan chorvadorlar keng yaylovlarga chiqib o‘tov tikishgan. Fuod Ko‘pruli qadimda turklarning kuy- kuklarning soni 365 ta, ya’ni yil kunlariga teng bo‘lib, har kuni xoqon huzurida ayri bir kuy chalinganini urg‘ulaydi. 1 O‘tovdagi uvuqlar soni ham odatda 52 ta, ya’ni yillik haftaga tengligi tasodifiy bo‘lmasa kerak. Navro‘zga bag‘ishlangan ko‘pgina marosimlar, udumlar, aytim va qo‘shiqlar zamirida quyoshga bo‘lgan topinch yotganini ko‘rishimiz mumkin. Qarsak o‘yinidagi halqa bizga kunni-quyoshni ham eslatadi. Qolaversa, qo‘shiq matni naqarotidagi «hu», aslida xu, qu, ku (gu) kun-quyosh so‘zi bilan o‘zakdosh emasmikan degan taxmin uyg‘otadi. Nima bo‘lganda bu o‘yin qo‘shiqlari maxsus tadqiq etilishi lozim. Tasnifni yana davom ettirish mumkin. Misol uchun erkak va ayol qo‘shiqlari, har bir hududning o‘ziga xosligidan kelib chiqib, Surxondaryo, Qashqadaryo; Jizzax, Samarqand, Buxoro; Toshkent, Namangan, Andijon, Farg‘ona hamda Xorazm qo‘shiqlari deyish ham mumkin. Biroq bunday tasniflar ikkilamchi tasnifga kiradi. Eng muhimi esa qaysi turkum qo‘shiqlari bo‘lmasin, marosim qo‘shiqlarimi yoxud nomarosim qo‘shiqlarimi, yuqorida biz tilga olgan barcha turkumlik uchun birdek bo‘lgan umumiy mezonlardan kelib chiqqan holda tasnif etilmog‘i lozim. Yüklə 4,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|